14 Sự Thật Thú Vị Không Ngờ Về Loài Khỉ

Hầu hết các loài khỉ hoang dã hiện nay đều sinh sống tại Nam Mỹ, Trung Mỹ, châu Á và châu Phi. Tuy nhiên, có một ngoại lệ đặc biệt – loài khỉ Barbary – vẫn còn tồn tại trên đảo Gibraltar thuộc châu Âu. Theo nghiên cứu di truyền, chúng có nguồn gốc từ vùng Bắc Phi.

Số lượng khỉ Barbary tại đây hiện chỉ còn khoảng 300 cá thể. Để bảo tồn chúng, chính quyền địa phương đã đưa ra quy định cấm cho khỉ ăn – người vi phạm có thể bị phạt đến 800 USD nhằm ngăn chặn sự phụ thuộc của chúng vào con người.

Loài khỉ này thường sinh sản vào cuối xuân, đầu hè. Khi khỉ con mới được ba ngày tuổi, khỉ mẹ đã có thể chọn một khỉ đực để “ủy thác” trách nhiệm chăm sóc con. Cả đàn đều coi việc chào đón thành viên mới là một sự kiện lớn và thiêng liêng.

Khỉ Barbary đực thường theo đuổi vài đối tượng khỉ cái. Nếu mối quan hệ tiến triển tốt vào mùa đông, chúng sẽ chính thức trở thành đôi vào mùa xuân. Việc chăm sóc khỉ con chính là cách mà khỉ đực thể hiện tình cảm và chứng minh bản thân là một “người cha” tận tụy, đáng tin cậy.

Ẩn mình giữa khu rừng rậm rạp Amazon của Nam Mỹ, khỉ đuôi sóc là loài nhỏ nhất trong thế giới khỉ, với trọng lượng một con trưởng thành chỉ vỏn vẹn khoảng 100 gram.

Thuộc bộ linh trưởng, loài khỉ này là một trong 22 đại diện của nhóm khỉ Tân Thế giới, thường sinh sống tại các quốc gia như Brazil, Ecuador, Peru và Colombia. Đã từng bị liệt vào danh sách có nguy cơ tuyệt chủng, khỉ đuôi sóc chỉ bắt đầu được chú ý và nuôi như thú cưng trong thời gian gần đây. Tuy nhiên, dù nhỏ nhắn và dễ thương, đây vẫn là loài động vật hoang dã, không thể hoàn toàn thuần hóa.

Trong tự nhiên, khỉ đuôi sóc di chuyển nhanh như chớp, khiến việc bắt gặp chúng trở nên hiếm hoi. Khi được nuôi nhốt, hình dáng nhỏ nhắn và gương mặt dễ mến khiến chúng trở thành thú cưng được yêu thích – thường được ôm ấp, vuốt ve và cho bú bình như em bé. Khẩu phần ăn của loài này bao gồm côn trùng, lá cây và trái cây chín – những món quà ngọt lành từ thiên nhiên.

Khỉ đầu chó, hay còn gọi là khỉ chó, là đại diện uy mãnh trong Bộ Linh trưởng, với năm loài chính phân bố khắp các vùng từ đồng cỏ châu Phi đến Trung Đông. Chúng thuộc nhóm những loài khỉ to lớn nhất trên hành tinh, với cá thể đực có thể đạt tới 37 kg và cao 100 cm, chưa kể phần đuôi dài phía sau.

Đặc trưng bởi chiếc mõm dài giống chó, thân hình lực lưỡng, cơ hàm rắn chắc cùng răng nanh sắc nhọn, khỉ đầu chó toát lên vẻ hoang dã và mạnh mẽ. Đôi mắt chúng đặt gần nhau, lông dày bao phủ khắp cơ thể trừ khuôn mặt và vùng mông trụi lông – giúp việc ngồi trở nên dễ dàng hơn. Đặc biệt, con đực thường sở hữu một chiếc bờm trắng ấn tượng bao quanh cổ, như biểu tượng cho sự thống trị.

Dị hình giới tính ở loài này rất rõ rệt: từ sự chênh lệch về kích thước, màu sắc cho tới độ phát triển của răng nanh. Mỗi con khỉ đầu chó đều là một minh chứng sống động cho sức mạnh, sự thích nghi và quy luật cạnh tranh khốc liệt trong thế giới tự nhiên.

Khỉ uakari, cư dân bí ẩn của rừng rậm Amazon, nổi bật với khuôn mặt đỏ rực và chiếc đầu hói đầy khác biệt. Các nhà khoa học cho rằng sắc đỏ đặc trưng này là kết quả của quá trình tiến hóa nhằm chống lại bệnh sốt rét. Một khuôn mặt đỏ tươi là dấu hiệu của sức khỏe tốt, trong khi những cá thể mang khuôn mặt nhợt nhạt – dấu hiệu của bệnh tật – thường gặp khó khăn trong việc thu hút bạn tình.

