Khám phá các trò chơi dân gian truyền thống Việt Nam

Trò chơi dân gian đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người Việt, mang đến những giây phút vui vẻ, lành mạnh và rèn luyện kỹ năng sống. Những trò chơi này không chỉ là niềm vui mà còn là cầu nối giữa các thế hệ. Dưới đây là tổng hợp những trò chơi dân gian truyền thống được Tripi sưu tầm và chia sẻ.

1. Trò chơi Cướp cờ

Cướp cờ là trò chơi mang tính đồng đội cao, thường gồm hai đội với số lượng thành viên bằng nhau, khoảng 5-6 người mỗi đội. Trước khi bắt đầu, các thành viên đứng tại vạch xuất phát và đánh số thứ tự từ 1 đến hết. Mỗi người chơi cần nhớ số của mình và đối thủ cùng số ở đội bạn để sẵn sàng cho cuộc đua đầy kịch tính.

Trò chơi bắt đầu khi người quản trò gọi một số bất kỳ, hai người chơi có số tương ứng từ hai đội sẽ nhanh chóng chạy lên để cướp cờ. Nếu quản trò gọi số nào, người chơi đó phải lập tức quay về vạch xuất phát của đội mình, dù đang ở bất kỳ vị trí nào.

Khi cướp được cờ, người chơi phải nhanh chóng quay về vạch xuất phát. Nếu bị đối thủ cùng số chạm vào người, bạn sẽ bị loại và không được gọi lại. Trong trường hợp cảm thấy nguy hiểm, người chơi có thể bỏ cờ xuống đất để tránh thua cuộc. Trò chơi yêu cầu sự khéo léo và chiến thuật, không được phép dùng sức mạnh để ngăn cản đối phương. Đội chiến thắng là đội mang cờ về đích an toàn.

2. Trò chơi Ô ăn quan

Trước khi bắt đầu, người chơi cần kẻ một hình chữ nhật và chia thành 10 ô nhỏ bằng nhau. Hai đầu hình chữ nhật được vẽ thêm hai hình vòng cung, tượng trưng cho hai ô quan. Mỗi ô quan được đặt một viên sỏi lớn, trong khi các ô còn lại mỗi ô chứa 5 viên sỏi nhỏ, tạo nên một bàn chơi đầy thách thức và hấp dẫn.

Hai người chơi đối diện nhau, mỗi người chọn một ô và lấy sỏi từ ô đó để rải đều sang các ô tiếp theo theo chiều kim đồng hồ. Khi hết sỏi, người chơi tiếp tục nhặt sỏi từ ô kế tiếp và rải tiếp. Trò chơi dừng lại khi viên sỏi cuối cùng rơi vào ô cách một ô trống. Số sỏi trong ô liền kề ô trống sẽ thuộc về người chơi. Sau đó, đối phương mới bắt đầu lượt đi của mình theo cách tương tự.

Hai người chơi luân phiên nhau thực hiện các nước đi. Nếu ai đó nhặt được ô quan lớn hoặc lấy hết sỏi từ các ô của đối phương, người đó sẽ giành chiến thắng. Sau khi kết thúc, trò chơi có thể bắt đầu lại từ đầu, mang đến những trải nghiệm mới mẻ và thú vị.

3. Trò chơi Thả chó

Trò chơi này không giới hạn số lượng người tham gia. Để xác định vai chơi, mọi người sẽ oẳn tù tì. Người thắng sẽ đóng vai ông chủ, còn người thua sẽ đóng vai "chó". Trò chơi mang đến sự hài hước và vui nhộn, tạo nên không khí sôi động cho mọi người tham gia.

Khi trò chơi bắt đầu, ông chủ sẽ bịt mắt chú chó và đọc câu thần chú: "Xi bu khoai, xì bù khoài, sờ đâu sờ đó, sờ con chó, sờ con mèo, sờ vào…" và chỉ vào một vật cụ thể như cây phượng, cái ghế. Những người chơi khác sẽ nhanh chóng chạy đến chạm vào vật đó rồi quay về phía ông chủ.

Sau một khoảng thời gian, ông chủ hô "thả chó", chú chó sẽ đuổi bắt những người chơi. Nếu thấy chó đuổi, mọi người phải chạy thật nhanh để tránh bị chạm. Khi cảm thấy nguy hiểm, người chơi có thể ngồi thụp xuống và bịt tai để an toàn. Nếu bị chó bắt được, người đó sẽ thay làm chó ở lượt tiếp theo. Người cuối cùng không về kịp cũng sẽ phải đóng vai chó.

