Khám phá 7 làng nghề truyền thống tiêu biểu của Hưng Yên

Giữa nhịp sống hối hả, làng quê vẫn là chốn bình yên mà ai cũng muốn tìm về. Một điểm dừng chân lý tưởng là làng Phù Ủng, huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên – quê hương của danh tướng Phạm Ngũ Lão, người có công lớn trong các cuộc kháng chiến chống Nguyên Mông và Ai Lao. Không chỉ mang trong mình bề dày lịch sử, nơi đây còn nổi tiếng với nghề chạm bạc truyền thống tại thôn Huệ Lai.

Đến với Huệ Lai, du khách có cơ hội tận mắt chứng kiến quy trình tạo ra những món trang sức tinh xảo – từ những nét chạm khắc thủ công đến sự hỗ trợ của máy móc hiện đại như máy cườm, cán, cóc, rúc, đúc... Nhờ đó, hiệu suất sản xuất tăng gấp 3 - 4 lần so với trước kia, chất lượng sản phẩm được nâng cao, thị trường tiêu thụ cũng ngày càng mở rộng – từ Hải Dương, Hải Phòng, Hà Nội đến nhiều tỉnh thành trong và ngoài nước.

Không chỉ làm theo đơn đặt hàng, các nghệ nhân nơi đây còn sáng tạo không ngừng để cho ra đời nhiều mẫu mã độc đáo như dây chuyền, nhẫn, vòng tay, hoa tai, vòng cổ... Năm 1998, HTX chạm bạc Phù Ủng được thành lập nhằm mở rộng quy mô sản xuất. Từ hơn 20 hộ ban đầu, đến nay HTX đã có 48 hộ với 197 lao động chính và hơn 1.000 lao động gia công trong toàn xã.

Chạm bạc là nghề đòi hỏi sự tỉ mỉ, khéo léo và kiên trì trong từng công đoạn. Đôi bàn tay tài hoa của người thợ nơi đây không chỉ tạo ra sản phẩm, mà còn gửi gắm cả tinh thần và linh hồn của làng nghề vào từng đường nét bạc óng ánh.

Nhắc đến Hưng Yên là nhớ ngay đến nhãn lồng – loại quả thơm ngon nức tiếng. Không chỉ nổi bật với nhãn tươi, Hưng Yên còn phát triển nghề chế biến long nhãn, trong đó phường Hồng Nam, thành phố Hưng Yên là trung tâm lớn nhất của nghề này.

Ngày trước, người dân đem nhãn sấy khô rồi bóc vỏ, tách hạt, cho ra loại long gọi là long tệt. Ngày nay, với kỹ thuật cải tiến, nhãn được xóay tách hạt trước khi sấy khô, tạo ra long xóay – có màu vàng óng, mùi thơm quyến rũ, vị ngọt đậm đà. Long nhãn không chỉ là món quà quê đặc sản mà còn rất bổ dưỡng, thường dùng để nấu chè, ngâm rượu hay ăn trực tiếp. Long nhãn Hưng Yên hiện không chỉ phục vụ thị trường trong nước mà còn được xuất khẩu sang các nước như Trung Quốc, Nhật Bản…

Theo thống kê, mỗi mùa thu hoạch có hơn 100 hộ dân tại các làng như Hồng Nam, Ba Hàng, Phương Chiểu, Tân Hưng, Hoàng Hanh… tham gia sản xuất, cung cấp ra thị trường hơn 100 tấn long nhãn mỗi năm. Giữa thời đại hiện đại hóa, nhiều làng nghề truyền thống dần mai một, nhưng Hồng Nam vẫn giữ được sức sống mãnh liệt nhờ vào tình yêu nghề và tinh thần gìn giữ bản sắc của người dân nơi đây.

Ẩn mình nơi xã Dị Chế, huyện Tiên Lữ, thôn Đa Quang từ lâu đã nổi danh với nghề làm mành tre truyền thống có tuổi đời hàng trăm năm. Từng công đoạn trong quy trình làm mành – từ cưa nứa, chẻ nan đến đan mành – đều là sự kết tinh của đôi tay khéo léo và lòng kiên trì bền bỉ của người thợ.

