Khám Phá 6 Lễ Hội Đặc Sắc Nhất Trong Năm Của Người Khmer

Lễ Chôl Vôsa, còn gọi là Lễ Nhập Hạ, là một trong những lễ hội trọng đại của người Khmer, được tổ chức vào ngày 15 tháng 6 âm lịch hằng năm. Đây là dịp để cầu nguyện mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an và gia đình hạnh phúc. Ngoài ra, đây cũng là cơ hội để bà con dâng tặng các vật dụng sinh hoạt cho các sư sãi tại Chùa. Lễ hội kéo dài trong ba tháng (từ 15/6 - 15/9 âm lịch), tuy nhiên, những nghi thức quan trọng diễn ra trong hai ngày chính.

Ngày đầu tiên, vào buổi chiều, mọi người mang lễ vật đến Chùa để cúng dường. Những cây nến lớn được thắp lên, làm bừng sáng không gian của Chùa, tạo nên một không khí linh thiêng, huyền bí. Vào ngày thứ hai, người dân mang cơm, nước, gạo... dâng lên các sư để cầu siêu cho những linh hồn đã khuất và cầu nguyện cho gia đình được bình an, hạnh phúc.

Lễ Nhập Hạ kéo dài trong ba tháng mùa mưa, thuận tiện cho việc canh tác và nuôi trồng. Đây cũng là một lễ hội thuần nông, hài hòa với triết lý Phật giáo và văn hóa truyền thống của cộng đồng Khmer Nam Bộ.

Lễ Bon Phnôm Pôn, hay còn gọi là Lễ Ngàn Núi, là một nghi lễ đầy tâm linh của người Khmer, nhằm cầu xin sự tha thứ từ các loài động vật mà con người đã tàn hại trong quá khứ. Theo quan niệm của người Khmer, con người đã gây ra tội lỗi khi giết hại các sinh vật để bảo vệ mùa màng và sức khỏe. Họ lo sợ rằng, khi qua đời, những loài động vật sẽ báo thù, kéo linh hồn người quá cố xuống địa ngục. Chính vì vậy, Lễ Bon Phnôm Pôn được tổ chức vào mùa khô, trước dịp Tết Chôl Chnăm Thmây, thường vào tháng Giêng đến tháng 3 âm lịch.

Để tổ chức lễ, người dân chọn một khu đất trống, dựng lên nhà hội làm nơi tiến hành các nghi thức. Trước nhà hội, họ đắp các núi cát hình vuông và cắm cây hoặc tre xung quanh như hàng rào. Mỗi hạt cát được đắp lên núi tượng trưng cho một tội lỗi được giải thoát.

Lễ hội bắt đầu với việc mọi người tập trung tại nhà hội, tụng kinh dưới sự hướng dẫn của các sư sãi. Sau đó, họ cầm nhang đi quanh những ngọn núi cát, cắm vào đó và tiếp tục vào bàn thờ Phật để cầu nguyện, mong Phật và trời đất tha thứ cho những tội lỗi đã gây ra, và xin cho các loài thú không trả thù trong kiếp sau.

Lễ Kathina, hay còn gọi là Lễ Dâng y cà sa cho các sư sãi, là một nghi lễ quan trọng trong Phật giáo Nam Tông, được tổ chức vào khoảng thời gian từ ngày 15/9 đến 15/10 âm lịch, nhưng không cố định vào một ngày cụ thể trong năm. Trong dịp này, Phật tử dâng những chiếc y cà sa màu vàng – trang phục truyền thống của các vị sư trong quá trình tu hành. Đây là thời gian để các tín đồ bày tỏ lòng thành kính đối với các sư sãi.

Bên cạnh chiếc y cà sa, lễ vật dâng cúng còn bao gồm những vật dụng thiết yếu cho cuộc sống hàng ngày tại Chùa, như bát, gạo, thuốc men, thực phẩm... Khi lễ dâng y diễn ra, các Phật tử không trao trực tiếp, mà đặt các vật phẩm lên mâm, rồi đội lên đầu diễu hành qua các thôn xóm trước khi đến Chùa. Lễ vật chỉ được các sư sãi nhận một cách thầm lặng, không dùng tay tiếp nhận, thể hiện sự tôn kính và thanh tịnh trong lễ nghi.

Bên cạnh đó, gia đình tổ chức lễ cũng sẽ cúng dường thêm những vật dụng thiết yếu trong gia đình như tủ lạnh, bàn ghế, tủ… như một cách ghi nhận thời gian tổ chức lễ và thể hiện lòng thành kính đối với nhà Chùa.

Chôl Chnăm Thmây (Chôl có nghĩa là vào, Chnăm Thmây có nghĩa là năm mới), còn gọi là lễ chịu tuổi, vì vào dịp Tết, mỗi người lại thêm một tuổi. Tết này, giống như Tết Nguyên Đán của người Việt, là lễ hội lớn nhất trong năm của dân tộc Khmer. Chôl Chnăm Thmây kéo dài ba ngày, từ ngày 13 đến 15 tháng Tư dương lịch (theo lịch Khmer, vào tháng "chét"), là thời điểm bắt đầu mùa mưa và mùa vụ nông nghiệp.

