Top 10 Giải thưởng Văn học uy tín nhất trên toàn cầu

Giải Giller được sáng lập vào năm 1994 bởi Jack Rabinovitch để tưởng nhớ người vợ quá cố của ông, nhà báo văn học Doris Giller, người qua đời vì bệnh ung thư một năm trước đó. Giải thưởng này vinh danh những tác phẩm tiểu thuyết xuất sắc của Canada, bao gồm cả tiểu thuyết dài và truyện ngắn, với giải thưởng tiền mặt trị giá 25.000 USD, là một trong những phần thưởng văn học giá trị nhất của quốc gia. Giải Giller cũng đồng hành với sự phát triển mạnh mẽ của văn học Canada, góp phần làm tăng sự nhận diện của các tác giả Canada trên toàn cầu. Đến nay, giải thưởng đã trao tặng hơn 3/4 triệu đô la cho các nhà văn từ mọi miền đất nước. Vào năm 2005, Giải Giller hợp tác với Scotiabank để tạo ra Giải Scotiabank Giller, nâng cao giá trị giải thưởng từ 25.000 USD lên 50.000 USD, và tiếp tục gia tăng lên 140.000 USD vào năm 2014. Các tác giả nổi tiếng như Alice Munro, Margaret Atwood, Michael Ondaatje và Mordecai Richler đều là những người chiến thắng của giải này. Đặc biệt, vào năm 2016, nhà văn Madeleine Thien với tác phẩm “Đừng có nói là chúng ta không có gì” đã giành được giải thưởng danh giá này. Những tác phẩm đoạt giải Giller cũng đã được dịch và phát hành tại Việt Nam như “Trốn chạy” (Runaway) của Alice Munro và “Ở lưng chừng thời gian” (The time in between) của David Bergen.

Giải Miles Franklin là giải thưởng văn học uy tín nhất của Australia, vinh danh những tác phẩm tiểu thuyết và kịch xuất sắc về đời sống của đất nước này. Được thành lập bởi Miles Franklin, một nhà văn nổi tiếng người Úc, giải thưởng có giá trị lên đến 60.000 USD. Tác phẩm “The Natural Way of Things” của Charlotte Wood vừa đoạt giải tại lễ trao giải Miles Franklin diễn ra trong khuôn khổ Melbourne Writers’ Festival. Nhiều tác giả danh tiếng khác như Tim Winton, Anna Funder, Steven Carroll và Thea Astley cũng là những người chiến thắng của giải thưởng này.

Giải thưởng Miles Franklin không chỉ là giải thưởng văn học lâu đời nhất của Úc mà còn là một biểu tượng vinh danh những tác phẩm văn học xuất sắc nhất của đất nước. Miles Franklin, sinh ra tại New South Wales, được biết đến với chủ nghĩa nữ quyền trong các tác phẩm của mình. Cuốn tiểu thuyết nổi tiếng nhất của bà, “My Brilliant Career”, được viết khi bà còn rất trẻ. Theo di chúc của bà, giải thưởng 50.000 USD hàng năm được trao cho những tác phẩm xuất sắc nhất, phản ánh cuộc sống Úc trong mọi giai đoạn lịch sử.

Giải thưởng Miles Franklin được thành lập vào năm 1957, với mục tiêu trao thưởng cho những tiểu thuyết có giá trị văn học cao nhất và phản ánh sâu sắc cuộc sống của người dân Úc. Người chiến thắng Giải thưởng Miles Franklin năm 2021 đã nhận được 60.000 USD, và tác phẩm của họ phải thể hiện rõ nét cuộc sống Úc trong bất kỳ thời kỳ nào. Một trong những tác giả nổi bật đoạt giải gần đây là Anna Funder, với cuốn tiểu thuyết “All That I Am”, tác phẩm kể về những quyết định sống còn trong bối cảnh Thế chiến thứ hai.

Giải Costa Book, trước đây gọi là Giải Whitbread, là một trong những giải thưởng văn học danh giá được trao hàng năm cho các tác giả sống tại Anh và Ireland. Được sáng lập từ năm 1971, mục tiêu của giải thưởng là vinh danh những cuốn sách xuất sắc nhất trong năm. Ban đầu, giải thưởng được tài trợ bởi tập đoàn Whitbread PLC, nhưng từ năm 2006, Costa Coffee đã tiếp quản giải thưởng này.

