Cách nhận biết bệnh Tâm thần Phân liệt

27/02/2025

Nội dung bài viết

Chẩn đoán bệnh tâm thần phân liệt là một quá trình lâm sàng phức tạp và từng là chủ đề gây nhiều tranh cãi. Bạn không thể tự chẩn đoán bệnh này mà cần sự đánh giá từ chuyên gia như bác sĩ tâm thần hoặc nhà tâm lý học lâm sàng. Chỉ những chuyên gia sức khỏe tâm thần mới có thể xác định chính xác bệnh tâm thần phân liệt. Tuy nhiên, nếu nghi ngờ mình mắc bệnh, bạn có thể tìm hiểu các đặc điểm của bệnh để hiểu rõ hơn và đánh giá nguy cơ của bản thân.

Các bước thực hiện

Nhận diện các Triệu chứng Đặc trưng

Phân biệt các triệu chứng đặc trưng (Tiêu chí A). Để chẩn đoán tâm thần phân liệt, chuyên gia sức khỏe tâm thần sẽ tìm kiếm các triệu chứng thuộc năm nhóm sau: ảo tưởng, ảo giác, ngôn ngữ và suy nghĩ rối loạn, hành vi vô tổ chức hoặc bất thường (bao gồm rối loạn tâm thần vận động), và các triệu chứng tiêu cực như giảm biểu hiện cảm xúc hoặc hành vi.

Bạn cần có ít nhất 2 triệu chứng trở lên, mỗi triệu chứng xuất hiện trong khoảng thời gian đáng kể (ít nhất 1 tháng, hoặc ngắn hơn nếu đã được điều trị). Ít nhất một trong hai triệu chứng phải thuộc nhóm ảo tưởng, ảo giác hoặc ngôn ngữ rối loạn.

Nhận biết chứng ảo tưởng. Ảo tưởng là niềm tin vô lý mà người bệnh cho là thật, dù không có bằng chứng xác thực. Những niềm tin này thường liên quan đến mối đe dọa mà chỉ người bệnh cảm nhận được.

Khác biệt giữa ảo tưởng và hoài nghi nằm ở mức độ ảnh hưởng đến cuộc sống. Nếu niềm tin khiến bạn không thể hoạt động bình thường, như tin rằng chính phủ theo dõi mình đến mức không dám ra khỏi nhà, đó có thể là dấu hiệu của ảo tưởng.
Một số ảo tưởng kỳ lạ, như tin mình là sinh vật siêu nhiên, cũng có thể là dấu hiệu của bệnh tâm thần.

Để ý xem bạn có mắc chứng ảo giác. Ảo giác là trải nghiệm giác quan không có thật, như nghe tiếng nói, nhìn thấy hình ảnh, hoặc cảm giác kiến bò trên da. Những ảo giác này có thể xuất hiện ở bất kỳ giác quan nào.

Ví dụ, bạn có thường nghe thấy tiếng nói không có thật, hoặc nhìn thấy thứ mà người khác không thấy?

Xem xét niềm tin tôn giáo và văn hóa. Niềm tin khác biệt không phải lúc nào cũng là ảo tưởng. Tương tự, trải nghiệm tâm linh như nghe giọng nói thần thánh cũng không phải là dấu hiệu bệnh lý, trừ khi chúng gây ra căng thẳng hoặc nguy hiểm.

Ví dụ, niềm tin vào “nghiệp chướng” có thể bình thường trong một số nền văn hóa, nhưng lại được xem là kỳ lạ ở nơi khác.
Ảo giác cũng được chấp nhận trong một số tín ngưỡng, như nghe tiếng người thân đã khuất.

Kiểm tra cách nói năng và suy nghĩ của bạn. Nói và suy nghĩ lộn xộn thể hiện qua việc khó diễn đạt ý tưởng một cách mạch lạc. Câu trả lời thường lạc đề, rời rạc, hoặc không hoàn chỉnh. Trong trường hợp nặng, lời nói có thể trở nên vô nghĩa và không ai hiểu được.

