Top 10 sa mạc lớn nhất thế giới mà bạn có thể chưa từng nghe đến

Sa mạc Gobi nằm trên lãnh thổ Trung Quốc và Mông Cổ với diện tích khoảng 1,3 triệu km2. Đây là một trong năm sa mạc lớn nhất thế giới và là sa mạc rộng nhất châu Á, sở hữu nhiều cảnh quan độc đáo cùng những trải nghiệm thú vị. Mùa hè, nhiệt độ tại Gobi có thể lên tới hơn 40°C. Mặc dù thời tiết thay đổi khắc nghiệt, lúc nóng bỏng, lúc lạnh buốt, sa mạc vẫn thu hút rất nhiều du khách yêu thích khám phá. Gobi có nhiều cồn cát, đồng bằng sỏi và dãy núi đá hùng vĩ tạo nên bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp.
Sa mạc này nhận lượng mưa trung bình từ 50mm đến 200mm và đặc biệt có mùa mưa và mùa khô rõ rệt. Gobi là sa mạc lạnh với nhiệt độ mùa đông giảm xuống tới -40°C, phủ đầy tuyết trắng. Những người yêu thích phiêu lưu và khám phá có thể lựa chọn Gobi làm điểm đến để trải nghiệm vẻ đẹp hoang sơ của nơi đây. Nơi này cũng nổi tiếng với các phát hiện hóa thạch khủng long đã tuyệt chủng từ hàng nghìn năm trước.

Sa mạc Kalahari là một vùng đất bao phủ bởi cát đỏ, nơi có dấu tích hoạt động của con người từ hàng triệu năm trước. Với diện tích lên tới 930.000 km2, Kalahari nhận lượng mưa thấp, trung bình dưới 500mm, thậm chí có nơi chỉ khoảng 200mm mỗi năm. Các nhà khảo cổ đã phát hiện dấu hiệu của lửa được sử dụng cách đây gần 1 triệu năm tại đây. Kalahari chủ yếu là cát nâu đỏ, ít có nguồn nước bề mặt ổn định. Dòng chảy nước thường chỉ xuất hiện qua các thung lũng khô cạn, những lòng chảo ngập nước theo mùa như Makgadikgadi ở Botswana và Etosha tại Namibia.
Dù vậy, Kalahari không hoàn toàn là sa mạc điển hình, bởi nhiều vùng đón nhận lượng mưa thất thường trên 250mm, đủ để phát triển thảm thực vật, tạo nên cảnh quan đa dạng. Miền tây nam khô cằn nhất với dưới 175mm nước mưa hàng năm, biến nơi đây thành sa mạc hóa thạch. Mùa hè, nhiệt độ dao động từ 20 đến 40°C; mùa đông lại khô lạnh, đôi khi xuất hiện sương muối ban đêm và nhiệt độ có thể giảm xuống dưới 0°C cuối mùa.

Sa mạc Patagonia sở hữu diện tích rộng lớn lên đến 630.000 km², nằm trải dài trên đất Argentina. Vùng đất này bao gồm sa mạc và bán sa mạc, từ bờ Đại Tây Dương cho đến dãy núi Andes, phần lớn là đồng bằng hoang sơ không có cây cối, theo bách khoa toàn thư Britannica.
Giống như Thung lũng Chết ở California, Patagonia tọa lạc trên sườn núi ít mưa của dãy Andes. Điều kiện khí hậu khắc nghiệt ở đây tương tự, với lượng mưa trung bình chỉ dao động từ 160 đến 200mm mỗi năm.
Theo giáo sư danh dự Susan Woodward từ Đại học Radford Virginia, sự khắc nghiệt này bắt nguồn từ địa hình độc đáo. Khi khối không khí bị ép buộc di chuyển quanh các ngọn núi và vùng trũng sâu, nó nóng lên và mất khả năng giữ hơi nước. Chính sự bốc hơi nhanh của nước trên sườn núi ít mưa này đã tạo nên môi trường sa mạc khô cằn đặc trưng cho Patagonia.

