14 Khám phá đầy bất ngờ về loài khủng long - Những sự thật ít người biết

Dù vẫn còn một số tranh cãi trong giới khoa học, đa số bằng chứng đều ủng hộ giả thuyết cho rằng các loài chim ngày nay chính là hậu duệ của nhóm khủng long nhỏ có lông vũ, xuất hiện vào cuối kỷ Jura và kỷ Phấn Trắng. Quá trình tiến hóa này không diễn ra đơn lẻ - nhiều nhánh đã thất bại, như trường hợp của Microraptor - loài khủng long bốn cánh không để lại dòng dõi đến ngày nay.

Trong khi các loài bò sát hiện đại như rùa, cá sấu thuộc nhóm sinh vật biến nhiệt (phụ thuộc vào nhiệt độ môi trường), thì động vật có vú và chim lại là sinh vật đẳng nhiệt (tự điều chỉnh thân nhiệt). Điều thú vị là một số loài rắn ngày nay thực chất là hậu duệ của khủng long ăn thịt, thậm chí từ cả nhóm khủng long chân chim - những sinh vật có khả năng điều hòa thân nhiệt đáng kinh ngạc.

Dù những kẻ săn mồi đỉnh cao như Tyrannosaurus Rex hay Giganotosaurus thường chiếm spotlight, thực tế chúng chỉ là thiểu số trong thế giới khủng long. Giống như mọi hệ sinh thái, số lượng động vật ăn thực vật luôn áp đảo nhờ nguồn thức ăn thực vật dồi dào. Các loài khủng long ăn cỏ khổng lồ, khủng long chân chim và sauropod từng tạo thành những đàn lớn khắp các châu lục, trở thành mục tiêu của những kẻ săn mồi theropod đủ mọi kích cỡ.

Trái với quan niệm phổ biến, động vật có vú không phải là những kẻ 'thừa kế' xuất hiện sau khi khủng long tuyệt chủng. Thực tế, chúng đã cùng chung sống với những gã khổng lồ như Sauropods, Hadrosaurs và cả Tyrannosaurs từ kỷ Mesozoi. Những động vật có vú đầu tiên, thường chỉ nhỏ bằng chuột, đã phải sống trên cây để tránh những kẻ săn mồi. Đáng chú ý, một số loài như Repenomamus đã phát triển tới kích thước đáng kể, nặng tới 23kg, chứng tỏ sự đa dạng đáng ngạc nhiên của động vật có vú thời tiền sử.

Trái với suy nghĩ của nhiều người, thuật ngữ "khủng long" chỉ dành riêng cho nhóm bò sát có cấu trúc hông và chân đặc biệt. Những sinh vật ấn tượng như Dực long (Pterosaurs) với đôi cánh da mỏng hay các loài bò sát biển khổng lồ (Plesiosaurs, Ichthyosaurs) thực chất thuộc các nhóm hoàn toàn khác. Dực long là những động vật có xương sống đầu tiên chinh phục bầu trời với đôi cánh da độc đáo, trong khi các loài bò sát biển thống trị đại dương từ thời Đại Cổ sinh, được mệnh danh là những chúa tể đại dương thực thụ.

Thảm họa thiên thạch 65 triệu năm trước không khiến khủng long tuyệt chủng ngay lập tức. Thực tế, quá trình này diễn ra trong hàng trăm đến hàng nghìn năm do hậu quả kéo dài: nhiệt độ giảm mạnh, thiếu ánh sáng mặt trời và hệ sinh thái sụp đổ. Một số quần thể khủng long sống ở vùng hẻo lánh thậm chí còn tồn tại lâu hơn những cá thể khác, dù cuối cùng vẫn không thể thoát khỏi số phận tuyệt chủng.

Năm 1677, khi giáo sư Robert Plot phát hiện một mẫu xương khổng lồ ở Oxford, giới khoa học đã vội kết luận đó là xương voi. Thời đó, không ai dám nghĩ Trái đất từng tồn tại những sinh vật to lớn hơn cả voi. Phải đến năm 1842, nhà động vật học William Buckland mới chứng minh đây là hóa thạch của một loài bò sát khổng lồ đã tuyệt chủng, và đặt tên chúng là "khủng long", mở ra kỷ nguyên mới cho ngành cổ sinh vật học.

