Cách giảm thiểu ảnh hưởng của bệnh thoái hóa điểm vàng do tuổi tác

28/02/2025

Nội dung bài viết

Bệnh thoái hóa điểm vàng, hay còn gọi là thoái hóa điểm vàng do tuổi tác (AMD), là nguyên nhân chính gây suy giảm thị lực ở người từ 60 tuổi trở lên. Đây là một bệnh lý không gây đau đớn nhưng ảnh hưởng nghiêm trọng đến điểm vàng - phần trung tâm của võng mạc, nơi quyết định thị lực trung tâm. Điểm vàng giúp bạn thực hiện các hoạt động như đọc sách, lái xe, nhận diện khuôn mặt và hình ảnh. Mặc dù hiện chưa có cách chữa khỏi hoàn toàn, nhưng bạn có thể kiểm soát và giảm nhẹ tác động của bệnh thông qua thay đổi lối sống, chăm sóc mắt và các biện pháp phòng ngừa.

Các bước thực hiện

Hiểu rõ về bệnh thoái hóa điểm vàng

Tìm hiểu về các giai đoạn của bệnh AMD. Bác sĩ nhãn khoa sẽ chẩn đoán giai đoạn bệnh dựa trên số lượng drusen trong mắt. Drusen là những chất lắng đọng màu vàng hoặc trắng tích tụ trên võng mạc.

Giai đoạn sớm: Drusen có kích thước nhỏ, tương đương đường kính sợi tóc, và chưa gây mất thị lực.
Giai đoạn giữa: Drusen lớn hơn và/hoặc có sự thay đổi sắc tố; thường chưa gây mất thị lực.
Giai đoạn muộn: Bao gồm hai dạng:
- Thoái hóa điểm vàng khô: Các tế bào cảm thụ ánh sáng tại điểm vàng bị tổn thương, khiến mắt không thể truyền hình ảnh lên não. Thị lực suy giảm dần theo thời gian.
- Thoái hóa điểm vàng ướt: Xảy ra do sự phát triển bất thường của mạch máu, gây sưng và vỡ mạch. Chất dịch tích tụ trong và dưới điểm vàng, làm thay đổi thị lực nhanh chóng hơn so với dạng khô.

Hiểu rõ về sự phát triển của bệnh thoái hóa điểm vàng “khô”. Thoái hóa điểm vàng khô xảy ra khi các tế bào võng mạc bị thoái hóa hoặc chết đi, kèm theo sự thiếu hụt chất lỏng, từ đó hình thành tên gọi “khô”. Các tế bào này, còn được gọi là tế bào cảm quang, có nhiệm vụ chuyển đổi ánh sáng thành tín hiệu thị giác để não bộ xử lý hình ảnh. Khi tuổi tác tăng, sự tích tụ của các chất lắng đọng màu vàng (drusen) tại điểm vàng dẫn đến thoái hóa. Qua thời gian, drusen xuất hiện như những chấm vàng trên võng mạc. Mặc dù AMD không gây mù hoàn toàn, nó làm suy giảm nghiêm trọng thị lực trung tâm.

Dạng “khô” phổ biến hơn dạng “ướt” và có các triệu chứng như: chữ in bị nhòe, cần nhiều ánh sáng hơn để đọc, khó nhìn trong bóng tối, khó nhận diện khuôn mặt, thu hẹp thị lực trung tâm, xuất hiện điểm mù, giảm thị lực dần dần và nhầm lẫn hình ảnh tĩnh vật với người.

Hiểu về bệnh thoái hóa điểm vàng “ướt”. Dạng này xảy ra khi các mạch máu bất thường phát triển dưới điểm vàng, gây rò rỉ dịch và máu vào võng mạc. Trong một số trường hợp hiếm, nó có thể làm thủng võng mạc. Thoái hóa điểm vàng ướt ít phổ biến hơn nhưng nghiêm trọng hơn, có thể dẫn đến mù lòa. Nguyên nhân chính xác vẫn chưa rõ, nhưng tuổi tác là yếu tố rủi ro chính. Các triệu chứng bao gồm: nhìn đường thẳng thành lượn sóng, xuất hiện điểm mù, mất thị lực trung tâm, giảm thị lực nhanh chóng, không đau đớn và hình thành sẹo mạch máu gây mất thị lực vĩnh viễn nếu không điều trị kịp thời.

Nhận biết nguy cơ phát triển bệnh

Nhận thức về quá trình lão hóa. Thoái hóa điểm vàng là bệnh liên quan đến tuổi tác, với nguy cơ tăng dần theo thời gian. Ít nhất một phần ba người trên 75 tuổi mắc AMD ở mức độ nào đó.

