12 Sự thật hấp dẫn nhất về loài chim én khiến bạn bất ngờ

Chim én là loài chim săn mồi khi bay, sở hữu thân hình thon dài, nhẹ nhàng cùng đôi cánh dài nhọn giúp chúng di chuyển linh hoạt và bền bỉ.

Thân chim nhỏ gọn, chắc khỏe, có mỏ ngắn mềm, quai hàm mạnh mẽ và miệng rộng. Cánh én dài, hẹp với đầu nhọn và 9 lông bay chính. Đuôi chim én dài, chẻ sâu hình chạc với 12 lông chính, chim mái thường có đuôi dài hơn chim trống.

Chân ngắn, chủ yếu dùng để bám đậu, ít sử dụng để đi lại. Bộ lông thường có màu lam sẫm hoặc xanh lục óng ánh phía trên, phần dưới trắng hoặc hung, có thể có sọc. Lông đuôi ngoài dài nổi bật.

Chim én trưởng thành dài khoảng 10 – 24 cm và nặng từ 40 – 184 g. Chim non khi mới nở không có lông và chưa mở mắt; khi đã mọc lông đầy đủ thì trông như phiên bản màu xám của chim trưởng thành.

Chim én nổi bật với khả năng bay lượn tuyệt vời – không chỉ là kỹ năng sinh tồn mà còn là nghệ thuật để quyến rũ bạn đời và bảo vệ lãnh thổ. Những con trống sẽ lựa chọn địa điểm làm tổ rồi dùng tiếng hót du dương và những pha bay điêu luyện để chinh phục chim mái, đồng thời canh giữ lãnh thổ một cách quyết liệt. Diện tích lãnh thổ của chim én thay đổi tùy theo loài: ở những loài sống theo đàn, vùng chiếm giữ thường nhỏ; còn với các loài sống đơn lẻ, lãnh thổ có thể rộng lớn hơn nhiều.

Phần lớn cuộc đời của chim én gắn liền với bầu trời. Chúng gần như không bao giờ chạm đất, trừ thời điểm sinh sản. Khi mùa đông đến gần, én âm thầm rời tổ để tránh rét và quay trở về chính nơi xưa vào mùa xuân, dù hiếm khi bay theo bầy đàn lớn.

Là biểu tượng của sự thủy chung, chim én trung thành với bạn đời của mình theo lối sống đơn phối. Ngoài mùa di cư, chúng thường sống quanh khu vực làm tổ cũ, nơi mà mỗi mùa xuân lại trở thành điểm khởi đầu cho một vòng đời sinh sản mới.

Chim én sống theo chế độ một vợ một chồng, và những cặp không di cư thường sinh sống quanh khu vực sinh sản suốt năm. Với các loài di trú, mỗi năm chúng lại bay về chính nơi đã từng sinh sản thành công trước đó. Các cặp chim lần đầu sinh sản thường chọn nơi làm tổ gần chốn chào đời của mình, như một cách nối dài ký ức khởi đầu.

Chim én thường xây tổ trong các hang động, những công trình kiến trúc cũ như tháp chuông, mái nhà hay các kiến trúc nhân tạo. Tổ được kết bằng bùn, đất sét, sình non hay cỏ khô. Vào mùa giao phối, chim trống chọn chỗ làm tổ, rồi dùng tiếng hót và những màn bay nghệ thuật để lôi cuốn bạn đời.

Chim én mái mỗi lần đẻ từ 1 đến 6 trứng trắng muốt. Trứng được ấp trong khoảng 19 – 23 ngày trước khi nở. Chim non mới chào đời không có lông và đôi mắt còn nhắm nghiền trong bóng tối.

Cả chim bố lẫn chim mẹ đều chăm sóc con cái tận tụy. Chúng mang về từng viên thức ăn nhỏ chứa hàng trăm côn trùng để nuôi dưỡng con non. Khi đủ lông cánh, khoảng 6 – 10 tuần tuổi, chim con rời tổ bay đi – bắt đầu cuộc đời riêng mà không bao giờ ngoái lại tổ cũ.