Để làm ra được những tấm mành bền đẹp, người thợ phải lựa chọn kỹ lưỡng từng cây nứa – phải là loại nứa già, thân dài, chắc chắn. Sau khi được cắt thành từng đoạn theo kích cỡ, nứa sẽ được pha mảnh, chẻ nan. Mỗi sợi nan là một tác phẩm nhỏ, đòi hỏi sự đều tay và tinh tế. Công đoạn đan mành tuy giản dị nhưng lại thấm đẫm nét đẹp lao động – từ trẻ nhỏ đến người già trong làng đều có thể tham gia, tạo nên bức tranh làng quê yên bình, ấm áp.

Những tấm mành sau khi hoàn thiện còn được phủ lớp sơn để tăng độ bền và thẩm mỹ. Nghề làm mành không chỉ mang lại thu nhập ổn định trong những ngày nông nhàn, mà còn là niềm tự hào, là hơi thở văn hóa của người dân nơi đây. Từ đôi bàn tay tài hoa của những nghệ nhân, từng khúc tre mộc mạc đã hóa thân thành những tấm mành mảnh mai, thanh nhã – vừa hữu dụng, vừa đậm đà bản sắc Việt.

Vùng đất Hòa Phong, thuộc huyện Mỹ Hào, tỉnh Hưng Yên từ lâu đã được biết đến như cái nôi của nghệ thuật mộc truyền thống. Trải qua bao thăng trầm, làng nghề nơi đây vẫn không ngừng lớn mạnh, vươn xa ra thị trường cả trong nước lẫn quốc tế. Cả xã có 7/7 làng theo nghề mộc mỹ nghệ và dân dụng, với khoảng 1.700 hộ đang theo đuổi nghề, trong đó thôn Vân Dương dẫn đầu với gần 430 hộ, tiếp theo là thôn Hòa Đam với gần 280 hộ.

Mỗi làng trong xã đều phát triển theo một thế mạnh riêng: Phúc Thọ nổi bật với mộc dân dụng tinh tế, Phúc Miếu nổi danh nhờ những sản phẩm đồ gỗ mỹ nghệ tinh xảo, đặc biệt là đồ thờ và các chi tiết chạm trổ hoa văn cho các công trình kiến trúc. Các sản phẩm nơi đây rất phong phú, từ bộ salon mang phong cách Âu, Á cho đến các tác phẩm chạm khắc hình thú, cây cảnh, đồ gia dụng. Sự đa dạng đó không chỉ thể hiện sự tài hoa của người thợ, mà còn phản ánh chiều sâu văn hóa và tinh thần sáng tạo không ngừng nghỉ.

Những năm gần đây, nhờ nâng cao tay nghề và chú trọng mẫu mã, sản phẩm mộc Hòa Phong ngày càng khẳng định được vị thế, thu hút lượng lớn đơn hàng từ khắp các tỉnh thành và cả thị trường quốc tế. Nhưng để có được thành công hôm nay, những người thợ nơi đây đã phải vượt qua biết bao khó khăn, thử thách, gìn giữ nghề tổ như một phần máu thịt, để mỗi thớ gỗ chạm khắc nên một câu chuyện, một giá trị văn hóa truyền đời.

Chỉ cần ghé qua thị trấn Bần Yên Nhân, huyện Mỹ Hào, Hưng Yên, hẳn ai cũng bị quyến rũ bởi hương thơm nồng nàn lan tỏa từ những cửa hàng bán tương – thứ đặc sản nức tiếng từng được tiến vua. Ngày nay, tương Bần không chỉ là món nước chấm dân dã mà còn là biểu tượng ẩm thực đầy tự hào của người dân Hưng Yên.

Để làm nên giọt tương vàng óng ấy, người dân nơi đây đã nâng niu từng công đoạn: từ chọn nếp cái hoa vàng dẻo thơm, đỗ tương béo bùi cho đến ủ mốc bằng lá sen để tạo hương đặc trưng. Nếp được nấu thành xôi, ủ cho mốc xanh, rồi phối hợp cùng đỗ tương đã rang chín, xay nhỏ, ngâm trong chum sành. Sau khi hòa cùng muối, hỗn hợp được ủ tiếp và phơi nắng suốt cả tháng trời. Cái nắng chan chứa làm nên sắc vàng óng ánh, cái công phu làm nên vị ngọt béo, đậm đà khó quên.

Tương Bần không chỉ là gia vị, mà còn là ký ức, là bản sắc. Món tương ấy kết đôi tuyệt vời với rau muống luộc, thịt ba chỉ, bánh đúc quê... và lặng lẽ đi vào lòng người, thậm chí đi vào thơ ca, như lời nhắn gửi đầy yêu thương:
"Em đi trăm quán ngàn cầu/Hải vị cũng thuộc, sơn hào cũng quen/Mà sao em vẫn cứ thèm/Đĩa rau muống luộc, lại thêm tương Bần".