Sa mạc Great Victoria trải rộng với diện tích khổng lồ lên tới 647.000 km² (250.000 dặm vuông), chiếm gần như toàn bộ miền trung và phía tây nước Úc. Vùng đất này nổi bật với các dải cồn cát đỏ dài song song cùng nhiều hồ muối khô cạn. Những đụn cát ban đầu mang sắc đỏ đặc trưng của phía Đông nước Úc, nhưng khi di chuyển xuống phía Nam lại hòa quyện với cát trắng từ bờ biển tạo nên sắc thái đa dạng.
Khí hậu nơi đây mang tính biến đổi khó lường, với lượng mưa trung bình chỉ khoảng 162mm mỗi năm dựa trên số liệu từ 1890 đến 2005. Sự khắc nghiệt của thiên nhiên đã khiến Great Victoria chủ yếu là vùng đất của người thổ dân, khu bảo tồn thiên nhiên rộng lớn hoặc những vùng đất hoang vắng, không có các đô thị phát triển.
Một thách thức sinh thái đáng chú ý là sự xuất hiện của lạc đà hoang dã, hậu duệ của những con lạc đà được nhập khẩu từ Ấn Độ, Afghanistan và Ả Rập vào thế kỷ 19 phục vụ vận chuyển. Hiện tại, ước tính có khoảng 750.000 con lạc đà tự do, gây áp lực lớn lên nguồn nước và phá hoại hạ tầng vùng sa mạc, dù ban đầu chúng từng là phương tiện di chuyển hiệu quả trong môi trường này.

Sa mạc cũng là quê hương của nhiều cộng đồng thổ dân bản địa như Pitjantjatjara, Mirning và Kogara. Tuy vậy, phần lớn diện tích vẫn giữ nguyên nét hoang sơ do điều kiện khí hậu và địa hình khắc nghiệt. Nhiều khu vực được bảo tồn như Công viên Mamungari giữ gìn vẻ đẹp thiên nhiên nguyên sơ và giá trị văn hóa đặc sắc.

Sa mạc Syria (Bādiyat al-Shām) hay còn gọi là thảo nguyên Syria, thảo nguyên Jordania, là vùng đất hoang mạc, bán hoang mạc và thảo nguyên rộng lớn khoảng 500.000 km², bao phủ khu vực đông nam Syria, đông bắc Jordan, bắc Ả Rập Xê Út và tây Iraq. Vùng này chiếm tới 85% diện tích Jordan và hơn một nửa diện tích Syria. Phía nam, sa mạc hòa mình vào vùng sa mạc rộng lớn của bán đảo Ả Rập. Địa hình chủ yếu là đá sỏi với những khe suối khô (wadi) len lỏi.

Sa mạc Syria giáp với thung lũng Orontes và vùng núi lửa Harrat al-Shamah về phía tây, tiếp giáp dòng sông Euphrates về phía đông. Phía bắc là vùng đồng cỏ tương đối màu mỡ hơn, trong khi về phía nam, sa mạc dần hòa nhập vào các hoang mạc của bán đảo Ả Rập.
Có nhiều quan điểm khác nhau về ranh giới của sa mạc Syria và sa mạc Hamad; trong khi một số cho rằng đây là một vùng liền mạch, số khác cho rằng Hamad chỉ là phần cao nguyên phía nam, và một số lại xem Hamad như tên chung cho cả khu vực, với sa mạc Syria là vùng phía bắc. Nhiều khu vực trong sa mạc có tên riêng như sa mạc Palmyra và sa mạc Homs. Với người Iraq, phần sa mạc Syria nằm trong lãnh thổ của họ được gọi là “hoang mạc miền Tây.” Hệ thực vật nơi đây bao gồm các loài như Salsola vermiculata, Stipa barbata, Artemisia herba-alba và Atriplex leucoclada. Tuy nhiên, hệ sinh thái này đang bị đe dọa nghiêm trọng bởi hạn hán, chăn thả gia súc, săn bắn và các hoạt động của con người, khiến nhiều loài bản địa đã biến mất, trong đó có loài hamster vàng đặc trưng của vùng đất này.

