Khám Phá 12 Loại Trái Cây Dân Dã Đặc Trưng Của Miền Tây

Quả bần – một biểu tượng đặc trưng của miền Tây, thường xuất hiện dọc theo những con sông, kênh rạch của vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Không chỉ gần gũi với đời sống người dân, cây bần còn hiện diện trong văn chương, để lại nhiều cảm xúc qua những vần thơ mộc mạc:

“Thò tay hái trái bần chua, nhớ bông điên điển nhớ mùa cá linh” hay “Ngày anh nhặt trái bần trôi; Nước cuốn tơi bời xao xác hồn hoa...”

Quả bần có hình dáng tròn, dẹp, màu xanh, vị chua đặc trưng. Tùy loại mà có tên gọi như: bần ổi (bần trứng - Sonneratia ovata), bần chua (Sonneratia caseolaris), bần dĩa (Sonneratia alba); trong đó, bần ổi và bần chua được ưa chuộng hơn. Bần thường được dùng để nấu canh chua, ăn kèm mắm cá, hoặc dùng như rau sống, rau ghém. Lá non và búp có thể làm gỏi, vị hơi chát nhưng lạ miệng. Quả bần già còn có thể chấm muối ăn chơi rất ngon. Ngoài ẩm thực, bần còn là vị thuốc dân gian giúp tiêu viêm, giảm đau, trị bong gân. Nếu có dịp ghé miền Tây, đừng quên tìm thử món quà thiên nhiên dân dã này nhé!

Dừa nước là một sản vật đặc trưng chỉ có ở vùng sông nước miền Tây, nơi những con rạch len lỏi giữa rừng ngập mặn. Khác biệt hoàn toàn với dừa thông thường, quả dừa nước mọc thành từng chùm lớn, tựa như một bông hoa nở rộ với nhiều quả nhỏ màu nâu sẫm, vỏ cứng, cần chẻ bằng dao mới tách được phần thịt bên trong.

Phần cơm dừa có màu trắng ngà, mềm, dẻo, vị ngọt thanh mát. Không chỉ được dùng để pha nước giải khát cùng đường và đá, dừa nước còn được người dân sáng tạo chế biến thành nhiều món ngon như chè, mứt, hay ăn kèm các món tráng miệng. Với tính mát, dừa nước giúp thanh nhiệt, tiêu độc, lợi tiểu và hỗ trợ tiêu sưng rất hiệu quả. Loại quả này có quanh năm, nhưng rộ nhất vào mùa từ tháng 8 đến tháng 10. Ngày nay, bạn có thể dễ dàng thưởng thức dừa nước không chỉ ở miền Tây mà còn tại nhiều nơi, kể cả giữa lòng thành phố Hồ Chí Minh.

Củ ấu, hay chính xác hơn là quả của cây ấu, có tên khoa học là Trapa cochinchinensis, là một loại thực vật sống ngập nước, phổ biến tại miền Tây Nam Bộ. Dù được gọi là “củ”, thực chất đây là quả phát triển dưới nước và thường vùi sâu trong bùn sau khi rụng. Loại quen thuộc nhất là ấu sừng trâu – với hình dáng đặc trưng màu đen, có hai nhánh nhọn như cặp sừng, vừa lạ mắt vừa dễ nhận diện.

Củ ấu khi luộc lên có vị ngọt nhẹ, bùi, là món ăn vặt dân dã được ưa chuộng. Tuy nhiên, vỏ khá cứng nên thường phải dùng dao để tách. Không chỉ ngon miệng, củ ấu còn được xem là vị thuốc quý trong Đông y với tính mát, vị ngọt, giúp thanh nhiệt, trị mụn nhọt, viêm loét dạ dày. Ấu non còn có thể ăn sống, giúp giải nhiệt, giải rượu, chữa rôm sảy.

Về mặt dinh dưỡng, củ ấu chứa nhiều dưỡng chất như protein (3,4g), chất bột đường (32,1g), đường (3,3g), cùng các khoáng chất như canxi, kẽm, sắt, kali và natri, cung cấp khoảng 730 calorie. Loại quả dân dã này thường được bày bán dọc các tuyến quốc lộ miền Tây, là món quà quê bình dị mà bạn không nên bỏ lỡ khi có dịp ghé thăm.

