Top 8 món ăn truyền thống đặc sắc trong mâm cỗ Tết của người Dao

Bánh gù là món ăn không thể thiếu trong các dịp lễ Tết của người Dao, thể hiện sự tỉ mỉ và sự trân trọng dành cho ngày trọng đại. Bánh gù được làm từ các nguyên liệu truyền thống như gạo nếp nương, đỗ xanh, thịt ba chỉ và cơm long, tất cả được gói kỹ càng trong lá dong rừng và buộc chặt bằng lạt. Để chuẩn bị, gạo nếp nương được ngâm và làm sạch trước khi đem vào gói bánh. Thịt ba chỉ và đỗ xanh được xếp đều vào giữa, cùng với gia vị như hạt tiêu và thảo quả để tăng hương vị. Sau khi gói, bánh được luộc trong 8 tiếng, tạo nên hương thơm quyến rũ của gạo nếp và vị béo ngậy từ thịt. Khi thưởng thức, bạn sẽ cảm nhận được sự hòa quyện hoàn hảo giữa đỗ xanh, thịt ba chỉ và gạo nếp, tạo nên một món ăn đậm đà và hấp dẫn.

Xôi sắn là món ăn truyền thống không thể thiếu của người Dao, đặc biệt trong những dịp lễ Tết, thể hiện tấm lòng biết ơn đối với thiên nhiên và tổ tiên. Món xôi này tuy giản dị nhưng mang đậm nét văn hóa của dân tộc, đã được lưu truyền qua bao thế hệ. Xôi sắn được chế biến từ sắn, một nguồn thực phẩm quen thuộc và là lương thực chính trong các bữa ăn của người Dao. Món xôi này không cầu kỳ trong cách chế biến, nhưng lại cuốn hút bởi hương vị tự nhiên và sự kết nối với đất trời. Khi xôi chín, hương thơm nhẹ nhàng từ gạo nếp quyện vào hương lá rừng, tạo nên một món ăn vừa dân dã lại vừa tinh tế.

Những hạt xôi trắng ngần được dàn đều ra mẹt, tỏa hương thơm nức mũi, rồi được gói gọn trong lá chuối, lá dong, hoặc các loại lá rừng khác. Màu trắng của xôi tượng trưng cho sự trong sạch và thanh tịnh, như làn sương sớm mai vương trên đỉnh núi. Lá dùng để gói xôi không chỉ mang hương thơm dịu dàng mà còn giữ cho xôi luôn nóng hổi, không làm mất đi hương vị đặc trưng của nếp. Xôi sắn, dù đơn giản nhưng chứa đựng cả tấm lòng thành kính của con cháu đối với tổ tiên và thiên nhiên.

Thịt lợn muối chua là món đặc sản không thể thiếu trong mâm cơm Tết của người Dao, mang đậm hương vị truyền thống và sự kỳ công trong cách chế biến. Mỗi dân tộc đều có những cách ướp thịt chua riêng, nhưng với người Dao, món thịt này luôn khiến người thưởng thức nhớ mãi không quên. Thịt lợn được chọn là ba chỉ hoặc cả nạc và mỡ, cắt thành những miếng dày khoảng 2-3cm, sau đó ướp với muối tinh và cơm nguội, để thấm đều gia vị. Những miếng thịt được xếp vào chum, lèn chặt, rồi phủ lên một lớp cơm nguội dày. Miệng chum được phủ kín bằng lá dong, buộc chặt và đặt ngược lên bế đầy tro bếp để quá trình lên men diễn ra một cách tự nhiên.

Trong suốt thời gian lên men, mỡ và nước từ thịt sẽ chảy xuống tro, giúp thịt không bị hỏng mà vẫn giữ được độ tươi ngon. Hương vị của thịt lợn muối chua rất đặc biệt, với sự kết hợp hài hòa giữa vị mặn của muối, vị ngọt từ thịt lợn và sự chua dịu do quá trình lên men. Đặc biệt, mùi thơm đặc trưng của lá lốt xanh càng làm tăng thêm độ ngon ngọt của món ăn. Thịt lợn muối chua là một món ăn để lại ấn tượng sâu sắc, mỗi lần thưởng thức là một lần nhớ mãi.

Người Dao gọi món cơm lam là “đồng dúa”, một món ăn mang đậm dấu ấn của thiên nhiên và sự sáng tạo khéo léo. Cơm lam được chế biến trong những ống tre non, và mùa cơm lam ngon nhất là vào dịp đầu xuân, khi tre ra lá bánh tẻ, còn mềm và tươi mới. Những gióng tre được chọn phải có lớp màng giấy trắng bên trong, rồi được rửa sạch, cho gạo nếp và nước vào, và miệng ống được nút chặt bằng lá chuối tươi, đặc biệt là lá chuối rừng để tăng thêm hương vị tự nhiên cho món ăn.

Khi cơm lam chín, người Dao để cho cơm nguội từ 10 đến 15 phút, vì theo kinh nghiệm, cơm lam nguội sẽ thơm và ngon hơn. Sau khi nguội, vỏ tre được tước bỏ để lộ ra những gióng cơm trắng tinh, mềm mại và dẻo dai. Cơm lam có thể bảo quản lâu mà không sợ hư hay cứng, nên đây là món ăn lý tưởng để mang đi xa. Trước đây, cơm lam thường được ăn kèm với muối vừng, nhưng hiện nay, người Dao còn ăn với ruốc, thịt chưng và nhiều món ăn kèm khác, làm tăng hương vị đặc trưng của món ăn dân dã này.