Đại bồn địa hay Lòng chảo lớn (The Great Basin) là một vùng đất rộng lớn, khô cằn tọa lạc ở miền Tây Hoa Kỳ. Giới hạn khu vực này thay đổi tùy theo cách định nghĩa, phổ biến nhất là khu vực bồn địa chứa hệ thống tiêu nước khép kín, nằm giữa dãy núi Wasatch ở Utah và dãy Sierra Nevada, nơi không có dòng chảy tự nhiên nào dẫn ra biển. Vì vậy, đây là một vùng bồn địa kín nước độc đáo. Hoang mạc Great Basin được định hình bởi các loài thực vật đặc trưng, tạo nên một hệ sinh thái riêng biệt với diện tích nhỏ hơn vùng bồn địa thủy văn tổng thể. Văn hóa Đại Bồn địa là quê hương của nhiều bộ tộc Shoshonean, trải rộng ra phía bắc và đông hơn cả bồn địa thủy văn. Vùng "lòng chảo và dãy núi" là đặc trưng nổi bật nhất của Đại Bồn địa, nhưng cũng mở rộng vào vùng hoang mạc Sonoran và Mojave.
Với diện tích khoảng 520.000 km² (200.000 dặm Anh vuông), Đại Bồn địa bao phủ phần lớn bang Nevada, hơn một nửa bang Utah cùng một phần nhỏ các bang California, Idaho, Oregon và Wyoming. Đây không phải là một lòng chảo đơn lẻ mà là chuỗi các lưu vực nối tiếp nhau, được giới hạn bởi các lưu vực sông Sacramento-San Joaquin và Klamath về phía tây, lưu vực sông Columbia-Snake về phía bắc, và lưu vực sông Colorado-Green về phía nam và đông.
Phần lớn Đại Bồn địa, đặc biệt là miền bắc Nevada, gồm nhiều dãy núi cô lập xen kẽ với các thung lũng sâu, tạo nên cấu trúc địa lý đặc trưng gọi là “lòng chảo và dãy núi” (Basin and Range Province). Ngoài ra, khu vực còn lưu giữ dấu tích của các hồ cổ đại từ thời kỳ băng hà cuối cùng như hồ Bonneville, từng trải rộng khắp tây Utah và vươn sang Idaho, Nevada, để lại những di tích như hồ muối Great Salt, các bãi cạn Bonneville Salt, hồ Utah và hồ Sevier. Tương tự, hồ Lahontan phủ rộng vùng tây bắc Nevada cùng các bang lân cận, để lại các dấu tích hoang mạc Black Rock, trũng Carson, trũng Humboldt, hồ Walker, hồ Pyramid, hồ Winnemucca và hồ Honey.