Nằm trong lòng Văn Lâm thanh bình của tỉnh Hưng Yên, làng đúc đồng Lộng Thượng là một điểm đến không thể bỏ lỡ trong hành trình khám phá bản sắc làng quê Bắc Bộ. Bên cạnh nét cổ kính của làng Nôm, đình Tam Giang hay chợ phiên xưa cũ, Lộng Thượng nổi bật như một kho tàng sống động lưu giữ tinh hoa nghề đúc đồng truyền thống.

Ngôi làng cổ này – còn gọi là làng Rồng, thuộc xã Đại Đồng – từng là cái tên gắn liền với những tuyệt phẩm đỉnh đồng, lư hương, lọ hoa… vang bóng một thời đất Thăng Long. Bàn tay tài hoa của những nghệ nhân nơi đây không chỉ tạo nên sản phẩm, mà còn thổi hồn vào từng thớ đồng. Dân gian vẫn còn truyền câu:
“Đồng nát thì về cầu Nôm
Con gái nỏ mồm về ở với cha”

Nghề đúc đồng ở Lộng Thượng là sự kết tinh của năm kỹ thuật đỉnh cao: từ tạo khuôn, nấu đồng, đổ khuôn đến trạm khắc và đánh bóng. Từng sản phẩm là minh chứng cho sự tỉ mỉ, nhẫn nại và đam mê của người thợ. Ngày nay, làng nghề đã được hiện đại hóa với các xưởng chuyên biệt như xưởng đúc tượng, đúc đồ thờ, làm mâm, làm chậu… tạo điều kiện phát triển bền vững và mở rộng thị trường.

Lộng Thượng không chỉ là nơi gìn giữ truyền thống mà còn là điểm đến trải nghiệm đầy hấp dẫn. Du khách có thể tận tay tham gia các công đoạn đúc đồng, cảm nhận sự kỳ công và tình yêu nghề của người thợ. Hãy một lần ghé thăm để thấy được sức sống bền bỉ và vẻ đẹp tinh thần tỏa ra từ từng sản phẩm bằng đồng – nơi quá khứ và hiện tại cùng hòa nhịp trong tiếng búa tiếng lửa rộn ràng.

Cách Hà Nội chừng 40 km, làng Cao Thôn thuộc xã Bảo Khê, thành phố Hưng Yên – mảnh đất nằm ven đê tả sông Hồng – từ lâu đã vang danh là một trong những cái nôi lớn nhất của nghề làm hương truyền thống Việt Nam. Với gần 300 năm hình thành và phát triển, làng nghề không chỉ lưu giữ nét đẹp văn hóa, mà còn lan tỏa hương thơm thanh khiết khắp muôn nơi.

Tương truyền, bà Đào Thị Khương – người con gái gốc Cao Thôn – là người khai sinh nghề làm hương và truyền dạy lại cho dân làng. Bà được nhân dân tôn làm Tổ nghề và thờ phụng trang trọng tại nhà thờ họ Đào. Ngày 22 tháng 8 âm lịch hằng năm, cả làng lại nô nức tụ hội thắp nén hương tri ân người đã mang nghề đến, dựng nên kế sinh nhai cho bao thế hệ.

Ngày nay, nghề làm hương ở Cao Thôn hoạt động quanh năm, thu hút hơn 600 lao động trong và ngoài làng, với sản lượng lên tới gần 10 triệu nén hương mỗi năm. Đặc biệt, nghề không kén người, ai cũng có thể tham gia, góp phần tận dụng tối đa nguồn nhân lực địa phương.

Làng Cao Thôn còn là điểm đến hấp dẫn trong hành trình khám phá Hưng Yên. Du khách không chỉ được tận mắt chứng kiến quy trình làm hương tỉ mỉ, được thử tay cuốn hương, mà còn hòa mình vào không gian làng quê cổ kính với những mái đình rêu phong, đường làng ngõ xóm sạch đẹp và cảnh sắc nguyên sơ. Chính sự giao hòa giữa truyền thống và hiện đại đã khiến nơi đây trở thành một địa chỉ đỏ cho du khách trong và ngoài nước tìm về để cảm nhận hồn quê tỏa từ từng nén hương trầm.