Không giống hầu hết các loài khỉ khác, khỉ uakari có chiếc đuôi ngắn đáng yêu nhưng lại sở hữu khả năng di chuyển linh hoạt đáng kinh ngạc nhờ vào bốn chi linh hoạt, cho phép chúng chuyền cành một cách nhanh nhẹn giữa những tầng rừng cao vút.

Chúng sống theo bầy đàn đông đúc với cấu trúc xã hội rõ ràng. Mỗi đàn thường có khoảng 100 con, ban ngày chia thành các nhóm nhỏ từ 5–10 con để đi kiếm ăn, phần còn lại làm nhiệm vụ canh gác. Khi đêm xuống, cả đàn sẽ tụ tập trên những cành cây to để nghỉ ngơi. Vào mùa khô, chúng thường xuống đất để nhặt nhạnh trái rụng và hạt ngũ cốc, nhưng khi mùa mưa đến, nước lũ dâng cao buộc chúng phải sống hoàn toàn trên cây.

Khẩu phần ăn của khỉ uakari rất đa dạng, bao gồm trái cây, thực vật và cả côn trùng. Với hàm răng cực khỏe, chúng có thể dễ dàng phá vỡ lớp vỏ cứng của các loại hạt để lấy phần nhân thơm bùi bên trong.

Khỉ mũ được xem là loài khỉ thông minh bậc nhất trong khu vực Trung và Nam Mỹ. Khác với nhiều loài linh trưởng khác, chúng có khả năng sử dụng công cụ một cách sáng tạo – điều trước kia chỉ được ghi nhận ở tinh tinh. Một ví dụ điển hình là cách chúng đặt hạt dẻ lên phiến đá rồi dùng đá khác để đập vỡ, khéo léo lấy phần nhân bên trong. Không dừng lại ở đó, khỉ mũ còn biết nghiền nát côn trùng rồi bôi lên cơ thể như một lớp “thuốc chống muỗi” tự nhiên mỗi khi mùa muỗi đến.

Chúng sinh sống chủ yếu ở Trung Mỹ, miền Nam châu Mỹ và phía Bắc Argentina. Tên gọi “khỉ mũ” bắt nguồn từ ấn tượng ban đầu của các nhà thám hiểm châu Âu vào thế kỷ XV, khi họ bắt gặp loài khỉ này với phần đầu trông như đội mũ trùm đầu – gợi nhớ đến trang phục của các tu sĩ dòng Phanxicô thuộc Giáo hội Công giáo.

Đối với khỉ, hành động bới lông, bắt bọ cho nhau không chỉ đơn thuần là để làm sạch cơ thể, mà còn là một hình thức giao tiếp sâu sắc thể hiện sự quan tâm, yêu thương và gắn kết trong cộng đồng. Đây là một nghi thức xã hội, một “ngôn ngữ” không lời mà khỉ dùng để truyền tải cảm xúc thân thiện đến đồng loại.

Những hành vi như nằm sát vào nhau khi trời lạnh, nhẹ nhàng dùng tay gỡ sạch chấy rận, côn trùng hay mảnh da khô khỏi bộ lông của nhau, đều là biểu hiện của sự chăm sóc đầy trìu mến. Điều này không chỉ góp phần giữ gìn vệ sinh mà còn giúp củng cố mối quan hệ trong đàn – một yếu tố then chốt với động vật sống theo bầy đàn như khỉ.

Tuy nhiên, giữa những khoảnh khắc dịu dàng ấy, đời sống của khỉ cũng không thiếu phần kịch tính. Khi cảm thấy bị đe dọa, chúng không ngần ngại nhe răng, nhép môi và phô trương sức mạnh như một lời cảnh báo đanh thép, thể hiện bản năng sinh tồn đầy kiêu hãnh của loài linh trưởng.

Vang vọng giữa rừng sâu với âm lượng lên tới 128 decibel, tiếng rú của loài khỉ rú Nam Mỹ có thể vượt qua những tầng cây rậm rạp và lan xa gần 5km. Đây không chỉ là âm thanh bản năng, mà còn là lời tuyên bố chủ quyền mạnh mẽ trong thế giới tự nhiên.

Theo ghi nhận từ National Geographic, chính cấu trúc cổ họng đặc biệt – rộng và vang như vỏ sò – đã giúp những con đực trưởng thành phát ra âm thanh khủng khiếp đến vậy. Mỗi tiếng rú là lời cảnh báo đanh thép: vùng lãnh thổ này đã có chủ.

