8 Món đặc sản tiêu biểu của các dân tộc thiểu số Việt Nam

Thịt chua (hay thịt lợn muối chua) là món ăn độc đáo của người Dao, thường được chế biến trong các dịp lễ Tết, ngày rằm hay những sự kiện quan trọng. Đây cũng là món ăn được dùng để tiếp đãi khách quý, thể hiện sự trọng thị và sự đặc sắc trong ẩm thực dân tộc.

Nguyên liệu để làm thịt chua khá đơn giản: thịt lợn, muối tinh và cơm tẻ. Thịt được chọn là phần ba chỉ, nửa nạc nửa mỡ, sau đó được cắt thành miếng vừa phải, dày khoảng 2-3cm, lưu ý không làm đứt da. Tiếp theo, thịt được ướp kỹ với muối, rồi dùng tay chà xát đều cho muối ngấm vào từng thớ thịt. Độ mặn của muối là yếu tố quyết định giúp thịt chín và bảo quản lâu mà không bị hư hỏng. Sau khi ướp, thịt được cho vào chum sành để bảo quản.

Trước khi cho thịt vào chum, người ta sẽ lót một lớp cơm tẻ mỏng dưới đáy, sau đó đặt các lớp thịt lên trên. Mỗi lớp thịt và cơm sẽ được xếp chặt và phủ kín bằng cơm, nhằm bảo đảm sự thông thoáng và giúp thịt chín đều. Miệng chum được bịt kín bằng lá dong. Sau khoảng 15 ngày, khi thịt đã có mùi thơm đặc trưng, miệng chum sẽ được mở ra để chắt hết phần nước thừa, rồi lại thêm một lớp cơm và tiếp tục bịt kín. Thịt chua có thể bảo quản lâu dài mà vẫn giữ nguyên chất lượng.

Thịt trâu gác bếp, hay còn gọi là thịt trâu khô, thịt trâu sấy, hoặc thịt trâu hun khói, là một đặc sản nức tiếng của người Thái vùng núi phía Bắc. Món ăn này hấp dẫn người thưởng thức bởi vị cay nồng của mác khén, một loại quả đặc trưng, kết hợp với vị ngọt đậm đà của thịt trâu tươi và hương khói bếp quyện vào từng thớ thịt.

Trong quá khứ, khi không có tủ lạnh để bảo quản thực phẩm, người Thái đã sáng tạo ra cách ướp thịt trâu và treo lên bếp, tạo ra món ăn khô vừa ngon miệng vừa có thể bảo quản lâu dài. Đây là món ăn lý tưởng để dự trữ trong những ngày mưa gió hoặc khi đi săn trong rừng sâu.

• Về nguyên liệu: thịt trâu gác bếp được chọn từ những con trâu khỏe mạnh, chăn thả tự do ở vùng núi Tây Bắc, đặc biệt là phần thăn và bắp.
• Về cách chế biến: sau khi lọc lấy thịt nạc, người ta cắt thịt thành miếng dài 12-15cm và dày khoảng 1,5-2cm. Thịt được tẩm ướp với các gia vị như ớt, gừng, tần bì và mác khén - gia vị không thể thiếu trong ẩm thực của người Thái.
• Cuối cùng, thay vì nướng hoặc rán trực tiếp, thịt trâu sẽ được mắc lên giàn bếp. Khói bếp sẽ làm thịt khô dần, thấm đẫm gia vị và tạo ra màu nâu sẫm đặc trưng. Mỗi miếng thịt có lớp vỏ ngoài khô, thỉnh thoảng điểm xuyết vài hạt ớt khô và tiêu.

Món thịt trâu gác bếp này, khi ăn, bạn sẽ cảm nhận ngay hương khói nhẹ nhàng và mùi thơm đặc trưng của mác khén lan tỏa trong không gian, khiến ai ăn cũng phải xiêu lòng.

Bún nước lèo là một món ăn đặc sản nổi tiếng của tỉnh Sóc Trăng, mang đậm dấu ấn ẩm thực của người Khmer. Sóc Trăng đã được xem là “thủ phủ” của món bún này, một món ăn đại diện cho sự hòa quyện của các nền văn hóa. Tên gọi bún nước lèo bắt nguồn từ sự kết hợp hoàn hảo giữa nước dùng mắm của người Khmer, cá lóc, bắp chuối và rau muống của người Kinh, cùng thịt heo quay giòn thơm của người Hoa. Bún nước lèo Sóc Trăng tự hào có mặt trong danh sách 100 món ăn đặc sản của Việt Nam.

• Đặc trưng của món ăn này chính là nước lèo - một loại súp độc đáo, được chế biến từ sự hòa quyện của mắm, sả và ngải bún (một loại củ giống nghệ). Để tạo ra nồi nước dùng thơm ngon, các loại mắm khác nhau được pha trộn, nhưng mắm bò hóc là thành phần không thể thiếu trong nước mắm của người Khmer Nam Bộ. Sau khi chế biến và lọc nước mắm trong, nước lèo được đun nhỏ lửa với sả và ngải bún cho đến khi hương vị hòa quyện hoàn hảo, rồi cuối cùng thêm nước cốt dừa để làm cho nước lèo thêm ngọt và trong.
• Nguyên liệu ăn kèm cũng rất phong phú, gồm cá lóc luộc chín, gỡ xương và xé thịt; tép đất luộc chín lột vỏ; và thịt heo quay cắt miếng - một món ăn đặc trưng của người Hoa. Cùng với đó là các loại rau như giá, rau muống, và bắp chuối thái sợi, tạo nên sự kết hợp hài hòa về hương vị.