Giải Costa Book bao gồm 5 hạng mục: Thơ ca, Tiểu sử, Văn học thiếu nhi, Tiểu thuyết đầu tay và Tiểu thuyết xuất sắc nhất. Mỗi giải thưởng trị giá 5.000 bảng Anh. Không yêu cầu tác giả phải là người Anh hoặc Ireland, nhưng họ phải cư trú tại Vương quốc Anh hoặc Ireland ít nhất sáu tháng trong ba năm gần đây. Đây là giải thưởng văn học mang tính dân túy hơn so với Giải Booker, hướng đến những tác phẩm dễ tiếp cận và truyền tải niềm đam mê đọc sách đến đa dạng đối tượng bạn đọc.

Giải thưởng đặc biệt của Costa Book chính là Giải Cuốn sách của năm, trị giá 25.000 USD, được trao cho một trong năm tác phẩm xuất sắc nhất. Một số tác phẩm đoạt Giải Cuốn sách của năm trong quá khứ bao gồm các tác phẩm của Ted Hughes và Seamus Heaney, những tác giả nổi bật trong thế giới văn học Anh.

Giải thưởng Sách Quốc gia Mỹ đã được thành lập từ năm 1950 và do National Book Foundation tổ chức, là giải thưởng danh giá vinh danh những tác phẩm xuất sắc nhất trong nền văn học Mỹ. Được quản lý bởi một tổ chức phi lợi nhuận, giải thưởng này đã tôn vinh nhiều tác giả lớn như William Faulkner, Toni Morrison, Philip Roth, John Updike, và Alice Walker. Các tác phẩm đoạt giải được vinh danh ở các hạng mục tiểu thuyết, phi tiểu thuyết, thơ và tác phẩm của tác giả trẻ.

Giải thưởng bao gồm một vòng tuyển chọn kéo dài với 10 tác phẩm xuất sắc ở mỗi hạng mục, và cuối cùng chỉ còn 5 tác phẩm lọt vào vòng chung kết. Mỗi tác giả chiến thắng sẽ nhận được 10.000 USD cùng một bức tượng đồng đặc biệt. Giải thưởng này không chỉ là một sự kiện quan trọng trong cộng đồng văn học, mà còn là cơ hội để các nhà văn, nhà xuất bản và độc giả gặp gỡ và vinh danh những tác phẩm nổi bật nhất trong năm.

Ban giám khảo của giải thưởng là những chuyên gia văn học, dịch giả và nhà phê bình hàng đầu, chỉ xem xét những tác phẩm được viết bởi công dân Mỹ hoặc những tác giả đã được công nhận tại Hoa Kỳ.

Giải thưởng Quốc Tế Neustadt Về Văn Học là một trong những giải thưởng văn học danh giá nhất thế giới, đứng sau giải Nobel, và được sáng lập bởi Ivar Ivask vào năm 1969. Ban đầu, giải được gọi là Giải thưởng Quốc tế Sách ở nước ngoài về Văn học. Từ năm 1976, giải đã chính thức mang tên Giải thưởng Quốc tế Neustadt, nhờ sự tài trợ của Walter và Doris Neustadt từ Ardmore, Oklahoma, cùng sự hỗ trợ của Đại học Oklahoma. Người chiến thắng nhận được 50.000 đô la, một chiếc lông đại bàng bạc, và chứng nhận công nhận tài năng văn học xuất sắc.

Giải thưởng này được tổ chức hai năm một lần và không chỉ dành riêng cho các tác giả viết tiểu thuyết, mà còn bao gồm các tác phẩm thơ và kịch. Đây là giải thưởng quốc tế đầu tiên của Hoa Kỳ mà các nhà văn, nhà thơ và nhà viết kịch đều có cơ hội được trao tặng. Thêm vào đó, Giải thưởng NSK Neustadt về Văn học Thiếu nhi được tổ chức từ năm 2003, nhằm tôn vinh những tác phẩm văn học giúp nâng cao chất lượng cuộc sống của trẻ em, với giải thưởng trị giá 35.000 đô la, huy chương bạc, và chứng nhận.

Chỉ các thành viên của ban giám khảo giải thưởng mới có quyền đề cử tác giả vào chung kết. Các hội thẩm này được lựa chọn mỗi năm bởi giám đốc điều hành của World Literature Today, cùng sự tham vấn của các biên tập viên và hiệu trưởng của Đại học Oklahoma.

Giải thưởng Women Prize cho truyện hư cấu là một trong những giải thưởng văn học danh giá bậc nhất tại Vương quốc Anh, dành riêng cho những tác phẩm tiểu thuyết xuất sắc của các nữ tác giả. Trước đây, giải thưởng này được biết đến với tên gọi Giải Orange cho tiểu thuyết, và được trao hàng năm cho tác giả nữ viết tiểu thuyết dài xuất sắc được xuất bản tại Vương quốc Anh trong năm qua. Giải thưởng ra đời vào năm 1991, sau khi Giải Booker không có tác phẩm nữ nào lọt vào danh sách đề cử, đã tạo cơ hội để tôn vinh những nhà văn nữ tài năng. Người chiến thắng sẽ nhận được phần thưởng trị giá 30.000 bảng Anh và một tác phẩm điêu khắc bằng đồng.