Chim én là bậc thầy trong nghệ thuật săn mồi giữa không trung. Chúng bay lượn nhẹ nhàng trên những cánh đồng vắng bóng người, những vùng cây cối thưa thớt hay cả mặt hồ lặng sóng để tìm kiếm con mồi nhỏ bé.

Thực đơn của chim én vô cùng phong phú với các loài côn trùng bay như ruồi, muỗi, rệp, châu chấu, sâu bọ, nhện và bọ cánh cứng. Dù đang lượn giữa không trung hay đậu trên cành cây, chim én vẫn giữ được sự nhạy bén để bắt gọn con mồi. Nhờ đó, chúng được xem như những “hiệp sĩ trời xanh” – bảo vệ mùa màng và đem lại sự an lành cho làng quê.

Với người nông dân, việc chim én xây tổ trong khu vườn hay mái hiên được xem như một điềm lành, là lời thì thầm của mùa xuân đang gõ cửa. Tuy nhiên, thật đau lòng khi ở một số địa phương, chim én lại trở thành mục tiêu bị săn bắt, bẫy lồng để làm thực phẩm – khiến số lượng loài ngày càng suy giảm.

Chúng ta cần chấm dứt hành vi tàn nhẫn ấy – không chỉ để bảo vệ một loài chim nhỏ bé mà còn để giữ gìn vẻ đẹp hoang sơ và hài hòa của thiên nhiên.

Chim én và chim yến là hai loài chim thường bị nhầm lẫn do có nhiều điểm tương đồng về vóc dáng và tập tính. Tuy nhiên, khi quan sát kỹ, ta có thể nhận ra những đặc điểm riêng biệt giúp phân biệt hai loài này một cách rõ ràng.

Về ngoại hình:

• Chim én:
  • Bộ lông thường có màu đen hoặc ánh xanh đen óng ánh, tạo vẻ ngoài nổi bật dưới ánh nắng.
  • Mỏ én lớn hơn so với chim yến, giúp chúng dễ dàng bắt mồi khi đang bay.
  • Chân tuy nhỏ nhưng chắc khỏe, có 3 ngón phía trước và 1 ngón phía sau, hỗ trợ việc bám đậu vững vàng.
  • Én thường bay ở tầm thấp và có đuôi chẻ sâu đặc trưng, tạo dáng bay duyên dáng trên bầu trời.
• Chim yến:
  • Mang bộ lông đen tuyền, dáng nhỏ nhắn hơn chim én, với chiếc mỏ nhỏ nhắn, sắc sảo.
  • Chân yếu, gần như không thể đậu lâu trên bề mặt cứng, bù lại là kỹ năng bay lượn săn mồi cực kỳ linh hoạt.

Về môi trường sống và cách làm tổ:

• Chim én: Làm tổ từ bùn đất và cỏ khô, thường thấy ở mái hiên, vách nhà, tổ có hình dáng như những chiếc chén đất mộc mạc.
• Chim yến: Sử dụng nước dãi của mình để kết dính rêu, lông và các vật liệu tự nhiên, tạo nên tổ yến quý giá bám chặt vào vách đá hay trần nhà trong hang tối.

Sự khác biệt tinh tế giữa hai loài chim này không chỉ thể hiện qua hình dáng mà còn phản ánh sự thích nghi kỳ diệu với môi trường sống của mỗi loài.

Chim én là loài chim gắn liền với bầu trời, dành phần lớn cuộc đời mình để lượn bay và săn mồi giữa không trung. Thức ăn của chúng là những côn trùng nhỏ như rệp, muỗi, ruồi, nhện, sâu hại – những kẻ thù đáng sợ của mùa màng. Nhờ vậy, chim én được mệnh danh là “vệ sĩ của đồng ruộng”, góp phần bảo vệ hệ sinh thái và giảm thiểu việc sử dụng thuốc trừ sâu.