Thịt lợn gác bếp là một phương pháp bảo quản thực phẩm lâu dài của người Dao, được sử dụng chủ yếu vào những ngày mưa hoặc trong các dịp không có chợ phiên. Đây là món ăn không thể thiếu trong các dịp lễ Tết của người dân Tây Bắc. Cách chế biến thịt lợn gác bếp mang đậm dấu ấn văn hóa, với những gia vị đặc trưng như mắc khén, hạt dổi, gừng, ớt, và rượu trắng. Món ăn này không chỉ là thực phẩm mà còn là một phần của nghệ thuật ẩm thực truyền thống, thể hiện sự khéo léo và tỉ mỉ trong từng công đoạn.

Hương vị của thịt lợn gác bếp người Dao Sơn La thật khó quên. Khi được hun khói trên gác bếp, mùi thơm của các gia vị hòa quyện với mùi khói tạo nên một hương vị đặc biệt, vừa cay nồng, vừa thơm ngọt, quyện vào nhau một cách hoàn hảo. Món thịt lợn này mang đến một trải nghiệm ẩm thực độc đáo, khiến bất kỳ ai thưởng thức cũng phải lưu luyến.

Trong mâm cỗ Tết của người Dao, lòng lợn nhồi gạo nếp (còn gọi là “tùng càng nhảng”) là một món ăn không thể thiếu. Món ăn này đậm đà hương vị của đất trời, với nguyên liệu chính là gạo nếp thơm ngon, xay thành bột hoặc đồ lên trước khi trộn cùng tiết sống. Gia vị đặc trưng của món ăn là thảo quả giã nhỏ, mang đến hương vị đặc biệt. Món lòng lợn nhồi gạo nếp chỉ cần luộc chín vừa đủ là có thể thưởng thức ngay, càng nóng hổi càng hấp dẫn.

Trong những ngày Tết, với tiết trời se lạnh, món “tùng càng nhảng” giữ được hương vị tươi mới và không bị ôi thiu, do đó người Dao thường chuẩn bị sẵn để ăn dần. Trước khi ăn, chỉ cần trần qua nước nóng là đã có thể thưởng thức món ăn ngon tuyệt này. Lòng lợn nhồi gạo nếp kết hợp giữa vị ngậy của tiết, mùi thơm của thảo quả và độ dai dai đặc trưng của lòng lợn, tạo nên một món ăn khiến bất kỳ ai cũng phải say mê.

Truyền thống làm bánh chưng đen của người Dao đã có từ lâu đời, được gìn giữ qua bao thế hệ. Màu đen của bánh không chỉ là biểu tượng của mùa màng bội thu, mà còn phản ánh sự hòa quyện giữa đất, trời và lòng người. Món bánh này không thể thiếu trong mâm cỗ Tết của người Dao, vì ngoài mong ước một năm mới an lành, hạnh phúc, bánh chưng đen còn là cách thể hiện lòng biết ơn và hiếu thảo đối với tổ tiên, ông bà.

Điều đặc biệt của bánh chưng đen người Dao là cách tạo màu đen từ tro của thân rơm nếp đốt lên, khác hoàn toàn với các dân tộc khác dùng nếp cẩm hoặc than gỗ để nhuộm. Khi bóc bánh, bạn sẽ thấy màu đen xanh đặc trưng hòa quyện, với mùi thơm nhẹ nhàng của nếp nương, lá dong và chuối rừng. Vị bánh vừa dẻo, vừa mặn nhẹ từ tro rơm, tạo nên một hương vị rất riêng, giản dị nhưng đầy đậm đà. Bánh chưng đen không chỉ là món ăn, mà còn chứa đựng những giá trị văn hóa, công sức lao động và tình yêu đất đai của người dân Dao.

Vào dịp Tết Nguyên Đán, người Dao ở Ma Ly Pho (huyện Phong Thổ, Lai Châu) lại làm bánh mật – món bánh truyền thống không thể thiếu trong mâm cỗ ngày Tết. Bánh được làm từ gạo nếp nương xay mịn và mật mía ép, sau đó được gói cẩn thận trong lá chuối rừng. Bánh mật không chỉ là món ăn, mà còn là sự thể hiện lòng tôn kính, biết ơn đối với tổ tiên và mong ước một năm mới đầy ắp may mắn, mùa màng bội thu, con cái khỏe mạnh, mọi thứ thuận lợi.

Lá chuối dùng để gói bánh mật phải được lựa chọn kỹ càng, là lá bánh tẻ, không bị rách và còn nguyên tàu lá. Cả gia đình quây quần bên nhau gói bánh, vừa là dịp để thể hiện sự đoàn kết, vừa là lúc các thế hệ ông bà dạy dỗ con cháu về truyền thống, về lòng hiếu thảo. Gạo nếp sau khi ngâm được xay nhuyễn, trộn đều với mật mía và nhào thành bột thật mịn, rồi mới đem gói. Mỗi lần làm bánh mật, không chỉ là công việc bếp núc mà còn là dịp để các thành viên trong gia đình thể hiện sự kính trọng đối với tổ tiên và dạy cho thế hệ sau về nét đẹp của văn hóa truyền thống của dân tộc Dao.