Top 6 món ăn truyền thống không thể thiếu trong mâm cỗ Tết của người Mông

Thắng cố là món ăn đặc trưng của người Mông, gắn liền với đời sống miền núi phía Bắc và là linh hồn trong mâm cỗ Tết. Có nguồn gốc từ Vân Nam (Trung Quốc), thắng cố được người Mông sáng tạo lại và lan tỏa đến các dân tộc như Kinh, Dao, Tày. Món ăn này tuy có cách chế biến giản dị nhưng lại đòi hỏi sự khéo léo và kinh nghiệm riêng. Người ta sử dụng thịt ngựa (hoặc bò, dê, heo), làm sạch nội tạng, chặt nhỏ rồi xào sơ trên than hồng trong chiếc chảo lớn. Sau đó đổ nước vào và hầm kỹ trong nhiều giờ.

Nước dùng ngon phải được chăm chút tỉ mỉ, hớt bọt liên tục để giữ độ trong và đậm đà. Các phần như tim, gan, lòng, tiết, xương được cho vào sau cùng để giữ độ mềm. Gia vị truyền thống không thể thiếu gồm muối, thảo quả, địa điền, quế, lá chanh nướng giã nhuyễn, giúp món ăn dậy mùi thơm đặc trưng. Dù ngày nay có nhiều biến tấu, nhưng thắng cố truyền thống vẫn giữ được nét riêng biệt trong những dịp lễ Tết, lễ hội, chợ phiên hay ngày họp mặt cộng đồng đông người.

Tại bản Lao Chải (Sa Pa), người H'Mông có một món ăn đơn giản mà đầy tinh tế – ớt nướng. Những quả ớt xanh già được nướng trực tiếp trên bếp củi, cho đến khi hơi cay thoát ra, rồi phủi sạch tro bụi và giã nhuyễn cùng muối hạt rang. Đôi khi, người dân còn cho thêm chút mỡ nóng, xào nhẹ để dậy hương thơm nồng nàn. Món ăn dân dã này, chỉ với vài nguyên liệu quen thuộc, lại có thể trở thành tâm điểm của bữa cơm ngày Tết.

Vị cay nhẹ hòa quyện với vị mặn đậm đà từ muối rang, cùng mùi thơm đặc trưng của ớt nướng tạo nên sức hút khó cưỡng. Trong điều kiện sống còn nhiều thiếu thốn, món ớt nướng chính là nét chấm phá đầy cá tính trên mâm cơm của người H'Mông – không chỉ là gia vị, mà còn là biểu tượng cho sự ấm no, thịnh vượng và niềm vui sum vầy trong dịp đầu xuân năm mới.

Không chỉ có mèn mén, món bánh làm từ ngô của người Mông – bánh ngô hay còn gọi là “pá páo cừ” – là hương vị không thể thiếu trong ngày Tết. Bánh được làm chủ yếu từ ngô nếp thơm dẻo, khi hạt ngô còn non sẽ được tách lấy rồi xay nhuyễn bằng cối đá. Bột ngô sau đó được đặt trong túi tre, treo lên cao để nước từ bột chảy ra, đồng thời đặt trên đống tro bếp để hút nước nhanh hơn. Sau khoảng hai ngày, bột ngô khô lại, được đánh tơi rồi trộn với nước vừa đủ, sau đó nặn thành từng chiếc bánh tròn nhỏ rồi rán vàng thơm giòn.

Vẻ đẹp tinh tế của ẩm thực người Mông còn thể hiện qua những chiếc bánh ngô gói trong bẹ ngô hình tam giác, không rán mà được hấp chín trong chõ, giữ trọn vẹn độ dẻo và mùi thơm quyến rũ. Những chiếc bánh tam giác sau khi hấp chín được bóc vỏ, xâu thành chuỗi hay quấn vào đầu đũa, là món ăn yêu thích của trẻ nhỏ vùng cao. Bánh ngô không chỉ là món ăn mà còn là nét văn hóa, biểu tượng tinh thần thấm đẫm tình quê hương của người dân trên cao nguyên đá.

Bánh dày là món bánh truyền thống gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc Mông nơi miền núi phía Bắc, đặc biệt trong những dịp lễ hội và Tết đến Xuân về. Trong tiếng Mông, bánh dày gọi là “Pé-Plẩu” – biểu tượng thiêng liêng cho tình yêu thủy chung, đồng thời là hình ảnh đại diện cho mặt trăng và mặt trời, nguồn cội sinh ra con người và vạn vật trên trần gian.

Để làm ra chiếc bánh dày chuẩn vị, người Mông phải chuẩn bị cối giã bánh chắc chắn từ thân gỗ rắn rỏi. Gạo nếp thơm dẻo được ngâm kỹ trong một ngày, rồi đồ bằng lửa nhỏ, thời gian khoảng một tiếng để xôi chín mềm tuyệt đối. Xôi còn nóng được cho vào cối giã kỹ càng, càng giã bánh càng dẻo mịn, giữ được lâu. Bánh dày không chỉ dùng để thờ cúng tổ tiên hay đãi khách ngày Tết, mà còn là món quà quý giá khi khách phương xa ghé thăm. Khi thưởng thức, bánh thường được nướng trên than hồng hoặc cắt thành từng miếng nhỏ, rán vàng phồng, tạo nên hương vị thơm ngon khó quên.

Mèn mén không phải là món ăn cầu kỳ, nhưng hương vị đặc trưng của nó khiến ai từng nếm qua một lần khó lòng quên được, trở thành món truyền thống không thể thiếu trong ngày Tết của người dân tộc Mông. Mèn mén được chế biến từ những hạt ngô tẻ bản địa – thực phẩm chủ yếu trong đời sống hàng ngày của đồng bào. Sau mỗi mùa thu hoạch, ngô được phơi khô trên hiên nhà hay gác bếp, rồi mới đem làm mèn mén qua nhiều công đoạn tỉ mỉ và tốn thời gian.

Món mèn mén trộn cơm được yêu thích bởi vị ngọt bùi tự nhiên của ngô hòa quyện với độ mềm dẻo của cơm. Tại các phiên chợ vùng cao, mèn mén còn được dùng trong nước dùng để ăn kèm phở hay mì. Trước kia, mèn mén chủ yếu phục vụ bữa ăn trong gia đình, nay đã trở thành món ăn phổ biến được bán rộng rãi tại các phiên chợ, tạo nên nét văn hóa ẩm thực đặc sắc thu hút khách phương xa.

Trên mâm cỗ Tết của đồng bào Mông ở Hà Giang, bánh trôi hình tròn không chỉ là món ăn truyền thống mà còn là biểu tượng của sự viên mãn, đủ đầy và thịnh vượng. Món bánh này còn thể hiện tấm lòng thành kính với tổ tiên, khi xưa bánh trôi cùng bánh chay thường được dùng để dâng cúng gia tiên trong các dịp lễ Tết. Các thành viên trong gia đình quây quần bên nhau làm nên những viên bánh tròn trịa, đều đẹp, rồi cùng dâng lên ông bà tổ tiên trước khi thưởng thức.

Bánh trôi khá đơn giản trong cách làm nhưng chứa đựng tâm huyết của người Mông. Gạo nếp thơm ngon được chính tay đồng bào trồng và thu hoạch, mang đến những viên bánh trắng ngần, mềm dẻo thơm phức. Mỗi gia đình thường chuẩn bị từ 50 đến 100 chiếc bánh trôi để cúng tổ tiên, góp phần làm nên không khí Tết đầm ấm, sum vầy.