Sa mạc Chihuahua là một vùng sinh thái rộng lớn nằm dọc biên giới Hoa Kỳ - Mexico, trải dài qua cao nguyên trung tâm và phía bắc Mexico. Vùng đất này được bao bọc bởi dãy Sierra Madre Occidental hùng vĩ phía Tây và dãy Sierra Madre Oriental phía Bắc. Ở Hoa Kỳ, sa mạc bao phủ trung và nam New Mexico, một phần Texas, phía Tây sông Pecos, và Đông Nam Arizona. Ở Mexico, nó chiếm nửa bắc bang Chihuahua, phần lớn Coahuila, Đông Bắc Durango, bắc Zacatecas và tây Nuevo León. Với diện tích 362.000 km², đây là sa mạc lớn thứ ba tại Tây bán cầu và đứng thứ hai ở Bắc Mỹ sau sa mạc Bồn Địa Lớn.
Các dãy núi lớn như Sierra Madre, Sierra del Carmen, Organ, Franklin, Sacramento, Sandia-Manzano, Magdalena-San Mateo, Chisos, Guadalupe và Davis tạo nên những “đảo bầu trời” với khí hậu mát mẻ, ẩm ướt hiếm hoi giữa sa mạc bao la, nơi sinh trưởng đa dạng của thảm thực vật rừng lá kim và lá rộng. Sa mạc Chihuahua có độ cao trung bình từ 600 đến 675 mét, cao hơn sa mạc Sonoran phía Tây, mang lại mùa hè ôn hòa hơn, dù nhiệt độ ban ngày tháng 6 vẫn có thể đạt từ 35 đến 40°C. Mùa đông thay đổi từ lạnh nhẹ đến khá lạnh tùy vùng, với lượng mưa trung bình hàng năm khoảng 235 mm, tập trung chủ yếu vào cuối mùa hè. Một phần lớn của sa mạc có khí hậu khô cằn với lượng mưa từ 225 đến 275 mm mỗi năm. Tuyết hiếm xuất hiện, chủ yếu tại vùng núi cao.
Dù có vài đô thị lớn như Ciudad Juárez (gần 2 triệu dân), Chihuahua, Torreon tại Mexico, và El Paso, Las Cruces, Roswell ở Mỹ, sa mạc vẫn giữ được nhiều nét nguyên sơ. Theo Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên, Chihuahua là một trong những sa mạc đa dạng sinh học bậc nhất thế giới, mặc dù sự phong phú các loài đặc hữu chưa được khám phá hết và đang suy giảm do chăn thả gia súc quá mức. Nhiều loài bản địa đã bị thay thế bởi cây Larrea tridentata, và sói Mexico (Canis lupus baileyi), từng phổ biến, giờ đứng trước nguy cơ tuyệt chủng nghiêm trọng.

Sa mạc Nam Cực là sa mạc rộng lớn nhất hành tinh, nhưng không phải sa mạc cát nóng cháy thường thấy, mà là sa mạc băng giá đặc biệt. Nơi đây có những tháng trời không hề đón ánh sáng mặt trời và lượng mưa thấp kỷ lục, chỉ khoảng 50mm mỗi năm dưới dạng tuyết khô, khiến nguồn nước thực sự trở nên khan hiếm. Sa mạc được định nghĩa không chỉ bởi sự khô hạn mà còn bởi độ ẩm cực thấp, do nước bốc hơi nhanh hơn lượng mưa đón nhận, và Nam Cực chính là minh chứng rõ ràng cho sa mạc lạnh giá.
Về mặt diện tích, Nam Cực bao phủ gần 14 triệu km², với lớp băng dày trung bình 1,6 km giữ 90% nước ngọt trên Trái Đất. Đây cũng là nơi sinh sống của các loài chim cánh cụt, hải cẩu và nhiều loài chim biển đặc trưng, trong khi con người chỉ tạm trú qua các trạm nghiên cứu với số lượng dao động từ 1.000 đến 5.000 nhà khoa học. Lục địa này là vùng đất lạnh lẽo, gió bấc, cô lập và khắc nghiệt nhất trên hành tinh, không có dân cư sinh sống thường xuyên.