Với niềm tin Phật giáo sâu sắc, gia đình người Khmer chuẩn bị bánh tét, bánh ngọt và trái cây để dâng cúng tại chùa, cầu an cho gia đình, cũng như để sư sãi và khách thập phương cùng chia sẻ. Vào dịp này, mọi người thường đưa cả gia đình đến chùa, nơi diễn ra các nghi lễ và hoạt động vui chơi chung.

• Vào đêm giao thừa, mỗi gia đình thắp sáng đèn, đốt hương, thực hiện nghi lễ đưa "Têvôđa" cũ đi và đón "Têvôđa" mới, vị thần trời được phái xuống chăm lo cho con người trong suốt một năm.
• Ngày Chôl Sangkran Thmây: Ngày đầu tiên, lễ rước đại lịch, mọi người cùng nhau đội cỗ đến chùa để làm lễ.
• Ngày Wonbơf: Ngày thứ hai, lễ dâng cơm và xây núi cát. Vào buổi sáng và trưa, người dân làm cơm cúng dâng lên các sư thầy. Vào chiều, mọi người cùng nhau xây núi cát, cầu mong sự ban phước và hy vọng mưa thuận gió hòa.
• Ngày Lơng Săk: Ngày thứ ba, lễ tắm tượng Phật, mang ý nghĩa gột rửa những điều xui xẻo của năm cũ để đón chào một năm mới đầy may mắn. Ngoài ra, tục té nước còn tượng trưng cho hy vọng mùa mưa đến để phục vụ công cuộc canh tác.

Lễ hội Sen Đônta (lễ cúng ông bà) là một trong những lễ hội quan trọng nhất của người Khmer, được tổ chức vào ba ngày từ 29 tháng 8 đến hết ngày 1 tháng 9 âm lịch. Đây là dịp lễ mang đậm ý nghĩa như Lễ Vu Lan của người Việt, còn được gọi là lễ "xá tội vong nhân", cầu nguyện cho linh hồn tổ tiên được siêu thoát và nhận phước lành từ trời đất.

Khác với phong tục giỗ của người Việt, người Khmer không tổ chức giỗ cho người quá cố. Họ tin rằng không có sự kết nối trực tiếp giữa người sống và người đã khuất. Lễ Đônta là dịp để cầu siêu cho linh hồn của tổ tiên, chứ không phải để cầu xin sự phù hộ của họ.

Trong suốt ba ngày diễn ra lễ hội, các hoạt động tôn giáo và phong tục truyền thống được thực hiện trang trọng và đầy đủ.

• Ngày đầu tiên, các gia đình chuẩn bị dọn dẹp nhà cửa, chuẩn bị mâm cơm cúng ông bà. Vào buổi chiều, mọi người tắm rửa sạch sẽ và mời linh hồn tổ tiên về chùa để nghe sư thầy tụng kinh.
• Ngày thứ hai, sau một đêm tại chùa, vào chiều tối, mọi người rước linh hồn tổ tiên từ chùa về nhà, để cùng ăn cơm và sum vầy bên gia đình.
• Ngày cuối cùng, mọi người tiếp tục chuẩn bị các món ăn và bánh trái để tiễn đưa linh hồn tổ tiên ra đi, cầu mong sự bình an và phước lành cho gia đình.

Lễ hội Ok Om Bok (lễ cúng trăng), hay còn gọi là Lễ Đút cốm dẹt, diễn ra vào ngày 15 tháng 10 âm lịch hàng năm. Đây là dịp để người Khmer tưởng nhớ và tri ân mặt trăng, một vị thần giúp điều hòa thời tiết, mang lại mùa màng bội thu và mưa thuận gió hòa.

Một trong những nghi thức đặc biệt của lễ hội này là cúng cốm dẹt. Vào đêm 15 tháng 10, khi mặt trăng lên cao, mọi người tập trung tại các sân chùa, sân nhà, hoặc những nơi có thể nhìn thấy mặt trăng rõ ràng. Mâm cúng gồm có cốm dẹt và các nông sản đặc trưng của vùng Nam Bộ như dừa, chuối, khoai lang, khoai mì, bánh kẹo... Sau khi lễ cúng kết thúc, các bậc cao niên sẽ mời trẻ em ngồi chắp tay hướng lên trăng, rồi đút cốm dẹt và các thức cúng khác vào miệng các em. Tay còn lại, họ nhẹ nhàng đấm lưng và hỏi các em mong ước điều gì. Với miệng đầy thức ăn, các em không thể trả lời rõ ràng, và những lời đáp không rõ ràng này được người lớn tin rằng sẽ tiên đoán may rủi cho năm tới.

Trước lễ cúng trăng, vào chiều ngày 15 tháng 10, người Khmer tổ chức lễ đua ghe ngo trên sông Maspero, tại thị xã Sóc Trăng. Lễ đua ghe không chỉ là hoạt động vui chơi mà còn mang ý nghĩa tưởng nhớ dấu vết Đức Phật để lại trên bờ cát sông Nimôta (Yômol, Lào), hay chiếc răng của Đức Phật được vua loài Naga gìn giữ.