Nếu chó không bắt được ai sau một lượt chơi, chú chó sẽ tiếp tục giữ vai trò đó. Ông chủ cần tính toán thời gian thả chó hợp lý để tạo sự cân bằng giữa việc đuổi bắt và tránh né, mang lại sự công bằng và hứng thú cho trò chơi.

4. Trò chơi Chi chi chành chành

Trò chơi này lý tưởng dành cho trẻ mẫu giáo, giúp phát triển khả năng phản xạ nhanh nhẹn. Số lượng người chơi nên dao động từ 3 đến 7 người để đảm bảo sự hứng thú và hiệu quả. Trường hợp có quá nhiều người tham gia, việc chia thành các nhóm nhỏ là một giải pháp hợp lý.

Khi bắt đầu, một người sẽ xòe bàn tay ra, những người chơi khác đặt ngón trỏ vào lòng bàn tay. Người xòe tay sẽ đọc nhanh bài ca dao truyền thống:

"Chi chi chành chành

Cái đanh thổi lửa

Con ngựa đã gục ngã, thân xác trương phình

Ba vị vua, năm bậc đế vương

Lùng sục bắt dế, tìm kiếm khắp nơi

Ù à ù ập, tiếng vang dội khắp chốn

Đóng sập cửa lại."

Khi nghe đến chữ "ập", người xòe tay sẽ nhanh chóng khép bàn tay lại, những người chơi khác phải nhanh chóng rút tay ra. Ai không kịp rút tay sẽ thua cuộc và thay thế vị trí người xòe tay. Trò chơi tiếp tục lặp lại.

5. Nhảy bao bố

Quản trò chia người chơi thành các nhóm đều nhau, từ hai đến bốn nhóm. Mỗi đội xếp thành hàng dọc, người đứng đầu bước vào bao và giữ chặt miệng bao bằng hai tay. Vạch xuất phát và đích được đánh dấu rõ ràng.

Khi hiệu lệnh vang lên, người đứng đầu mỗi đội nhanh chóng nhảy về phía vạch đích, sau đó quay trở lại vạch xuất phát và trao bao cho người tiếp theo. Lần lượt như vậy cho đến người cuối cùng. Đội nào về đích trước sẽ giành chiến thắng.

Nếu đội nào nhảy trước hiệu lệnh, chưa đến vạch đích đã quay lại, hoặc bỏ bao trước khi về đích sẽ bị xem là phạm luật và loại khỏi cuộc chơi.

6. Chơi chắt/ Chơi chuyền

Đây là trò chơi dành cho các bạn nữ, giúp rèn luyện sự khéo léo và dẻo dai. Người chơi cần chuẩn bị 10 que nhỏ và một quả tròn nặng như quả bòng nhỏ hoặc quả cà pháo. Số lượng người chơi từ 2 đến 5 người.

Trò chơi bắt đầu khi người chơi rải các que nhỏ xuống đất, tay phải tung quả lên không trung, tay trái nhanh chóng nhặt từng que. Nếu quả rơi xuống đất, lượt chơi sẽ chuyển sang người tiếp theo. Trò chơi gồm 10 bàn, mỗi bàn có quy định số que được nhặt: bàn đầu tiên nhặt một que, bàn thứ hai nhặt hai que, và cứ thế tăng dần đến bàn thứ mười nhặt cả 10 que. Trong mỗi lượt, người chơi đọc các câu thơ tương ứng như "một mốt, một mai, con trai, con hến..." Khi hoàn thành 10 bàn, người chơi chuyển sang chuyền bằng hai tay, vừa chuyền vừa đọc "đầu quạ, quá giang, sang sông..." Mỗi bàn chuyền hoàn chỉnh được tính là một điểm.

Nếu người chơi nhặt sai số que quy định ở mỗi bàn, chẳng hạn nhặt ít hơn hoặc nhiều hơn, sẽ bị mất lượt. Ví dụ, ở bàn 3, nếu nhặt được 3 que trong hai lần nhưng lần thứ ba chỉ nhặt được 2 que hoặc vơ cả 4 que, người chơi sẽ thua và lượt chơi chuyển sang người khác. Nếu không bắt được quả và que cùng lúc, người chơi cũng sẽ mất lượt.