Bún nước lèo Sóc Trăng dễ dàng chinh phục những tín đồ ẩm thực. Nếu có dịp đến Sóc Trăng, đừng bỏ lỡ những quán bún nước lèo ngon nổi tiếng như: Cá Đồng, Cây Nhãn, Thảo - Phú Lợi, cô Hạnh, bà Xím…

Mèn mén, hay còn gọi là cơm ngô, là một món ăn đặc trưng của người H'mông, gắn liền với nền văn hóa nông nghiệp của họ. Ngô là cây lương thực chủ yếu của đồng bào, và mèn mén được làm từ những hạt ngô tẻ đã được thu hoạch, phơi khô cẩn thận. Đây là món ăn đơn giản nhưng chứa đựng sự kỳ công trong từng công đoạn chế biến.

Ngô sau khi thu hoạch sẽ được tách hạt, loại bỏ các hạt hỏng, chỉ giữ lại những hạt ngô tốt nhất. Hạt ngô sau đó được xay mịn thành bột, rồi sàng lọc kỹ càng. Tiếp theo, bột ngô sẽ được trộn với một ít nước, sau đó dùng tay xoa đều để bột ngấm nước. Đặt bột vào chõ, hấp trên bếp cho đến khi hơi nước bốc lên qua bột ngô khoảng 20 phút. Sau đó, bột được lấy ra, vẩy thêm nước, xoa lại cho đều, rồi tiếp tục đồ cho đến khi bột chín hoàn toàn.

Quy trình vẩy nước là bước đòi hỏi sự tinh tế, vì bột ngô không được quá khô, cũng không thể quá ẩm, nếu không sẽ ảnh hưởng đến độ dẻo ngon của món ăn. Mèn mén phải vừa chín tới, dẻo mà không vón cục, khi ăn sẽ cảm nhận được vị ngọt tự nhiên của ngô và hương thơm đặc trưng của món ăn.

Rượu cần là một thức uống truyền thống đặc biệt của người Ê-đê, được làm từ gạo nếp hoặc nếp cẩm và men lá, ủ trong những chiếc ché gốm. Đây là món quà dâng lên thần linh và cũng là thức uống quan trọng trong các nghi lễ cộng đồng, thường dùng để tiếp đãi khách quý hoặc trong những buổi tụ họp đặc biệt.

Để tạo ra những ché rượu cần thơm ngon, công đoạn chuẩn bị nguyên liệu và chế biến phải vô cùng tỉ mỉ:

• Nguyên liệu gồm có ché, chum, cần tre hoặc ống nứa dài khoảng 1 mét, gạo nếp (hoặc gạo tẻ), men lá (củ riềng, rễ cam thảo, củ cây chít,...), trấu và gạo.
• Đầu tiên, người Ê-đê dùng nếp cẩm hoặc nếp trắng để nấu thành xôi, sau đó phơi cho nguội và trộn với men ủ kín. Men được làm từ củ riềng, rễ cam thảo, và củ cây chít, phơi khô, sau đó giã nhuyễn và trộn với gạo.
• Tiếp theo, một ít nước sẽ được cho vào bột men, tạo thành những nắm lớn rồi ủ cho đến khi men lên mốc trắng. Sau đó, trộn thêm trấu để giúp quá trình hút rượu qua cần dễ dàng hơn.
• Những nguyên liệu này được xếp lớp trong ché, mỗi lớp nguyên liệu sẽ được lót với trấu. Cuối cùng, miệng ché được bịt kín bằng lá chuối khô. Sau ba ngày ủ là có thể thưởng thức, tuy nhiên, nếu ủ lâu, rượu sẽ càng nồng và đậm đà hơn.
• Cuối cùng, cần rượu được làm từ những cây trúc hoặc tre nhỏ, thông ruột, dài khoảng 1,3m tùy vào kích thước của ché.

Rượu cần của người Ê-đê không chỉ là thức uống độc đáo mà còn là một phần không thể thiếu trong các nghi lễ và sinh hoạt cộng đồng, mang đậm hương vị truyền thống của dân tộc.

Xôi ngũ sắc là món ăn không thể thiếu trong các dịp lễ hội, Tết của người Tày. Với năm màu sắc rực rỡ: trắng, xanh, đỏ, tím và vàng, món xôi này không chỉ gây ấn tượng mạnh mẽ về hình thức mà còn mang đậm hương vị đặc trưng của vùng núi cao, từ các nguyên liệu tự nhiên an toàn được tuyển chọn kỹ lưỡng từ chính bản địa.

