Top 8 công trình tín ngưỡng thờ Tứ Bất Tử đặc sắc nhất tại Việt Nam

Đền Phù Đổng, còn được gọi là Đền Gióng hay Đền Thượng, là một khu di tích linh thiêng, nổi bật tại xứ Kinh Bắc cổ xưa, nơi lưu giữ dấu ấn của một nền văn hóa lâu đời và gắn liền với những huyền thoại về thời kỳ dựng nước và giữ nước của dân tộc. Đây là nơi thờ cúng Thánh Gióng, vị anh hùng mang trong mình hình ảnh của Phù Đổng Thiên Vương, một trong những nhân vật bất tử trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam, mà câu chuyện về ngài vẫn được kể lại qua bao thế hệ.

Theo truyền thuyết, đền Phù Đổng được xây dựng trên nền đất nơi Thánh Gióng từng sinh ra, cạnh đê sông Đuống. Đền Hạ (đền mẫu) thờ mẹ của Thánh Gióng nằm ở ngoài đê, gần nơi có dấu chân khổng lồ, dấu tích của sự kiện bà ướm thử để sinh ra Thánh Gióng. Vào năm 1010, khi Lý Thái Tổ dời đô về Thăng Long, đền đã được xây dựng và nhiều lần được trùng tu.

Công trình đền Phù Đổng bao gồm các hạng mục sau:

• Chính điện
• Bái đường
• Nhà thiêu hương
• Hà thủy đình, nơi biểu diễn múa rối nước tại ao trước đền
• Tam quan, được xây dựng vào cuối thế kỷ XIX
• Tượng Thánh Gióng, đặt trong chính điện, cao lớn, ngồi giữa hai dãy tượng quan văn, võ và các phỗng quỹ, cận binh.

Ngày 9 tháng 12 năm 2013, đền Phù Đổng được Chính phủ công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt.

Vị trí: Xã Phù Đổng, huyện Gia Lâm, Hà Nội

Lễ hội: Lễ hội diễn ra từ ngày 7 đến ngày 9 tháng 4 Âm lịch hàng năm, với ngày hội chính vào ngày 9 tháng 4.

Quần thể di tích Phủ Dầy, hay còn gọi là Phủ Giày, là một quần thể gồm nhiều ngôi đền nhỏ gắn kết với nhau, nơi thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh - một trong Tứ Bất Tử của tín ngưỡng dân gian Việt Nam (Tản Viên Sơn Thánh, Phù Đổng Thiên Vương, Thánh Mẫu Liễu Hạnh và Chử Đồng Tử).

Phủ Dầy được xem như trung tâm của Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ, một tín ngưỡng đặc trưng của người Việt, chia thành ba phủ: Thiên phủ (miền trời), Nhạc phủ (miền núi) và Thoải phủ (miền sông nước). Mỗi phủ đều có một Thánh Mẫu cai quản, bao gồm Mẫu Thượng Thiên (Mẫu Đệ Nhất) trông coi trời, Mẫu Thượng Ngàn (Mẫu Đệ Nhị) cai quản rừng núi, và Mẫu Thoải (Mẫu Đệ Tam) bảo vệ miền sông nước.

Truyền thuyết kể rằng Công chúa Liễu Hạnh, con vua Ngọc Hoàng, với tên gọi Đệ Nhị Quỳnh Hoa, đã ba lần giáng sinh xuống trần gian trong các thế kỷ XV, XVI, XVII, trở thành hình mẫu đức hạnh với Trung - Trinh - Hiếu - Từ. Thánh Mẫu Liễu Hạnh không chỉ là biểu tượng của đức hạnh mà còn là hình mẫu về công, dung, ngôn, hạnh.

Quần thể Phủ Dầy sở hữu hơn 20 công trình kiến trúc đặc sắc, trong đó có ba công trình nổi bật gắn liền với cuộc đời Thánh Mẫu Liễu Hạnh trong lần giáng sinh thứ hai, bao gồm Phủ Tiên Hương (phủ chính), Phủ Vân Cát và Lăng Chúa Liễu.

Địa chỉ: Xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định, cách trung tâm thành phố Nam Định khoảng 15 km về phía Tây Nam.