Hiểu rằng gen di truyền đóng vai trò quan trọng. Nếu cha mẹ mắc AMD, bạn có nguy cơ cao phát triển bệnh khi bước sang tuổi 60. Tuy nhiên, yếu tố gen không quyết định tất cả, và việc chăm sóc bản thân cũng rất quan trọng.

Phụ nữ và người da trắng có nguy cơ mắc AMD cao hơn.

Nhận biết rằng hút thuốc lá là yếu tố rủi ro cao. Những người hút thuốc có nguy cơ mắc bệnh thoái hóa điểm vàng cao hơn. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra mối liên hệ giữa việc hút thuốc và sự tổn thương võng mạc. Khói thuốc không chỉ ảnh hưởng đến phổi mà còn gây hại nghiêm trọng cho mắt.

Nếu bạn hút thuốc, đặc biệt là phụ nữ hoặc người da trắng, hãy chú ý đến nguy cơ mắc bệnh ngay cả khi chưa có triệu chứng rõ ràng.

Theo dõi sức khỏe tổng thể. Tình trạng sức khỏe chung có thể ảnh hưởng đến nguy cơ mắc bệnh AMD. Những người bị cao huyết áp hoặc tiểu đường có nguy cơ cao hơn.

Ngay cả khi không mắc tiểu đường, chế độ ăn nhiều tinh bột với chỉ số đường huyết cao cũng có thể làm tăng nguy cơ thoái hóa điểm vàng khi về già. Hiện tượng rò rỉ máu từ các mạch máu võng mạc là dấu hiệu của thoái hóa điểm vàng ướt, và tình trạng này trở nên tồi tệ hơn khi động mạch bị tắc nghẽn do mảng bám tích tụ.

Đánh giá môi trường sống. Bạn có thường xuyên tiếp xúc với ánh sáng huỳnh quang không? Tia cực tím từ ánh sáng huỳnh quang có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh về mắt. Ngoài ra, sống ở những vùng nhiều nắng và tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh.

Tiếp nhận điều trị y khoa

Thăm khám bác sĩ nhãn khoa. Bác sĩ nhãn khoa sẽ chẩn đoán bệnh thông qua các buổi khám mắt định kỳ. Bác sĩ sử dụng thuốc nhỏ mắt để làm giãn đồng tử, giúp quan sát rõ hơn tình trạng võng mạc. Trong trường hợp thoái hóa điểm vàng khô, drusen có thể dễ dàng được phát hiện trong quá trình khám.

Kiểm tra thị lực bằng bảng lưới Amsler. Bảng lưới Amsler là một công cụ đơn giản giúp phát hiện sớm các dấu hiệu của thoái hóa điểm vàng. Bạn có thể tải bảng lưới từ Prevent Blindness website và thực hiện theo hướng dẫn sau:

Đặt bảng cách mắt khoảng 61 cm.
Đeo kính đọc sách và che một bên mắt.
Tập trung nhìn vào điểm giữa trong một phút, sau đó đổi mắt.
Nếu nhìn thấy các đường kẻ bị biến dạng hoặc lượn sóng, hãy liên hệ ngay với bác sĩ nhãn khoa.

Tham khảo bác sĩ về phương pháp chụp mạch máu mắt (ocular angiogram). Trong quy trình này, thuốc nhuộm sẽ được tiêm vào tĩnh mạch cánh tay và di chuyển đến các mạch máu trong võng mạc. Phương pháp này giúp phát hiện sự rò rỉ dịch, một dấu hiệu của thoái hóa điểm vàng ướt.

Thuốc nhuộm xuất hiện ở dây thần kinh thị giác sau 8-12 giây và ở võng mạc sau 11-18 giây.

Chụp cắt lớp quang học (OCT). OCT sử dụng sóng ánh sáng để quan sát chi tiết các lớp võng mạc, giúp đánh giá độ dày, cấu trúc và phát hiện các bất thường như dịch lỏng hoặc mạch máu mới.

Bạn có thể được làm giãn đồng tử trước khi chụp, mặc dù OCT có thể thực hiện qua đồng tử không giãn.
Đặt cằm lên giá đỡ, giữ đầu cố định và nhìn vào tia sáng chiếu vào mắt.
Quá trình không gây đau và cho kết quả nhanh chóng.

Cân nhắc tiêm thuốc ức chế tăng sinh tân mạch (anti-VEGF). Thuốc này ngăn chặn sự phát triển bất thường của mạch máu bằng cách ức chế yếu tố tăng trưởng nội mô mạch máu (VEGF).

Bevacizumab, Ranibizumab và Aflibercept là các loại thuốc phổ biến, được tiêm vào khoang thủy tinh với liều lượng và tần suất phù hợp.
Thủ thuật sử dụng kim nhỏ và thuốc tê tại chỗ, gây ít khó chịu.
Tác dụng phụ có thể bao gồm tăng nhãn áp, nhiễm trùng hoặc chảy máu.
Thị lực có thể cải thiện sau vài tuần và đạt đỉnh vào tháng thứ ba.