Màu sắc của xôi ngũ sắc được tạo ra từ các loại lá cây và củ rừng quý giá, mang đậm dấu ấn của thiên nhiên nơi núi cao:

• Màu đỏ từ cây mồng tơi lá đỏ, lá cây chắm ché hoặc vỏ cây vàng đỏ.
• Màu tím từ cây chắm ché tím hoặc lá cây sau sau.
• Màu xanh lam từ lá dứa hoặc lá gừng.
• Màu vàng từ cây hoa “Bjoóc phón” – loại cây mọc tự nhiên ở núi cao.

Để tạo ra xôi, người Tày sẽ ngâm gạo trong nước sắc từ các loại lá cây rừng này. Sau 5 - 6 tiếng, gạo được vớt ra, cho vào chõ đồ cho tới khi chín mềm, tạo nên những màu sắc rất đẹp mắt và tự nhiên.

Mỗi màu sắc đều mang một ý nghĩa tượng trưng sâu sắc: Màu đỏ đại diện cho ước mong cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Màu tím biểu tượng cho đất đai trù phú, màu vàng là mong muốn mùa màng bội thu, cuộc sống no đủ. Màu trắng thể hiện tình yêu chung thủy, trong khi màu xanh lam gắn liền với trang phục truyền thống của người Tày, mang đậm bản sắc dân tộc.

Thắng cố là món ăn mang đậm bản sắc dân tộc H'mông, đặc biệt nổi bật tại những vùng đất như Sapa và Hà Giang. Món ăn này không chỉ đơn giản là một món ăn, mà là một phần văn hóa, một phần không thể thiếu trong những dịp lễ hội, chợ phiên của người H'mông. Dù có nguồn gốc từ Trung Quốc, Thắng Cố đã hòa nhập và trở thành đặc sản quen thuộc của người H'mông, thu hút không chỉ du khách mà còn trở thành một sự lựa chọn hấp dẫn cho những tín đồ yêu thích ẩm thực vùng cao.

Thắng Cố là một món canh thịt đa dạng, được chế biến từ các loại thịt như ngựa, bò, trâu, lợn, tuy nhiên, ngựa – nguyên liệu truyền thống của món ăn này hiện nay không còn phổ biến do giá trị cao và hiếm. Vì vậy, các quán ăn thường thay thế bằng thịt bò, trâu, lợn để làm nguyên liệu chính.

Món ăn này có điểm đặc biệt là sự kết hợp của rất nhiều bộ phận nội tạng như tim, gan, lòng, phổi, tiết, xương, và thịt, tất cả đều được nấu chung trong một nồi lớn. Hương vị của món thắng cố đến từ sự hòa quyện của những loại thảo mộc đặc trưng như thảo quả, quế, hồi và nhiều loại gia vị khác của núi rừng Tây Bắc.

Điểm ấn tượng nhất của Thắng Cố chính là hương vị đậm đà và mạnh mẽ, có phần nồng của ruột động vật, khiến không ít người lần đầu thử cảm thấy e ngại. Tuy nhiên, một khi đã quen với hương vị đặc biệt này, thực khách khó lòng rời bỏ món ăn độc đáo này, thậm chí sẽ muốn thưởng thức thêm lần nữa.

Nậm pịa là một món ăn đặc trưng của người Thái, mang đậm dấu ấn văn hóa và truyền thống ẩm thực độc đáo. Trong tiếng Thái, "nậm" có nghĩa là nước, còn "pịa" chỉ phần dịch tiêu hóa sền sệt trong ruột non của động vật như trâu, bò hay dê. Đây là món ăn đặc biệt, không giống bất kỳ món ăn nào khác, bởi vì nó sử dụng phần chất chưa được tiêu hóa hoàn toàn của động vật, tạo nên một hương vị và kết cấu rất riêng biệt. Bên cạnh pịa, người Thái còn cho thêm nhiều loại nội tạng như tim, gan, tiết, dạ dày... để tăng thêm độ thơm ngon và đậm đà.

Quy trình chuẩn bị món ăn này khá tỉ mỉ và công phu:

• Đầu tiên, người Thái sẽ lấy phần ruột non ra khỏi động vật như trâu, bò, dê, để lấy phần dịch tiêu hóa. Ruột non sau đó sẽ được buộc chặt hai đầu để tránh lẫn tạp chất từ không khí.
• Khi nước sôi, xương cùng thịt và nội tạng được ninh kỹ trong vài giờ cho đến khi mềm nhừ.
• Tiếp theo, phần dịch tiêu hóa được tách ra khỏi ruột non, còn ruột được cắt thành từng khúc nhỏ và cho vào nồi cùng các gia vị như rau thơm, sả, mác khến, tỏi, ớt... để tạo hương vị đặc trưng.
• Cuối cùng, món ăn sẽ được khuấy đều cho đến khi hỗn hợp chuyển thành màu vàng nâu hoặc nâu sẫm, hoàn thiện món nậm pịa.

Đây là món ăn đặc sản của người Thái, nhưng không phải ai cũng có thể thưởng thức được ngay từ lần đầu. Món ăn có phần hương vị mạnh mẽ, nhưng một khi đã quen, thực khách sẽ không thể nào quên được sự độc đáo và ngon miệng của nó.