7. Mèo đuổi chuột

Đây là trò chơi dân gian tập thể không giới hạn số người tham gia. Sau khi chọn một người làm mèo và một người làm chuột, những người còn lại nắm tay tạo thành vòng tròn bao quanh. Trò chơi bắt đầu khi mọi người hát:

"Mèo đuổi chuột

Mời bạn ra đây

Tay nắm chặt tay

Đứng thành vòng rộng

Chuột luồn qua khe hở

Mèo đuổi phía sau

Thế rồi chú chuột

Lại hóa thân thành mèo

Co cẳng chạy theo, bác mèo hóa chuột."

Khi bài hát kết thúc, chuột bắt đầu chạy, mèo đuổi theo sau. Người chơi giơ tay lên để chuột chạy qua và hạ tay xuống để cản trở mèo. Chuột phải chạy đúng đường đã chọn, nếu mèo bắt được chuột, mèo sẽ thắng và hai người đổi vai trò. Sau lượt chơi, nếu mèo không muốn tiếp tục, có thể chọn người khác thay thế để bắt đầu ván mới.

8. Kéo co

Người chơi được chia thành hai đội có số lượng và sức mạnh tương đương. Hai đội đứng về hai phía của vạch kẻ, cầm sợi dây thừng sao cho nơ hoặc dấu buộc ở giữa thẳng hàng với vạch kẻ.

Khi hiệu lệnh vang lên, hai đội dùng hết sức kéo sợi dây về phía mình, cố gắng để người đứng đầu đội đối phương chạm vào vạch kẻ. Đội nào bị kéo ngã về phía đối thủ trước sẽ thua cuộc. Khán giả cổ vũ bằng những tiếng hò reo như "dô ta" hay "cố lên" để tăng thêm phần kịch tính.

Trò chơi thường diễn ra ba ván, đội nào thắng hai ván sẽ là đội chiến thắng chung cuộc.

9. Rồng rắn lên mây

Một người đóng vai thầy thuốc, những người còn lại đóng vai mẹ con nhà rắn đi xin thuốc. Người chơi nắm vạt áo người phía trước, vừa đi vừa hát:

"Rồng rắn lên mây

Có cây lúc lắc

Hỏi thăm thầy thuốc

Có nhà hay không?"

Người đóng vai thầy thuốc sẽ tìm cách từ chối mẹ con nhà rắn bằng những lý do như đang ăn cơm, đi chơi,… Mỗi lần bị từ chối, mẹ con nhà rắn lại tiếp tục đi vòng và hát bài ca dao. Khi thầy thuốc nói "có nhà", hai bên bắt đầu đối thoại:

Thầy thuốc: Rồng rắn đi đâu?

Người đứng đầu trả lời: Rồng rắn đi lấy thuốc chữa bệnh cho con.

Con lên mấy? – Con lên một

Thuốc chẳng ngon – Con lên hai

….

Con lên mười? – Thuốc ngon vậy

Thầy thuốc bắt đầu đưa ra yêu cầu

Xin khúc đầu. – Cùng xương cùng xẩu

Xin khúc giữa – Cùng máu cùng me

Xin khúc đuôi. – Tha hồ mà đuổi.

Lúc này, thầy thuốc sẽ cố gắng bắt người cuối cùng trong hàng. Người đứng đầu dang tay che chở phần đuôi, những người sau phải chạy theo và không được buông tay. Nếu đuôi bị đứt, người cuối cùng sẽ trở thành thầy thuốc và bắt đầu ván mới.

10. Đấu vật

Đây là trò chơi dân gian thường niên tại Mai Động (Hà Nội), được tổ chức trong hội làng. Các đô vật thi đấu trên khu đất trống, cởi trần và chỉ đóng khố để che phần hạ bộ, nhằm tránh việc nắm áo, quần đối phương. Trước khi thi đấu, họ khua chân múa tay để lấy khí thế và tìm sơ hở của đối thủ. Những đô vật dùng mưu trí và kỹ thuật để hạ gục nhau. Người giành giải nhất, nhì, ba sẽ được vinh danh và trao thưởng.