Giải thưởng Women Prize cho truyện hư cấu được tài trợ ban đầu bởi một nguồn tài trợ ẩn danh và Orange Group, công ty viễn thông đã hỗ trợ nghệ thuật. Điều kiện tham gia là tác phẩm tiểu thuyết viết bằng tiếng Anh của nữ tác giả được xuất bản tại Vương quốc Anh trong năm trước đó. Các bản dịch không đủ điều kiện tham gia. Từ năm 2012, giải thưởng đã không còn do Orange Group tài trợ và được đổi tên thành Giải thưởng Phụ nữ dành cho Sách hư cấu, với sự tài trợ từ nhiều tổ chức tư nhân. Đến năm 2018, giải thưởng này nhận sự tài trợ từ thương hiệu Baileys và được đổi tên thành Baileys Women's Prize for Fiction, trước khi chính thức trở lại tên gọi Giải thưởng Phụ nữ dành cho Sách hư cấu.

Giải thưởng Hugo được đặt tên để vinh danh Hugo Gernsback, người sáng lập tạp chí khoa học viễn tưởng nổi tiếng Thousand Wonder Stories. Đây là giải thưởng cao quý dành cho các tác phẩm khoa học viễn tưởng và giả tưởng xuất sắc, cũng như những cống hiến đặc biệt trong năm qua. Giải thưởng Hugo được Hiệp hội Khoa học Viễn tưởng Thế giới tổ chức và trao tại Hội nghị Khoa học Viễn tưởng Thế giới hàng năm. Các giải thưởng đầu tiên được công nhận từ năm 1953, với các hạng mục như Tiểu thuyết xuất sắc nhất, Câu chuyện đồ họa hay nhất, Nghệ sĩ xuất sắc nhất, và Fanzine hay nhất, cùng nhiều hạng mục khác.

Giải thưởng Hugo đã trở thành giải thưởng danh giá nhất trong lĩnh vực khoa học viễn tưởng, được bầu chọn bởi các thành viên của Công ước Khoa học Viễn tưởng Thế giới (Worldcon). Mỗi năm, từ tháng 1 đến tháng 3, các thành viên sẽ đề cử các tác phẩm và cá nhân xuất sắc, và danh sách rút gọn được công bố vào tháng 4, với 5 ứng cử viên cuối cùng cho mỗi hạng mục. Người chiến thắng được công bố và nhận giải tại Lễ trao giải Hugo, cùng với chiếc cúp đặc biệt như một biểu tượng của sự thành công trong lĩnh vực khoa học viễn tưởng.

Giải thưởng Hugo được đăng ký nhãn hiệu bởi Hiệp hội Khoa học Viễn tưởng Thế giới (WSFS), tổ chức chuyên trách bảo vệ và phát triển giải thưởng này. WSFS không có nhân viên cố định và chịu trách nhiệm quản lý các sự kiện như Worldcon và Giải thưởng Hugo, đảm bảo uy tín và sự công bằng trong mỗi mùa giải.

Giải thưởng Văn học danh giá nhất thế giới không thể không nhắc đến Giải Nobel Văn học. Được thành lập từ năm 1901, Giải Nobel Văn học thuộc một trong sáu giải thưởng của giải Nobel, được trao thường niên cho tác giả từ mọi quốc gia với những tác phẩm xuất sắc nhất. Giải thưởng này được thực hiện theo di chúc của nhà khoa học Alfred Nobel và được xét duyệt bởi Viện Hàn lâm Thụy Điển. Mỗi năm, kết quả được công bố vào đầu tháng 10. Kể từ năm 2001, người chiến thắng sẽ nhận được một huy chương vàng danh giá cùng với phần thưởng trị giá 1,4 triệu USD.

Những gương mặt đáng chú ý từng nhận Giải Nobel Văn học gần đây gồm có: Alice Munro (2013), Patrick Modiano (2014), và Svetlana Alexievich (2015). Đặc biệt, vào năm 2016, giải thưởng này đã trao cho Bob Dylan, ca sĩ, nhạc sĩ nổi tiếng người Mỹ, vì những đóng góp của ông trong việc đổi mới thể loại thơ văn trong âm nhạc Mỹ. Điều này khiến người hâm mộ của Haruki Murakami thêm một lần nữa tiếc nuối khi tác giả yêu thích của họ lại một lần nữa không được vinh danh.