Sahara – tên gọi trong tiếng Ả Rập có nghĩa là "sa mạc lớn", là sa mạc nóng lớn nhất Trái Đất và xếp thứ ba về diện tích sau Nam Cực và Bắc Cực, trải rộng hơn 9 triệu km², tương đương với diện tích của Hoa Kỳ hoặc Trung Quốc. Nằm ở phía bắc châu Phi, Sahara có tuổi đời lên đến 2,5 triệu năm.
Vùng đất này được bao bọc bởi biển Đại Tây Dương ở phía tây, dãy núi Atlas và Địa Trung Hải ở phía bắc, Biển Đỏ cùng Ai Cập về phía đông, và Sudan cùng thung lũng sông Niger ở phía nam. Đỉnh núi cao nhất trong sa mạc là Emi Koussi với độ cao 3.415 m, thuộc dãy Tibesti ở bắc Tchad. Trong các kỷ băng hà trước đây, Sahara từng là một vùng đất ẩm ướt, tươi tốt với đa dạng sinh vật phong phú. Ngày nay, ngoại trừ thung lũng sông Nin và một vài khu vực cao nguyên phía bắc gần Địa Trung Hải nơi trồng được cây ô liu, phần lớn diện tích sa mạc này vẫn hoang vu, khô cằn không thể canh tác.
Với dân số khoảng 2,5 triệu người, cư dân chủ yếu tập trung ở Ai Cập, Mauritanie, Maroc và Algérie, đại diện cho nhiều nhóm dân tộc như Tuareg, Ả Rập, và các dân tộc da đen như Tubu, Nubians, Zaghawa, Kanuri, Peul, Hausa và Songhai. Thủ đô Cairo của Ai Cập là thành phố lớn nhất trong khu vực, bên cạnh nhiều thành phố quan trọng khác như Nouakchott (Mauritanie), Tamanrasset (Algérie), Timbuktu (Mali), Agadez (Niger), Ghat (Libya), và Faya (Tchad).

Hoang mạc Ả Rập là một vùng đất rộng lớn, trải dài khắp bán đảo Ả Rập, bao trùm từ Yemen đến vịnh Ba Tư, từ Oman kéo dài đến Jordan và Iraq. Với diện tích lên đến 2,33 triệu km², đây là hoang mạc lớn thứ tư trên thế giới và là vùng sa mạc lớn nhất châu Á. Trung tâm của nó là Rub' al-Khali – một trong những đồi cát liền mạch đồ sộ nhất hành tinh. Khu vực này đa dạng về văn hóa, ngôn ngữ với Hồi giáo là tôn giáo chủ đạo, và dân cư chủ yếu là người Ả Rập nói tiếng Ả Rập.
Hoang mạc chủ yếu thuộc lãnh thổ Ả Rập Xê Út, kéo dài sang các vùng lân cận như Ai Cập (Sinai), miền nam Iraq và miền nam Jordan. Nó giáp ranh với năm quốc gia và vịnh Ba Tư, với phần đất trải dài đến Qatar và gần như bao phủ toàn bộ tiểu vương quốc Abu Dhabi của Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất. Rub' al-Khali mở rộng sang miền tây Oman và miền đông Yemen.
Những nét địa chất đặc sắc:

• Sa mạc Ad-Dahna – hành lang cát nối An-Nafud (65.000 km²) phía bắc Ả Rập Xê Út với Rub' Al-Khali ở phía đông nam.
• Vách đá Tuwaiq kéo dài 800 km, là sự kết hợp của các vách đứng, cao nguyên và hẻm núi ngoạn mục.
• Các vùng muối phẳng như Umm al Samim và biển cát Wahiba của Oman – một vùng cát cô lập bên bờ biển phía đông.
• Rub' Al-Khali là bồn trầm tích kéo dài theo hướng tây nam - đông bắc, vươn tới miền trung Yemen.
• Các đồng bằng sỏi và thạch cao được bao phủ bởi cát với đụn cát cao tới 250 m.
• Các bãi cát chủ yếu chứa silicat, gồm 80-90% thạch anh và phần còn lại là fenspat.
• Vùng sa mạc này giàu tài nguyên thiên nhiên như dầu mỏ, khí đốt, phosphate và lưu huỳnh.

Khí hậu hoang mạc Ả Rập thuộc loại cận nhiệt đới nóng và khô, tương đồng với khí hậu sa mạc Sahara ở Bắc Phi. Thực chất, hoang mạc Ả Rập là phần mở rộng của Sahara trên bán đảo Ả Rập, với ánh nắng chan hòa quanh năm và nhiệt độ cao, khô cằn đặc trưng.