Tuy nhiên, cũng như chim yến, chim én hoàn toàn không thích hợp để nuôi nhốt. Chúng không thể sống lâu dài trong lồng, bởi bản chất di cư và tập tính săn mồi khi bay khiến chúng chỉ thật sự khỏe mạnh trong không gian thiên nhiên rộng lớn. Việc giam giữ chim én trong môi trường hạn chế chẳng khác nào tước đoạt sự sống của chúng từng ngày.

Thêm vào đó, loài chim này đang phải đối mặt với sự sụt giảm nghiêm trọng về số lượng do nạn săn bắt, buôn bán tràn lan. Chim én – từng là biểu tượng của mùa xuân và hy vọng – nay bị giam trong lồng, rao bán với giá rẻ mạt như một món hàng tiêu dùng.

Hành động săn bắt chim én không chỉ đẩy loài chim quý này tới bờ tuyệt chủng, mà còn khiến hệ sinh thái mất đi một mắc xích quan trọng. Mất đi chim én, sâu bệnh sẽ bùng phát, mùa màng bị phá hoại, con người buộc phải lạm dụng thuốc hóa học – một vòng luẩn quẩn đe dọa môi trường và sức khỏe cộng đồng.

Chim én – biểu tượng của tự do và mùa xuân – chủ yếu sinh sống và làm tổ tại các quốc gia phía Bắc bán cầu, trong đó Việt Nam ghi nhận sự xuất hiện nhiều nhất tại vùng núi Cao Bằng và Lạng Sơn. Mỗi khi mùa lạnh kéo về, chúng lại rẽ gió vượt ngàn dặm để bay về phương Nam, có khi xa đến tận châu Úc, rồi lại trở về phương Bắc khi mùa xuân khẽ gõ cửa.

Trong suốt cuộc đời, một con chim én trưởng thành có thể tích lũy quãng đường bay lên đến 4,5 triệu km – một hành trình vĩ đại băng qua sa mạc, núi non, biển cả, nơi thời tiết khắc nghiệt, lương thực khan hiếm và những hiểm họa luôn rình rập. Dù hàng ngàn cá thể bỏ mạng trên đường, những chú én sống sót vẫn kiên cường bay tiếp, đôi khi tạm dừng giữa đường, đi bộ trên mặt đất để tìm thức ăn, lấy lại sức cho chặng hành trình phía trước.

Có những loài én sẽ chọn di cư theo mùa, trong khi một số khác lại định cư quanh năm tại nơi làm tổ. Đặc biệt, các cá thể từng sinh sản thành công sẽ có xu hướng quay trở lại đúng nơi cũ để tiếp tục cuộc sống gia đình. Những con chim non khi đến tuổi trưởng thành thường chọn khu vực gần nơi chúng đã nở ra làm tổ mới, như một mạch nguồn ký ức chảy mãi trong dòng máu mỏng manh mà kiên cường.

Mỗi năm, khi đông về se lạnh, đàn én lại sải cánh rời tổ bay về phương Nam. Rồi đến khi nắng xuân bắt đầu vương trên cành lá, chúng lại quay trở về, mang theo hơi ấm và niềm vui báo hiệu mùa xuân đang gõ cửa. Hình ảnh những cánh én chao liệng trên bầu trời không chỉ là hiện tượng tự nhiên mà còn là thông điệp diệu kỳ của sự hồi sinh và hứa hẹn.

Qua bao thế hệ, chim én đã đi sâu vào tiềm thức người Việt như biểu tượng của sự may mắn, ấm no, báo hiệu một năm mới tươi sáng, mùa màng bội thu. Cánh én nhỏ bé mà mạnh mẽ ấy đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận trong văn chương và nghệ thuật, thổi vào tâm hồn con người nét đẹp của niềm tin và sự bình yên. Nhìn én bay, người ta thấy lòng rộn ràng, như được chạm vào nhịp đập của đất trời mỗi độ xuân sang.