Không chỉ là loài linh trưởng to mồm nhất trên cạn, khỉ rú còn được biết đến với khả năng thu hút bạn tình thông qua tiếng gọi mạnh mẽ. Tiếng rú của chúng có thể chạm ngưỡng 140 decibel – tương đương một vụ nổ, khiến bất cứ sinh vật nào cũng phải dè chừng.

Khỉ rú thuộc họ Atelidae, từng được xếp trong họ Cebidae, và là một trong những loài khỉ to lớn nhất. Dù sống giữa rừng sâu thẳm, chúng vẫn đủ sức truyền âm vang rền như tiếng trống trận – một bản giao hưởng hoang dã đậm chất rừng nhiệt đới.

Loài khỉ tuyết của Nhật Bản, còn gọi là khỉ Macaque, đã khéo léo thích nghi với đủ kiểu thời tiết – từ nắng ấm cận nhiệt tới giá lạnh cận cực. Trong những ngày đông giá buốt, chúng tìm đến suối nước nóng ở Công viên Jigokudani thuộc tỉnh Nagano, như một thói quen đầy thư thái.

Không chỉ để giữ ấm, hành vi tắm nước nóng của khỉ tuyết còn phản ánh nét văn hóa cộng đồng trong thế giới tự nhiên – nơi những chú khỉ cùng nhau ngâm mình giữa hơi sương bảng lảng, như đang tận hưởng một nghi lễ an yên của mùa đông.

Tuy không cần nước nóng để sinh tồn – nhờ lớp lông dày bảo vệ cơ thể – nhưng khỉ tuyết vẫn tìm đến suối nóng như một thú vui hưởng thụ. Đó là minh chứng cho trí tuệ và sự nhạy cảm tinh tế của loài linh trưởng này.

Khỉ đực thường cao khoảng 57 cm, khỉ cái khoảng 52 cm, đuôi ngắn tầm 9–10 cm. Chúng nổi bật với khuôn mặt hồng nhạt không lông, cùng bộ lông dày màu nâu, xám hoặc vàng. Khi đông về, lớp áo lông ấy càng trở nên dày hơn, như một tấm áo bông tự nhiên giúp chúng vượt qua giá lạnh khắc nghiệt.

Trong thế giới linh trưởng, chiếc đuôi không chỉ là phần thân thể đơn thuần mà là công cụ sống còn. Với đa phần khỉ sống trên cây, đuôi giúp chúng giữ thăng bằng khi chuyền cành, như một cánh tay linh hoạt nối dài từ cơ thể. Có thể dài ngắn khác nhau, nhưng những chiếc đuôi ấy đều có khả năng nắm bắt, ôm giữ – chẳng khác gì một bàn tay thứ ba.

Khỉ Tân Thế Giới sở hữu chiếc đuôi dài hơn, mềm mại và khéo léo hơn nhiều so với họ hàng ở Cựu Thế Giới – nơi một số loài sống dưới mặt đất, mang theo đuôi ngắn và cặp mông đỏ rực. Đặc điểm ấy thậm chí trở thành “thương hiệu” để khỉ tự tin khoe sắc với đồng loại.

Loài khỉ cũng nổi bật với khả năng di chuyển đa dạng: đi, chạy bằng cả bốn chi, chuyền cành bằng tay, hoặc thăng bằng nhờ đuôi. Trên những tầng cây cao, đuôi chính là điểm tựa an toàn, vững chãi giúp chúng vượt qua không gian như những nghệ sĩ xiếc giữa rừng sâu.

Khỉ sở hữu khả năng nhận diện khuôn mặt đáng kinh ngạc, không khác gì con người. Các nghiên cứu chỉ ra rằng chúng áp dụng những quy trình phức tạp để ghi nhớ và phân biệt từng gương mặt riêng biệt.

Bên cạnh đó, loài khỉ còn có khả năng lưu giữ ký ức sâu sắc. Nhiều thí nghiệm đã chứng minh bộ nhớ của khỉ tương đương với con người, cho phép chúng hồi tưởng và nhớ lại những sự kiện trong quá khứ một cách rõ nét.

Đặc biệt, với chỉ số IQ lên đến 174, khỉ không chỉ thông minh mà còn sở hữu trí nhớ vượt trội, minh chứng cho trí tuệ sắc bén của loài linh trưởng này.

Khỉ vòi được xem là một trong những loài động vật có vẻ ngoài kỳ dị nhất thế giới, xếp thứ ba trong danh sách "xấu xí". Chiếc bụng phình to như một cái chậu bắt nguồn từ dạ dày đa ngăn, mỗi ngăn chứa enzym riêng biệt giúp tiêu hóa các loại thức ăn khác nhau. Vì thức ăn chủ yếu là lá cây nghèo dinh dưỡng, chúng phải dành cả ngày để hái lá, khiến bụng ngày càng trở nên lớn hơn.