Tìm hiểu về liệu pháp quang động (PDT). PDT kết hợp ánh sáng và thuốc để ngăn chặn sự phát triển của mạch máu bất thường, thường được áp dụng cho thoái hóa điểm vàng ướt.

Thuốc verteporfin được tiêm vào tĩnh mạch, sau đó ánh sáng với bước sóng phù hợp được chiếu vào mắt để kích hoạt thuốc, bịt kín các mạch máu rò rỉ.
Phương pháp này hạn chế nguy cơ hình thành sẹo và bảo vệ thị lực.
Tham khảo bác sĩ để xác định tính phù hợp, đặc biệt khi kết hợp với liệu pháp anti-VEGF.

Tìm kiếm sự chăm sóc y tế ngay lập tức khi xuất hiện triệu chứng nghiêm trọng. Hãy đến cơ sở y tế gần nhất hoặc liên hệ ngay với bác sĩ nhãn khoa nếu bạn gặp phải các triệu chứng như đau đầu đột ngột, thay đổi thị lực, hoặc bất kỳ cơn đau nào không rõ nguyên nhân trong quá trình điều trị.

Sử dụng thiết bị hỗ trợ thị lực

Sử dụng kính lúp. Thoái hóa điểm vàng chủ yếu ảnh hưởng đến thị lực trung tâm, trong khi thị lực ngoại vi vẫn được duy trì. Kính lúp giúp phóng đại hình ảnh, hỗ trợ người bệnh nhìn rõ hơn.

Kính lúp có độ phóng đại từ 1,5 đến 20 lần, thiết kế nhỏ gọn, dễ mang theo. Nhiều loại có thể gấp gọn và bỏ túi.
Kính lúp có chân đế là lựa chọn lý tưởng với độ phóng đại từ 2 đến 20 lần, không cần dùng tay cầm, phù hợp cho người bị run tay. Một số loại còn tích hợp đèn chiếu sáng, hữu ích trong điều kiện ánh sáng yếu.

Sử dụng ống nhòm một mắt hoặc kính viễn vọng. Thiết bị này có độ phóng đại từ 2,5 đến 10 lần, giúp quan sát các vật thể ở xa một cách rõ ràng.

Sử dụng ống nhòm hai mắt. Tương tự như kính viễn vọng, ống nhòm hai mắt cho phép bạn quan sát bằng cả hai mắt, mang lại trải nghiệm thị giác toàn diện hơn.

Sử dụng kính lúp đeo mắt. Loại kính này được gắn vào kính đeo thông thường, giúp người dùng chuyển đổi linh hoạt giữa tầm nhìn xa và tầm nhìn phóng đại như kính viễn vọng. Ngoài ra, kính còn có tròng kính bình thường để hỗ trợ thị lực hàng ngày.

Kính hoạt động tương tự như kính hai tròng, được thiết kế chuyên biệt cho người có thị lực kém.
Đây là thiết bị được các chuyên gia thị lực khuyên dùng và kê đơn.

Sử dụng kính phóng đại truyền hình. Thiết bị này sử dụng camera để phóng đại chữ viết và hình ảnh lên màn hình video, hỗ trợ đọc sách, viết lách và xem ảnh. Một số phiên bản còn tích hợp tính năng gạch chân hoặc tô đậm thông tin, đồng thời có thể kết nối với máy tính.

Sử dụng máy đọc văn bản thành tiếng. Thiết bị này chuyển đổi văn bản in thành âm thanh, giúp người dùng tiếp cận thông tin dễ dàng hơn.

Bạn có thể sử dụng phần mềm nhận dạng ký tự (OCR) để biến máy tính cá nhân thành máy đọc văn bản.

Khám phá tròng kính hấp thụ ánh sáng. Loại tròng kính này giúp giảm ánh sáng chói và ngăn chặn tia cực tím có hại bằng cách hấp thụ ánh sáng truyền qua mắt.

Tròng kính có khả năng tự động điều chỉnh giữa vùng sáng và tối.
Có thể lắp vào kính mắt theo đơn của bác sĩ.

Chăm sóc đôi mắt

Khám mắt định kỳ. Mặc dù không thể ngăn chặn hoàn toàn thoái hóa điểm vàng do tuổi tác, việc phát hiện sớm thông qua khám mắt thường xuyên có thể giúp làm chậm quá trình suy giảm thị lực.

Từ tuổi 40 trở đi, bạn nên khám mắt ít nhất 6 tháng một lần hoặc theo chỉ định của bác sĩ nhãn khoa.