11. Bịt mắt bắt dê

Trò chơi này được trẻ em từ 6 đến 15 tuổi yêu thích, thường diễn ra trong các hoạt động tập thể hoặc giờ giải lao. Một người bị bịt mắt bằng khăn, không nhìn thấy xung quanh. Những người còn lại nắm tay tạo thành vòng tròn bao quanh. Khi người bịt mắt hô "bắt đầu" hoặc "đứng lại", mọi người phải dừng lại, và người bịt mắt sẽ di chuyển để bắt một ai đó.

Mọi người xung quanh cố gắng tránh bị bắt bằng cách ngồi xuống khi người bịt mắt đến gần, tạo ấn tượng rằng chỗ đó không có người, hoặc tạo tiếng động để đánh lạc hướng. Nếu ai đó bị bắt và người bịt mắt đoán đúng tên, hai người sẽ đổi vai cho nhau. Nếu đoán sai, người bịt mắt tiếp tục trò chơi.

Nếu có người muốn tham gia trong lúc trò chơi đang diễn ra, họ sẽ thay thế người đang bịt mắt. Nếu nhiều người muốn tham gia, sẽ oẳn tù tì để quyết định ai là người bịt mắt tiếp theo.

12. Cướp cầu/ Tung cầu

Đây là trò chơi dân gian mang tính tín ngưỡng, thường xuất hiện trong các lễ hội và nghi thức cầu mùa của cư dân nông nghiệp, thể hiện sự sùng bái tự nhiên.

Quả cầu trong trò chơi có thể làm bằng gỗ, bưởi, hoặc dừa, được sơn son thếp vàng. Trước khi bắt đầu cướp cầu, người chơi phải thực hiện nghi lễ trình Thánh.

Sau nghi lễ, quả cầu được tung ra sân đình. Các trai tráng trong làng cởi trần, đóng khố lụa sặc sỡ, lao vào cuộc giành giật quyết liệt. Tiếng trống thúc liên hồi cùng tiếng hò reo cổ vũ tạo nên không khí sôi động. Người chơi dùng sức mạnh, trí tuệ và mưu trí để cướp cầu. Ai ôm được cầu chạy vào đình trước sẽ là người chiến thắng.

Ở một số nơi, người chơi chia thành hai đội. Đội nào ném cầu vào hố đối phương nhiều hơn hoặc vào giỏ đối phương trước sẽ giành chiến thắng.

13. Phi lon/ Ném lon

Để bắt đầu trò chơi, người chơi cần chuẩn bị một chiếc lon (lon sữa, lon nước) và vẽ một vòng tròn xung quanh nó. Một người sẽ canh giữ lon, những người còn lại dùng dép để ném đổ lon từ khoảng cách 3-5m. Nếu dép không làm đổ lon, người chơi phải lấy dép về mà không bị người canh giữ bắt được.

Khi lon bị đổ, người canh giữ phải nhanh chóng dựng lại lon. Những người chơi khác tranh thủ cơ hội để lấy dép về. Nếu ai đó bị bắt khi lấy dép, họ sẽ thay thế làm người canh giữ. Trò chơi tiếp tục như vậy.

14. Đánh quay/ Đánh gụ

Đây là trò chơi dành cho con trai, được thế hệ 8X, 9X yêu thích. Số lượng người chơi từ 2 người trở lên, có thể chia thành nhiều nhóm nếu đông.

Người chơi cần chuẩn bị con quay (gụ) với chân sắt và thân gỗ. Dùng dây quấn từ dưới lên trên, thả mạnh để con quay quay tít. Ai có con quay quay lâu nhất sẽ thắng. Có thể dùng con quay khác bổ vào con quay đang quay, nếu nó vẫn quay thì con quay đó được xem là tốt nhất.

15. Nhảy dây

Trò chơi dân gian dành cho cả nam và nữ, giúp rèn luyện khả năng nhảy cao và sự linh hoạt. Có hai cách chơi: tập thể và cá nhân thi đua.

Với tập thể, hai người cầm hai đầu dây, những người còn lại lần lượt nhảy qua dây từ mức thấp đến cao. Ai vướng dây sẽ thay thế người đang cầm dây.

16. Trốn tìm

Trò chơi diễn ra ở những không gian rộng với nhiều chỗ ẩn nấp. Người thua trong oẳn tù tì sẽ bịt mắt và đếm từ 5 đến 100 trước khi đi tìm. Trong lúc này, những người còn lại nhanh chóng tìm chỗ trốn.