Khám phá những nét độc đáo về chim én:

• Chim én và họ hàng nhạn của chúng thường chọn bạn đời dựa trên chiều dài của đuôi – một cách chọn lựa rất tinh tế. Chúng thậm chí có thể cùng nhau ăn, uống, ngủ và giao phối ngay trên không trung.
• Được xem là những tay bay nhanh nhất thế giới, chim én có thể đạt tốc độ tối đa từ 113 đến 185 km/h khi không mang theo con mồi. Đặc biệt, vào mùa xuân, tốc độ bay của chúng nhanh hơn gấp 2 đến 6 lần so với mùa thu.
• Trong suốt cuộc đời, một chú chim én trưởng thành có thể bay quãng đường lên tới 4,5 triệu km – tương đương với 6 chuyến bay lên Mặt Trăng hoặc vòng quanh Trái Đất đến 100 lần rồi trở về.
• …

Chim én thuộc họ Nhạn (danh pháp khoa học Hirundinidae), là nhóm chim dạng sẻ đặc biệt thích nghi với cuộc sống săn mồi trên không trung. Ở châu Âu, từ "én" còn được dùng đồng nghĩa với "nhạn nhà". Trong văn học, từ "yến" thường được dùng để chỉ chung các loài trong họ này.

Loài chim thân thiện này có nguồn gốc từ châu Phi, quen sống gần gũi với con người, với khả năng bay nhanh, săn mồi điêu luyện và luôn là biểu tượng báo hiệu mùa xuân tươi đẹp.

• Tên gọi phổ biến: chim én
• Tên tiếng Anh: Swallow
• Tên khoa học: Hirundinidae
• Nguồn gốc: châu Phi
• Đặc điểm làm tổ: trong hang hoặc khe đá
• Ngành: Động vật có dây sống
• Lớp: Chim
• Bộ: Sẻ
• Họ: Nhạn
• Cân nặng: 40 – 184 g
• Kích thước: 10 – 24 cm

Chim én thường sinh sống trong các hang động, vùng núi cao hay những khu vực khô ráo; chúng nhanh chóng thích nghi với cuộc sống săn mồi trên không tại những vùng nông thôn rộng lớn, ít cây cối và dân cư, hoặc gần các vùng nước.

Chúng làm tổ bằng bùn, thường xây gần nơi trú ẩn, ở những vị trí kín đáo, tránh được gió mưa và kẻ thù. Nhiều loài chim én cư trú theo đàn lớn trên các vách đá và hang động, nơi chúng phải đối mặt với ký sinh trùng và những con én khác tranh giành tổ. Con trống già thường chiếm ưu thế trong đàn, bảo vệ tổ của mình và tận dụng cơ hội giao phối ngoài cặp đôi chính.

Én, hay nhạn, không chỉ giúp bảo vệ mùa màng nhờ thói quen ăn sâu bọ có hại mà còn là biểu tượng của sự may mắn và mùa xuân khi làm tổ trong sân nhà. Tuy nhiên, hiện nay chim én đang bị đe dọa nghiêm trọng tại nhiều nơi ở Việt Nam do nạn săn bắt và bẫy bắt trái phép, hành vi này cần được lên án và chấm dứt ngay.

Lông chim én thường mang sắc xanh lam huyền bí, đôi khi pha chút ánh đen hoặc màu lục óng ánh ở phần lưng, trong khi phần bụng điểm xuyết sắc trắng tinh khôi.

Tiếng hót của chúng vang lên trong trẻo, mềm mại như bản nhạc thiên nhiên, nơi mỗi giai điệu là sự sáng tạo tinh tế với nhiều âm sắc đa dạng cho từng mục đích khác nhau.

Tiếng hót ngân nga quyến rũ dùng để thu hút bạn tình hoặc duy trì sự gắn kết trong đàn, lúc sôi động dồn dập báo hiệu sự cảnh giác trước kẻ thù, và cả tiếng rì rầm nhẹ nhàng của chim non đòi ăn, tạo nên bức tranh âm thanh sống động của cuộc sống chim én.