Tham khảo bác sĩ về các kiểm tra mắt chuyên sâu. Bác sĩ nhãn khoa có thể thực hiện các kiểm tra để phát hiện drusen, tổn thương mạch máu, thay đổi sắc tố võng mạc và các rối loạn thị giác khác. Một số phương pháp kiểm tra bao gồm:

Kiểm tra thị lực: Sử dụng bảng biểu đồ để đánh giá thị lực từ xa.
Bảng lưới Amsler: Kiểm tra rối loạn thị lực trung tâm bằng cách quan sát các đường kẻ thẳng hoặc lượn sóng.
Kiểm tra đồng tử giãn: Đồng tử được làm giãn để bác sĩ quan sát dây thần kinh thị giác và võng mạc, phát hiện tổn thương và thay đổi sắc tố.
Chụp mạch máu võng mạc huỳnh quang: Tiêm thuốc nhuộm vào tĩnh mạch để phát hiện mạch máu rò rỉ.
Chụp cắt lớp quang học (OCT): Sử dụng ánh sáng hồng ngoại để chụp võng mạc và xác định vùng tổn thương.

Tránh hút thuốc lá. Hút thuốc không chỉ gây hại cho sức khỏe tổng thể mà còn làm tăng nguy cơ thoái hóa điểm vàng. Các chất độc trong thuốc lá kích thích hình thành drusen và làm tăng huyết áp, dẫn đến tổn thương mạch máu võng mạc.

Người hút thuốc có nguy cơ mắc thoái hóa điểm vàng cao gấp đôi so với người không hút thuốc.
Tác hại của thuốc lá có thể kéo dài nhiều năm sau khi bỏ, vì vậy hãy cai thuốc càng sớm càng tốt.

Kiểm soát các bệnh lý nền như cao huyết áp. Tuân thủ điều trị, khám định kỳ và thay đổi lối sống để kiểm soát bệnh.

Ví dụ, cao huyết áp có thể làm trầm trọng hơn tình trạng thoái hóa điểm vàng ướt, gây vỡ mạch máu và rò rỉ dịch trong mắt.

Tập thể dục thường xuyên. Tập luyện không chỉ cải thiện sức khỏe tổng thể mà còn hỗ trợ sức khỏe mắt. Tập thể dục giúp đốt cháy mỡ thừa và giảm cholesterol xấu, ngăn ngừa sự tích tụ drusen.

Nên tập thể dục ít nhất 3 lần mỗi tuần, ưu tiên các bài tập aerobic để đốt cháy calo hiệu quả.

Bổ sung vitamin và khoáng chất cần thiết. Mắt thường xuyên tiếp xúc với tia cực tím (UV) và các chất ô nhiễm, dẫn đến tổn thương do quá trình oxy hóa. Để bảo vệ mắt, hãy bổ sung các chất chống oxy hóa như vitamin C, vitamin E, kẽm, lutein và đồng.

Vitamin C: 500 mg mỗi ngày từ các nguồn như cam, ớt chuông, bông cải xanh và quả mọng.
Vitamin E: 400 mg mỗi ngày từ hạnh nhân, hạt hướng dương và rau chân vịt.
Kẽm: 25 mg mỗi ngày từ thịt bò, hạt bí và sữa chua.
Lutein và zeaxanthin: 10 mg và 2 mg mỗi ngày từ rau lá xanh.
Đồng: 2 mg mỗi ngày.

Hạn chế beta carotene. Nghiên cứu cho thấy beta carotene có thể làm tăng nguy cơ ung thư phổi, đặc biệt ở người hút thuốc, và không có tác dụng ngăn chặn thoái hóa điểm vàng. Hiện nay, các bác sĩ thường khuyến nghị sử dụng thực phẩm bổ sung không chứa beta carotene.

Sử dụng kính mát bảo vệ mắt. Tiếp xúc với tia UV từ ánh nắng mặt trời có thể gây tổn thương mắt và làm tăng nguy cơ thoái hóa điểm vàng. Đeo kính mát chống tia UV và ánh sáng xanh để bảo vệ mắt hiệu quả.

Thận trọng trong các hoạt động hàng ngày. Một số hoạt động thông thường có thể trở nên nguy hiểm khi thị lực suy giảm. Hãy nhờ sự hỗ trợ từ người thân hoặc người chăm sóc khi thực hiện các công việc như lái xe, đi xe đạp hoặc vận hành máy móc nặng.

Tìm hiểu thông tin về bệnh. Thoái hóa điểm vàng có thể khiến bạn cảm thấy mất kiểm soát, nhưng việc tìm hiểu thông tin về bệnh, các phương pháp điều trị và công nghệ mới sẽ giúp bạn chủ động hơn trong việc quản lý sức khỏe mắt.