Giải Nobel Văn học đã được trao từ năm 1901, nhưng cũng có những năm giải không được trao, như các năm 1914, 1918, 1935, 1940, 1941, 1942, và 1943. Nhà văn trẻ nhất nhận giải Nobel Văn học là Rudyard Kipling, với tác phẩm nổi tiếng The Jungle Book, khi ông chỉ mới 41 tuổi vào năm 1907. Người lớn tuổi nhất là Doris Lessing, nhận giải khi 88 tuổi vào năm 2007. Tính đến nay, đã có 16 nữ tác giả nhận giải Nobel Văn học, trong đó Selma Lagerlöf là người phụ nữ đầu tiên vào năm 1909, bà cũng là người đầu tiên được bầu vào Viện Hàn lâm Thụy Điển.

Giải Pulitzer là một trong những giải thưởng danh giá nhất của Mỹ, trao cho các lĩnh vực quan trọng như báo chí và văn học. Được sáng lập bởi Joseph Pulitzer, một nhà báo nổi tiếng và chủ bút của tờ New York World, giải thưởng này bắt đầu được trao từ năm 1917, vào tháng 4 hàng năm bởi Đại học Columbia. Giải Pulitzer đã trở thành biểu tượng vinh danh cho những đóng góp xuất sắc trong lĩnh vực báo chí, và hiện nay, giải thưởng này có 21 hạng mục khác nhau. Mỗi người chiến thắng sẽ nhận 10.000 USD và một huy chương vàng danh giá.

Hệ thống trao giải đã trải qua nhiều điều chỉnh kể từ khi ra đời. Hội đồng Giải thưởng Pulitzer đã mở rộng số lượng hạng mục, bao gồm thêm các lĩnh vực như thơ, nhạc và nhiếp ảnh. Một trong những thay đổi đáng chú ý là vào năm 2006, giải thưởng đã mở rộng để chấp nhận các tác phẩm báo chí trực tuyến. Và vào năm 2011, giải thưởng đã khuyến khích các sáng tạo đa phương tiện và tài liệu trực tuyến. Trong âm nhạc, giải thưởng Pulitzer cũng đã công nhận những đóng góp lớn, ví dụ như vào năm 1997, tác phẩm “Blood on the Fields” của Wynton Marsalis đã giành giải thưởng này.

Trong số các tác giả nổi tiếng đã đoạt giải Pulitzer, có thể kể đến Harper Lee với “Giết con chim nhại”, Ernest Hemingway với “Ông già và biển cả”, và Margaret Mitchell với “Cuốn theo chiều gió”. Vào năm 2016, tác giả Nguyễn Thanh Việt đã xuất sắc nhận giải Pulitzer cho Tiểu thuyết với tác phẩm “The Sympathizer” (Cảm tình viên).

Giải Man Booker Prize, trước đây gọi là Booker McConnell Prize, là một giải thưởng văn học uy tín của Anh, trao hằng năm cho tác phẩm tiểu thuyết dài viết bằng tiếng Anh. Ban đầu, giải chỉ dành cho các tác giả đến từ Vương quốc Anh, Cộng hòa Ireland và các quốc gia thuộc Khối Thịnh vượng chung. Tuy nhiên, từ năm 2014, giải thưởng đã mở rộng cho tất cả các nhà văn trên thế giới viết bằng tiếng Anh.

Vào năm 1992, giải thưởng Booker Russian Novel Prize ra đời, dành riêng cho các tác giả Nga đương đại, với mục đích thúc đẩy sự hiểu biết về tiểu thuyết Nga hiện đại và khuyến khích việc dịch và xuất bản các tác phẩm này ra ngoài biên giới nước Nga. Đến năm 1999, giải thưởng này tách khỏi các giải thưởng Booker khác và được tài trợ bởi các tổ chức ở Nga. Giải thưởng Man Booker Quốc tế, được giới thiệu vào năm 2005, vinh danh những tác giả có sự nghiệp văn học xuất sắc. Từ năm 2016, giải thưởng này được trao hàng năm cho các tác phẩm tiểu thuyết hoặc truyện ngắn được dịch sang tiếng Anh.

Năm 2016, nữ nhà văn Hàn Quốc Han Kang đã xuất sắc giành giải Man Booker Quốc tế với tác phẩm “The Vegetarian” (Người ăn chay). Tác giả trẻ tuổi nhất đoạt giải Man Booker là Eleanor Catton, chiến thắng năm 2013 ở tuổi 28 với tác phẩm “The Luminaries”. Còn William Golding là người chiến thắng lớn tuổi nhất, 69 tuổi, khi ông nhận giải vào năm 1980 với tác phẩm “Rites of Passage”. Một trong những kỳ lạ nhất của giải là cuốn sách ngắn nhất đoạt giải - “Offshore” của Penelope Fitzgerald (1979), chỉ dài 144 trang.