Lễ hội: Diễn ra vào thượng tuần tháng 3 Âm lịch, với ngày hội chính vào 3 tháng 3.

Đền thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh Quảng Bình là một chứng tích sống động của câu chuyện về Công chúa Liễu Hạnh. Mặc dù đã qua nhiều thế kỷ, nhưng huyền thoại về nàng công chúa vẫn luôn được gìn giữ và kể lại trong lòng dân tộc.

Theo truyền thuyết, Liễu Hạnh công chúa là con gái thứ hai của Ngọc Hoàng, được người dân Việt Nam tôn vinh là một trong Tứ Bất Tử. Bà đứng đầu Tam phủ, Tứ Phủ trong tín ngưỡng thờ Mẫu, là người bảo vệ đạo Mẫu của dân tộc. Đền thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh Quảng Bình tọa lạc tại nơi ghi dấu bước chân đầu tiên khi bà giáng sinh xuống trần.

Đền Thánh Mẫu Liễu Hạnh Quảng Bình có diện tích lên đến 350m², được bao quanh bởi dãy núi Hoành Sơn hùng vĩ. Ngôi đền mang đậm dấu ấn văn hóa Á Đông, với các thiết kế cân đối, hài hòa, thể hiện sự trang nghiêm và ngay thẳng. Dù không quá phô trương, đền vẫn toát lên sự tỉ mỉ và tâm huyết của các nghệ nhân trong việc xây dựng một nơi linh thiêng này.

Vào năm 1995, UBND tỉnh Quảng Bình đã công nhận đền thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh là di tích lịch sử, văn hóa, kiến trúc và tôn giáo, ghi nhận giá trị văn hóa lâu dài của ngôi đền.

Vị trí: Xã Quảng Đông, huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình.

Đền Đa Hòa là nơi thờ Chử Đồng Tử, một trong những vị Thánh trong Tứ Bất Tử của tín ngưỡng dân gian Việt Nam, cùng với hai công chúa Tiên Dung và Tây Sa. Địa danh này gắn liền với mối tình huyền thoại giữa Chử Đồng Tử và Tiên Dung, một câu chuyện vượt thời gian được người dân truyền lại qua nhiều thế hệ.

Truyền thuyết kể rằng, Chử Đồng Tử là một chàng trai nghèo, sống cùng người cha trong cảnh cơ hàn. Một lần, khi cha qua đời, Chử Đồng Tử không nỡ để cha trần truồng, dùng chiếc khố duy nhất mà cha để lại để quấn cho cha rồi mới chôn cất. Vào một dịp, công chúa Tiên Dung, một nàng công chúa xinh đẹp và tài sắc, đi thuyền du ngoạn. Khi đến làng Chử Xá, nàng vô tình gặp Chử Đồng Tử, và sau khi hiểu rõ hoàn cảnh, nàng quyết định kết duyên với chàng. Cùng nhau, họ tìm đến biển cả, và nhờ sự giúp đỡ của một vị sư, họ có được một cung điện lộng lẫy và binh lính. Tuy nhiên, khi vua hay tin, ông sai quân đến nhưng họ đã bay lên trời, để lại một đầm nước vắng.

Mối tình của Chử Đồng Tử và Tiên Dung vẫn được lưu truyền mãi trong dân gian. Đến với Đền Đa Hòa, không chỉ để tưởng nhớ một trong Tứ Bất Tử của Việt Nam, mà còn để cầu nguyện cho tình yêu chân chính và một gia đình hạnh phúc. Trong đền, ba pho tượng của Chử Đồng Tử, Tiên Dung và Tây Sa được đặt trang trọng tại Hậu Cung, cùng với nhiều bảo vật quý giá như đôi lọ Bách Thọ và các bức hoành phi.

Đền Đa Hòa được công nhận là di tích văn hoá cấp Quốc gia từ năm 1962.

Vị trí: Thôn Đa Hòa, xã Bình Minh, huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên.

Lễ hội: Diễn ra ba năm một lần, vào các ngày từ 10-12 tháng 2 Âm lịch.