Dù sở hữu thân hình đồ sộ, khủng long lại có bộ não cực kỳ nhỏ bé. Điển hình như Stegosaurus nặng 2-3 tấn nhưng chỉ có bộ não nhỏ như quả hồ đào. Trong khi đó, Troodon được xem là loài thông minh nhất với bộ não to bằng quả trứng gà, giúp chúng trở thành kẻ săn mồi nhanh nhẹn. Nhìn chung, trí thông minh của khủng long chỉ tương đương với các loài bò sát ngày nay như rùa hay cá sấu, hoàn toàn không xứng tầm với kích thước khổng lồ của chúng.

Khác với quan niệm trước đây, khủng long không chỉ đơn thuần đẻ trứng mà còn có tập tính ấp trứng và chăm sóc con non. Bằng chứng là những bộ xương khủng long được tìm thấy trong tư thế phủ lên ổ trứng xếp thành vòng tròn hoàn hảo. Một đặc điểm thú vị khác: dù về mặt giải phẫu tất cả khủng long đều có khả năng đứng bằng hai chân sau, nhưng những loài ăn thực vật do cơ thể quá nặng nề đã phải quay lại di chuyển bằng bốn chân.

Điều đáng ngạc nhiên là dù thuộc lớp bò sát máu lạnh, một số loài khủng long như Sauropod với kích thước khổng lồ buộc phải phát triển khả năng điều hòa thân nhiệt - nếu không chúng sẽ quá nóng khi hấp thụ nhiệt từ mặt trời. Nghiên cứu mặt cắt xương còn tiết lộ nhiều loài khủng long ăn thịt nhỏ có dấu hiệu của máu nóng, đặc điểm này sau đó được di truyền cho các loài chim - hậu duệ của khủng long.

Dù trưởng thành có thể đạt kích thước khổng lồ, khủng long mới nở lại vô cùng nhỏ bé, chỉ nặng dưới 3kg và dài khoảng 40-50cm. Nguyên nhân nằm ở kích thước trứng giới hạn - trung bình 45cm, tối đa 60cm. Đây là giới hạn tự nhiên để khủng long con có thể phá vỡ vỏ trứng. Tuy nhiên, sau khi chào đời, chúng phát triển cực nhanh để đạt được kích thước tự vệ trước các loài săn mồi.

Trước khi khủng long xuất hiện khoảng 230 triệu năm trước tại Nam Mỹ ngày nay, Trái đất từng bị thống trị bởi các loài bò sát cổ như Archosaurs (thằn lằn thống trị), Therapsids (bò sát giống thú) và Pelycosaurs (nổi tiếng với Dimetrodon). Phải mất 20 triệu năm sau, khủng long mới dần vươn lên vị trí thống trị từ kỷ Jura nhờ sự hung dữ vượt trội so với cá sấu tiền sử và các loài bò sát khác.

Trong khi nền văn minh nhân loại chỉ mới hình thành khoảng 10.000 năm và con người hiện đại xuất hiện vài trăm nghìn năm trước, thì khủng long đã tạo nên một triều đại kéo dài tới 165 triệu năm - khoảng thời gian dài gấp hàng ngàn lần lịch sử loài người. Sự tồn tại bền bỉ này chứng tỏ khủng long chính là những bá chủ thành công nhất trong lịch sử các loài động vật có xương sống trên Trái đất.

Thay vì phân chia theo chế độ ăn, các nhà cổ sinh vật học phân loại khủng long thành hai nhánh chính dựa trên cấu trúc xương hông: "khủng long hông thằn lằn" (Saurischia) và "khủng long hông chim" (Ornithischia). Điều thú vị là dù mang tên "hông chim", nhóm Ornithischia lại hoàn toàn là khủng long ăn thực vật bao gồm các loài mỏ vịt, chân chim và có sừng, trong khi nhóm Saurischia lại bao gồm cả khủng long ăn thịt lẫn ăn cỏ. Nghịch lý hơn, chính chim hiện đại lại tiến hóa từ nhóm khủng long hông thằn lằn chứ không phải hông chim.