Dâu da Cái Tàu, được mệnh danh là “vương quốc dâu vàng” của miền Tây, là niềm tự hào của vùng đất Cà Mau. Loài cây dân dã này không chỉ đặc biệt bởi hương vị mà còn bởi hình ảnh từng chùm quả chen chúc, bám kín quanh thân cây, tạo nên một vẻ đẹp độc đáo và bắt mắt.

Vào cuối mùa đông, dâu bắt đầu trổ hoa, đến cuối xuân thì chín rộ. Khi còn xanh, quả dâu có vỏ dày, màu xanh nhạt; đến khi chín, vỏ trở nên mỏng, nhẵn mịn, chuyển sang màu vàng óng ánh rực rỡ. Mỗi quả dâu mọng nước, được chia thành nhiều múi nhỏ. Khi thưởng thức, bạn sẽ cảm nhận được vị ngọt thanh pha chút chua nhẹ, vô cùng thích hợp để giải nhiệt trong những ngày nắng gắt của miền Nam.

Dâu da Cái Tàu không chỉ là trái cây đặc sản mà còn là biểu tượng cho sự trù phú, tươi tốt của vùng đất phương Nam, là nơi níu giữ bước chân người lữ khách khi về thăm Cà Mau.

Thốt nốt – biểu tượng của vùng đất An Giang trù phú – thuộc họ cau, được trồng phổ biến tại các quốc gia Nam Á và Đông Nam Á như Ấn Độ, Sri Lanka, Thái Lan, Campuchia và Việt Nam. Cây có thân cao thẳng, bẹ lá có gai ngắn, tán lá to xòe rộng như chiếc quạt khổng lồ. Trái thốt nốt kết thành từng chùm lớn, màu nâu sẫm hoặc màu hạt dẻ, mang dáng dấp mộc mạc của vùng sông nước.

Khi bổ ra, mỗi trái chứa những múi cơm trắng mịn, mềm mát và dẻo thơm lạ lùng. Mùi hương nhẹ nhàng cùng vị thanh mát khiến quả thốt nốt trở thành món giải khát lý tưởng trong những ngày oi ả. Không chỉ là thức quà ngon miệng, cây thốt nốt còn được tận dụng triệt để: lá dùng để lợp mái, làm chất đốt; thân già làm cột nhà, bàn ghế; đặc biệt là trái – nguyên liệu chính trong nhiều món đặc sản đậm chất An Giang như cơm thốt nốt, nước thốt nốt, đường thốt nốt, chè, bánh bò, bánh gói thốt nốt…

Vị ngọt dịu của trái thốt nốt như lưu lại dư âm đầy quyến luyến, là một phần không thể thiếu trong bản sắc ẩm thực miền Tây Nam Bộ.

Trâm – thứ quả dân dã gợi nhớ một thời tuổi thơ – khi còn xanh mang vị chua và chát, đến lúc chín thì ngọt ngào, pha chút chua thanh và một chút chát nơi đầu lưỡi. Trái trâm có màu tím sẫm, hình bầu dục, cỡ đầu ngón tay út, là đặc sản của mùa hè từ tháng 4 đến tháng 7 âm lịch. Trên thế giới, trâm phân bố ở các nước như Ấn Độ, Nepal, Bangladesh, Sri Lanka và Indonesia. Ở Việt Nam, loại quả này gắn bó với núi rừng vùng Bảy Núi, đặc biệt là hai xã Núi Tô và Cô Tô thuộc huyện Tri Tôn, tỉnh An Giang.

Mỗi độ hè về, những chùm trâm chín mọng tỏa bóng dưới nắng như đánh thức ký ức học trò trong trẻo. Vị chua chua ngọt ngọt, thêm chút chan chát của quả trâm đã in sâu vào tâm khảm bao thế hệ. Nếu có dịp ghé miền Tây mùa trâm chín, đừng quên nếm thử món quà quê này – một hương vị giản dị mà đầy rung cảm, đưa ta trở về miền ký ức êm đềm thuở thơ ngây.