Khi phát hiện ai đó, người đi tìm hô to tên và vị trí của họ, sau đó chạy về chỗ bịt mắt ban đầu để chạm tay. Nếu người bị phát hiện chạm vào chỗ bịt mắt trước và hô "tê", họ thắng. Ngược lại, họ thua. Những người khác có thể chạy về chỗ bịt mắt khi người đi tìm không để ý.

Nếu chỉ còn 1-2 người và không tìm thấy, người đi tìm hô "thả cóc, cóc không ra cóc chết". Những người còn lại phải ra ngoài, nếu không sẽ bị xem là thua. Nếu không ai thua, người đi tìm tiếp tục bịt mắt. Ngược lại, người thua sẽ trở thành người đi tìm.

17. Đi cà kheo

Trò chơi dân gian tập thể thường diễn ra ở bãi đất trống hoặc bãi biển, thi đấu giữa hai đội. Người chơi sử dụng cây cà kheo làm bằng tre, cao khoảng 3m, với chỗ đặt chân cách mặt đất 1,5-2m. Nếu ngã hoặc không hoàn thành trong thời gian quy định, người chơi sẽ bị phạt.

18. Thả đỉa ba ba

Trò chơi tập thể với 10-12 người, thường chơi ở sân có hiên và mép hoặc kẻ hai vạch cách nhau 3m làm bờ. Người chơi đứng thành vòng tròn, quay mặt vào trong. Một người được chọn đọc bài đồng dao để bắt đầu trò chơi.

"Thả đỉa ba ba

Chớ bắt đàn bà

Phải tội đàn ông

Cơm trắng như bông

Gạo tiền như nước

Sang sông về đò

Đổ nắm đổ muối

Đổ chuối hạt tiêu

Đổ niêu nước chè

Đổ phải nhà nào

Nhà đấy phải chịu."

Khi đọc, người chơi chỉ tay theo chiều kim đồng hồ. Đến câu "Nhà đấy phải chịu", người bị chỉ tay sẽ đóng vai đỉa.

"Đỉa" đứng giữa sông, người chơi phải chạy từ bờ này sang bờ kia, vừa chạy vừa hát "Đỉa ra xa tha hồ tắm mát". Nếu đỉa chạm được vào ai, người đó thua và phải làm đỉa. Trò chơi tiếp tục.

19. Nu na nu nống

Trò chơi dành cho 3-5 người. Người chơi ngồi xếp hàng, duỗi chân, cầm tay nhau và vừa chỉ vào đùi vừa đọc bài đồng dao:

"Nu na nu nống

Đánh trống phất cờ

Mở hội thi đua

Thi chân đẹp đẽ

Chân ai sạch sẽ

Gót đỏ hồng hào

Không bẩn tí nào

Được vào đánh trống."

Hay như:

"Nu na nu nống

Cái cống nằm trong

Cái ong nằm ngoài

Củ khoai chấm mật

Bụt ngồi bụt khóc

Con cóc nhảy ra

Con gà ú ụ

Bà mụ thổi xôi

Nhà tôi nấu chè

Tè he chân rút."

Mỗi từ trong bài đồng dao tương ứng với một chân, từ đầu đến cuối rồi quay ngược lại. Khi đến từ cuối cùng, chân trúng sẽ co lại. Trò chơi bắt đầu lại từ đầu.

20. Kéo cưa lừa xẻ

Trò chơi dành cho hai người. Hai người ngồi đối diện, cầm tay nhau vừa hát vừa kéo và đẩy tay qua lại như đang cưa gỗ. Mỗi từ trong bài hát tương ứng với một lần kéo hoặc đẩy. Bài hát có thể thay đổi tùy vùng miền, dưới đây là một phiên bản:

"Kéo cưa lừa xẻ

Ông thợ nào khỏe

Về ăn cơm vua

Ông thợ nào thua

Thì về bú mẹ."

Trên đây là tổng hợp các trò chơi dân gian truyền thống Việt Nam, gắn liền với văn hóa và đời sống tinh thần của nhiều thế hệ. Hy vọng bài viết mang đến cho bạn cái nhìn sâu sắc hơn về những giá trị văn hóa độc đáo này.