Chiếc mũi dài ngoằng, có thể lên tới 18 cm, không chỉ là đặc điểm nổi bật mà còn là vũ khí quyến rũ trong cuộc đua tán tỉnh bạn tình. Tiếng gọi phát ra nhờ chiếc mũi khổng lồ vang xa hàng trăm dặm, vừa khiến kẻ thù khiếp sợ, vừa thu hút sự chú ý của khỉ cái.

Khỉ vòi, còn gọi là khỉ mũi dài, thuộc họ Cercopithecidae, sinh sống chủ yếu ở đảo Borneo cùng các hòn đảo khác ở Đông Nam Á. Bộ lông của chúng pha trộn sắc nâu vàng, cam nhạt, và cấu trúc dạ dày đặc biệt khiến bụng chúng luôn to tròn, tạo nên hình ảnh đặc trưng không thể nhầm lẫn.

Khỉ là loài thú bốn chân thuộc bộ linh trưởng, được chia thành ba nhóm chính: khỉ Tân Thế giới, khỉ Cựu Thế giới và khỉ không đuôi. Trên toàn cầu có khoảng 264 loài khỉ khác nhau. Một số loài không đuôi như tinh tinh, vượn tuy thường được gọi là khỉ trong đời sống thường nhật, nhưng về mặt sinh học lại không thuộc nhóm khỉ chính thức. Đáng chú ý, không có đặc điểm duy nhất nào chung cho tất cả các loài khỉ mà các loài khác không có.

Một số loài sinh sống chủ yếu trên mặt đất, số khác lại thích nghi hoàn hảo với cuộc sống trên cây. Chúng đa dạng trong chế độ ăn, từ trái cây, côn trùng, hoa lá đến cả các loài bò sát nhỏ. Hầu hết các loài khỉ đều sở hữu cái đuôi linh hoạt giúp di chuyển dễ dàng hơn.

Loài khỉ nhỏ nhất thế giới có trọng lượng chỉ từ 120 đến 140 gram ở con đực trưởng thành, trong khi loài khỉ lớn nhất có thể nặng tới 35 kg, tạo nên sự đa dạng sinh học kỳ thú trong thế giới linh trưởng.

Thuật ngữ “khỉ” đôi khi được dùng chung cho toàn bộ nhóm linh trưởng, nhưng thực tế khỉ thuộc một nhánh tiến hóa riêng biệt, khác hoàn toàn so với tinh tinh (bao gồm tinh tinh, đười ươi và người) cũng như bộ bán hầu với các đại diện như vượn cáo, cu li, khỉ lùn.

Điểm khác biệt rõ ràng nhất giữa khỉ và tinh tinh nằm ở chiếc đuôi: hầu hết khỉ sở hữu đuôi trong khi tinh tinh thì không. Thêm vào đó, tinh tinh dựa nhiều vào thị giác hơn khứu giác trong sinh hoạt hàng ngày, dẫn đến chiếc mũi của chúng ngắn và to hơn so với khỉ. Trong cuộc sống tự nhiên, tinh tinh và vượn thường tung mình linh hoạt từ cành này sang cành khác, một khả năng mà khỉ không thể thực hiện.

Đười ươi sở hữu quãng thời gian tuổi thơ dài hơn bất cứ loài động vật nào khác trên hành tinh. Đười ươi con được mẹ nâng niu, dạy dỗ tận 6 năm, và thường gắn bó cùng mẹ thêm nhiều năm tiếp theo. Đặc biệt, những con đười ươi cái có thể sống cùng mẹ hơn 10 năm, tạo nên mối quan hệ mẹ con bền chặt kéo dài.

Trong thế giới linh trưởng, đười ươi con là loài phụ thuộc mẹ lâu nhất: thông thường, mẹ chăm sóc con trong 5 năm và con tiếp tục chung sống bên mẹ tới 9 năm. Đỉnh điểm của sự ân cần ấy là khi mẹ dạy con leo trèo thành thạo trên cành cây – kỹ năng sinh tồn quan trọng nhất.

Mỗi đêm, mẹ đười ươi đều cặm cụi xây dựng một “chiếc giường” mới để ngủ, và suốt cuộc đời bà mẹ có thể tạo nên khoảng 30.000 chiếc giường như vậy. Từ việc dựng tổ đến kỹ thuật tìm mồi, đười ươi mẹ truyền thụ từng chi tiết nhỏ nhất để con trưởng thành, tự tin khám phá thế giới.