Từng là loài cây mọc hoang nơi bờ ruộng, bờ sông, cà na nay đã trở lại trong lòng người miền Tây như một biểu tượng của hương vị tuổi thơ. Trước kia, giá trị kinh tế của cà na không cao nên ít ai chú trọng, nhưng hiện nay, loại quả này lại được giới trẻ thành thị đặc biệt ưa chuộng, khiến nguồn cung trở nên khan hiếm. Tại nhiều vùng quê như ấp Tân Thành, xã Tân Lập (Tịnh Biên, An Giang), người dân đã bắt đầu nhân giống và trồng cà na trở lại, mang theo bao kỳ vọng từ loại trái bình dị này.

Đến hẹn lại lên, mỗi độ tháng Bảy, Tám âm lịch – khi mùa nước nổi tràn về và sắc vàng bông điên điển phủ khắp đồng quê – cũng là lúc cà na vào mùa. Trái có hình thuôn dài, giống quả muỗm miền Bắc, khi còn non có màu xanh đậm, chát xít; lúc chín ngả vàng thì vị chua nhẹ lan tỏa nơi đầu lưỡi.

Đặc sản cà na muối tưởng dễ nhưng lại cần sự tinh tế trong cách làm. Quả được lựa kỹ, rửa sạch, cắt đầu đuôi, khía đều theo chiều dọc, rồi ngâm nước muối mặn để khử vị chua. Sau đó luộc nhanh, xả nước lạnh, vắt ráo và ngâm với nước đường (tỉ lệ 500g đường cho 1kg cà na). Chỉ sau một ngày, trái cà na ngấm đủ vị chua – ngọt – mặn, tỏa hương thơm nhè nhẹ, trở thành món ăn vặt hấp dẫn chẳng thể quên.

Ô môi – loài quả dân dã gắn liền với tuổi thơ miền quê – có hình cong cong như lưỡi liềm, khi còn non mang màu xanh mát, đến lúc chín chuyển sang sắc nâu đen, lớp vỏ cứng cáp, sần sùi. Khi tách lớp vỏ bên ngoài, từng múi nhỏ màu đen lộ ra, xếp đều tăm tắp, bên trong là phần cơm thơm ngậy, có vị ngọt pha chút chát rất riêng, khó lẫn với bất kỳ loại quả nào.

Mỗi mùa hè đến, những chùm ô môi lủng lẳng dưới tán lá như lời gọi mời trở về với ký ức. Giữa màu xanh tươi mát, sắc hoa ô môi nở rộ hồng rực, tạo nên bức tranh mùa hè rực rỡ. Trẻ con quê xưa thường thi nhau nhặt trái ô môi rụng, cùng nhau chia sẻ vị ngọt dân dã ấy trong tiếng cười giòn tan dưới nắng vàng. Cách ăn ô môi cũng là một nghệ thuật – từng trái được chặt khúc, vạt nhẹ hai bên vỏ, khéo léo gỡ lấy phần cơm đen nhánh, nhấm nháp để tận hưởng hết vị ngon mộc mạc mà khó quên.

Miền Tây luôn là kho báu của những sản vật trù phú, nơi mỗi vùng đất lại có một đặc sản mang hồn quê đậm đà. Nếu Bến Tre có dừa, Cái Mơn có sầu riêng, thì Vĩnh Long lại khiến người ta xao xuyến bởi quả thanh trà – một hương vị chua ngọt dịu dàng như chính con người nơi đây.

Tựa như xoài rừng, thanh trà có sắc vàng ươm quyến rũ, vỏ mịn màng, mùi hương thanh nhẹ thoảng qua gợi nhớ những ngày hè rực rỡ. Quả thanh trà vỏ mềm ăn ngọt, vỏ cứng ăn giòn – mỗi kiểu lại mang đến một trải nghiệm khác biệt. Lột nhẹ lớp vỏ, chấm muối ớt cay cay là có ngay món ăn vặt khoái khẩu. Nếu cầu kỳ hơn, có thể xay nhuyễn trộn với đường đá, tạo nên ly sinh tố thanh trà mát lạnh, ngọt thơm – món quà giải nhiệt tuyệt vời của mùa hè phương Nam.

Bình bát – loại quả thân thuộc với miền Tây sông nước, thường thấy mọc hoang ven bờ kênh rạch, chịu được đất phèn. Mang tên khoa học Annona reticulata, thuộc chi Amona, quả bình bát có hình tim dài với lớp vỏ vàng rực khi chín. Dù cùng họ với quả na, nhưng bình bát mang vị riêng: xanh thì chát và chứa nhiều mủ, chín thì dịu hơn với vị hơi lợ và không ngọt gắt, bù lại có mùi thơm đặc trưng dễ chịu.