Đền Dạ Trạch, còn gọi là Đền Hóa, thờ ba nhân vật trong truyền thuyết: Chử Đồng Tử và hai phu nhân là công chúa Tiên Dung và công chúa Hồng Vân (hay còn gọi là Tây Sa). Đền này được xây dựng trên nền tảng của một thành quách cổ, gắn liền với câu chuyện tình yêu đẹp giữa một chàng trai nghèo và một nàng công chúa xinh đẹp. Chử Đồng Tử và Tiên Dung, con gái vua Hùng thứ 18, sau khi hóa về trời, để lại một câu chuyện tình yêu đầy cảm động, một mối duyên trời định giữa hai con người từ những hoàn cảnh khác nhau, nhưng tình yêu đã kết nối họ và cùng nhau khai hoang, xây dựng cuộc sống mới.

Công trình đền Dạ Trạch được xây dựng theo hình chữ I, với ba tòa nhà nguy nga, trong đó tòa thứ ba – hậu cung – mang dáng vẻ đặc biệt với mái vòm ba tầng, tạo cảm giác như một khoang thuyền bồng bềnh trên mặt nước. Chính điện có ba pho tượng lớn: Chử Đồng Tử ngồi giữa, mặc hoàng bào, hai phu nhân Tiên Dung và Tây Sa ngồi bên trái và phải. Toàn bộ công trình mang đậm nét cổ kính, linh thiêng, thể hiện rõ nét sự tôn kính và thiêng liêng của những nhân vật được thờ cúng tại đây.

Vị trí: Thôn Đa Hòa, xã Bình Minh, huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên.

Lễ hội: Lễ hội đền Chử Đồng Tử được tổ chức hàng năm từ ngày 10 đến ngày 12 tháng 2 Âm lịch tại đền Dạ Trạch.

Đền Và, hay còn gọi là Đông Cung, là một trong những đền thờ nổi bật trong hệ thống Tứ Cung của xứ Đoài. Đền thờ Tản Viên Sơn Thánh, vị thần đứng đầu trong Tứ Bất Tử của tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Đền này nằm ở phường Trung Hưng, thị xã Sơn Tây, Hà Nội, là nơi linh thiêng gắn liền với một truyền thuyết đẹp về Đức Thánh Tản Viên.

Theo truyền thuyết, sau khi giúp dân dựng núi, trị thủy, Đức Thánh Tản Viên đã có một chuyến hành trình qua nhiều miền đất, giúp đỡ dân lành. Một lần, khi Ngài đến gần dòng sông Tích, dừng chân nghỉ ngơi tại một quả đồi ven sông, thì những đám mây đủ màu sắc xuất hiện trên núi Ba Vì, bao phủ toàn bộ khu vực. Ngài cho rằng đây là điềm lành và đã quyết định xây dựng một cung điện tại đây, đặt tên là Vân Già Đông Thần Cung, tức Đền Và ngày nay. Câu chuyện này đã được khắc trên văn bia dựng vào năm Tự Đức thứ 36 (1884), ghi lại sự kiện Đức Thánh Tản Viên chọn nơi này làm điểm dừng chân. Dân làng, từ đó, thịnh vượng và duy trì việc thờ phụng Đức Thánh Tản.

Đền Và hiện nay đã được xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia từ năm 1964, chứng tỏ tầm quan trọng của di sản này đối với văn hóa dân tộc.

Vị trí: Thôn Vân Gia, phường Trung Hưng, thị xã Sơn Tây, Hà Nội.

Lễ hội: Lễ hội mùa xuân diễn ra vào dịp rằm tháng Giêng, kéo dài từ ngày 13 đến 15 tháng Giêng Âm lịch.

Khu di tích lịch sử Đền thờ Tản Viên Sơn Thánh tọa lạc trên sườn Tây của dãy núi Ba Vì, nơi được xem là một trong những ngọn núi linh thiêng nhất Việt Nam, đứng vững chắn phía Tây kinh thành Thăng Long cổ đại. Núi Ba Vì không chỉ nổi tiếng với Tản Viên, mà còn có các ngọn núi khác như Ngọc Lĩnh, Tương Miêu, U Bò, Núi Tre, Ghẹ Đùng, Trăm Voi, Ngọc Hoa, và núi Vua, với đỉnh cao tới 1296m. Đặc biệt, trên đỉnh núi Vua hiện nay có đền thờ Đức Hồ Chí Minh.