Quả có nhiều hạt và thịt quả khá ít, thường được ăn tươi hoặc dùng làm thuốc. Bình bát xanh được dùng trong dân gian để chữa tiêu chảy, giun; hạt, vỏ và thân lại nổi tiếng với tính kháng khuẩn, dùng làm thuốc sát trùng, giảm đau răng hay trị các loại ký sinh trùng trên tóc như chí, rận.

Khi chín, bình bát có thể thưởng thức trực tiếp hoặc dầm với đường và đá lạnh, tạo thành món giải khát độc đáo, dù cần chút công sức để tách hạt. Ăn quả chín còn được cho là giúp cải thiện thiếu máu và hỗ trợ chữa khí hư, huyết trắng ở phụ nữ. Vì mọc hoang dại nhiều nơi ở miền Tây, bạn hoàn toàn có thể tự tay hái và thưởng thức món quà giản dị này, nhưng cần lưu ý nhựa cây có thể gây kích ứng da khi dính phải.

Quả quách là một đặc sản độc đáo của miền Tây, xuất hiện nhiều ở các tỉnh Bến Tre, Trà Vinh và Sóc Trăng. Dáng quả tròn trịa, đường kính từ 5 đến 9 cm, treo lủng lẳng trên cành với sắc xám trắng mờ mờ rất bắt mắt. Khi chín, vỏ cứng giòn thường phải đập vỡ để lấy phần thịt bên trong, lúc xanh thì trắng tinh, chín lại chuyển sang sắc nâu đậm hoặc đen sẫm, tạo nên một vẻ ngoài đầy bí ẩn nhưng vị thì ngọt thanh khó quên.

Quả quách có thể thưởng thức như một loại sinh tố tươi mát hoặc dùng để ngâm rượu, đồng thời còn là vị thuốc quý. Để giữ nguyên hương vị thơm nồng đặc trưng, nên đợi quả tự rụng tự nhiên thay vì hái ép. Khi ăn, thịt quách dầm cùng đá và đường tạo nên vị béo nhẹ nhàng xen lẫn chút thanh mát, dù hạt khá nhiều và nhỏ li ti nhưng không làm giảm đi sự hấp dẫn của trái.

Mùi thơm của quách khi quá chín gợi nhớ hương mật nho lên men, khiến ai từng thử một lần cũng khó lòng quên được. Ngoài tác dụng giải nhiệt, quả còn giúp chữa tiêu chảy ở trạng thái xanh, hỗ trợ chống táo bón khi chín và điều hòa tiêu hóa. Rượu quách cũng là thức uống bổ dưỡng, giúp bồi bổ thận và tăng cường sức khỏe. Cây quách thường được trồng làm bóng mát và cho quả ăn ngon lành, rất đáng để trải nghiệm nếu bạn có dịp đến miền Tây, với mức giá bình dân chỉ từ 5 đến 7 ngàn đồng một quả.

Cây lý, hay còn gọi là Rose apple, là một loại trái đặc sắc của miền Tây, thuộc họ mận với dáng cây và lá tương đồng nhưng hoa to hơn, màu trắng tinh khiết. Quả lý có hình tròn ửng hồng nhẹ, phần đầu giống quả mận, nhưng thịt quả lại xốp mềm, ít nước hơn, mang vị ngọt thanh cùng hương thơm dịu dàng như hoa hồng – điều làm nên tên gọi rose apple đầy thi vị. Hạt quả rời rạc, khi lắc kêu vang như những loại mận có hạt khác.

Không chỉ là món quả thơm ngon, quả lý còn có giá trị dược liệu, thường dùng để hỗ trợ điều trị các vấn đề về tiêu hóa. Mặc dù ít xuất hiện trên thị trường Việt Nam, người dân miền Tây vẫn trồng cây lý chủ yếu để dùng trong gia đình. Mùa lý thường kéo dài từ tháng 12 đến tháng 4 hàng năm, là dịp tuyệt vời để thưởng thức hương vị thanh mát đặc biệt này.