Truyền thuyết kể rằng, Sơn Tinh (Tản Viên Sơn Thánh) đã lấy công chúa Ngọc Hoa, con gái vua Hùng thứ 18, và cuộc hôn nhân này đã khơi mào cho cuộc chiến huyền thoại giữa Sơn Tinh và Thủy Tinh. Chính vùng đất quanh núi Ba Vì, với các dòng sông, khe suối, đầm hồ, và những địa danh gắn liền với sự tích này, đã trở thành chứng tích của cuộc chiến truyền kiếp ấy.

Khu di tích Đền thờ Tản Viên Sơn Thánh bao gồm ba ngôi đền quan trọng: đền Thượng, đền Trung, và đền Hạ.

• Đền Thượng, hay còn gọi là Chính cung Thần điện, nằm ở độ cao 1227m, thuộc xã Ba Vì. Đây là ngôi đền có từ thời An Dương Vương, được xây dựng khoảng 257 TCN - 208 TCN.
• Đền Trung, hay Trung Cung, tọa lạc ở nửa phía Tây của núi Ba Vì, xã Minh Quang, với độ cao khoảng 500m. Đền này được xây dựng từ thời Lý và đã trải qua nhiều lần trùng tu. Đây là ngôi đền lớn nhất, nổi bật nhất trong hệ thống các đền thờ Tản Viên.
• Đền Hạ, còn gọi là Tây cung, nằm dưới chân núi Tản Viên bên dòng sông Minh Quang, xã Minh Quang. Mặc dù được xây dựng muộn hơn so với đền Trung và đền Thượng, nhưng vẫn giữ được vẻ đẹp cổ kính và linh thiêng của một ngôi đền cổ.

Vị trí: Nằm trên địa bàn hai xã Minh Quang và Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội.

Đền Gióng Sóc Sơn, hay còn gọi là Đền Sóc, là ngôi đền linh thiêng thờ Phù Đổng Thiên Vương – một trong bốn vị thần bất tử của tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Đây là nơi ghi dấu những bước chân của vị anh hùng Thánh Gióng, người có sức mạnh thần kỳ, tượng trưng cho tinh thần kiên cường, bất khuất trong cuộc đấu tranh chống ngoại xâm của dân tộc Việt.

Theo truyền thuyết, sau khi đánh bại giặc Ân, vua Hùng đã cho dựng một ngôi đền tại nơi có dấu vết chân ngựa sắt của Thánh Gióng, như một lời tri ân đối với công lao to lớn của vị thần. Đền Sóc cũng trở thành minh chứng sống động cho sự kết nối giữa huyền thoại và lịch sử.

Ban đầu, khu di tích này chỉ là một miếu thờ nhỏ, nhưng qua thời gian, đặc biệt là sau chiến thắng của vua Lê Đại Hành trong cuộc chiến chống quân Tống, Đền Sóc được mở rộng và trở nên uy nghiêm. Vua Lê Đại Hành, trong niềm cảm kính thần linh, đã ra lệnh tạc tượng Thánh Gióng và xây dựng một ngôi đền lớn hơn, khẳng định sự tôn vinh với vị anh hùng dân tộc.

Khu di tích đền Sóc bao gồm 6 công trình kiến trúc độc đáo, mỗi công trình mang một giá trị lịch sử và nghệ thuật riêng biệt. Nổi bật nhất là bức tượng Thánh Gióng bằng đồng nguyên chất, cao 11,07m, nặng 85 tấn, được đặt trên đỉnh núi Đá Chồng (cao gần 300m, với 4.000 bậc thang), trở thành biểu tượng hùng vĩ của đền.

Khu di tích Đền Sóc được Nhà nước xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia vào năm 1962.

Vị trí: Đền Sóc nằm trên núi Vệ Linh (núi Sóc), thuộc thôn Phù Linh, xã Phù Linh, huyện Sóc Sơn, Hà Nội.

Lễ hội: Lễ hội Gióng Sóc Sơn được tổ chức hàng năm từ ngày 6 đến ngày 8 tháng Giêng âm lịch.