Ngôn ngữ lộn xộn cần được xem xét trong bối cảnh văn hóa. Ví dụ, một số tín ngưỡng chấp nhận việc nói bằng ngôn ngữ thần bí.
Chỉ khi người khác, dù quen thuộc với văn hóa của bạn, vẫn không thể hiểu được lời nói của bạn, thì đó mới là dấu hiệu đáng lo ngại.

Nhận diện hành vi loạn tâm thần hoặc hỗn loạn. Hành vi loạn tâm thần thể hiện qua sự mất tập trung, không thể thực hiện các công việc đơn giản, hoặc hành động kích động, kỳ quặc và không có mục đích. Ví dụ, bạn có thể vung tay một cách điên cuồng hoặc thực hiện các cử chỉ kỳ lạ.

Rối loạn tâm thần vận động cũng là một dấu hiệu, khi người bệnh có thể ngồi yên không nói trong nhiều ngày, không phản ứng với các kích thích bên ngoài như lời nói hay đụng chạm.

Đánh giá tình trạng suy giảm chức năng. Triệu chứng tiêu cực là sự suy giảm trong biểu hiện hành vi bình thường, như mất hứng thú với những hoạt động từng yêu thích hoặc thiếu động lực làm việc.

Triệu chứng tiêu cực cũng bao gồm khó khăn về nhận thức, như khó tập trung, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống hàng ngày.
Khác với ADHD, những khó khăn này xuất hiện trong nhiều bối cảnh và gây ra rắc rối đáng kể.

So sánh Cuộc sống của Bạn với Người khác

Đánh giá công việc và đời sống xã hội của bạn (Tiêu chí B). Tiêu chí này yêu cầu xem xét sự suy giảm chức năng trong công việc và đời sống xã hội trong một khoảng thời gian đáng kể. Các lĩnh vực quan trọng bị ảnh hưởng bao gồm:

Công việc hoặc học tập
Quan hệ cá nhân
Khả năng chăm sóc bản thân

Xem xét cách bạn xử lý công việc. Để đánh giá sự suy giảm chức năng, hãy xem xét khả năng hoàn thành công việc hoặc học tập của bạn.

Bạn có cảm thấy tự tin khi đi làm hoặc đến trường không?
Bạn có gặp khó khăn trong việc tuân thủ lịch trình hoặc tham gia đầy đủ các buổi học?
Có công việc nào khiến bạn cảm thấy sợ hãi hoặc tránh né không?
Nếu là sinh viên, kết quả học tập của bạn có bị ảnh hưởng tiêu cực không?

Suy ngẫm về mối quan hệ của bạn với người khác. Hãy xem xét điều gì là bình thường đối với bạn. Nếu bạn vốn là người nhút nhát, việc ngại giao tiếp không nhất thiết là dấu hiệu của rối loạn. Tuy nhiên, nếu bạn nhận thấy hành vi và động cơ của mình thay đổi đáng kể so với trước đây, đó có thể là điều cần thông báo với chuyên gia sức khỏe tâm thần.

Bạn có còn hứng thú với các mối quan hệ cũ?
Bạn có còn thích giao tiếp như trước?
Bạn có cảm thấy ngại nói chuyện với người khác hơn trước?
Bạn có cảm thấy lo lắng hoặc sợ hãi khi tương tác với người khác?
Bạn có nghi ngờ người khác đang có ý đồ xấu với mình?

Xem xét cách bạn chăm sóc bản thân. “Tự chăm sóc bản thân” là khả năng duy trì sức khỏe và hoạt động hàng ngày. Hãy đánh giá dựa trên thói quen thông thường của bạn. Nếu bạn thường tập thể dục 2-3 lần/tuần nhưng đã ngừng trong ba tháng, đó có thể là dấu hiệu rối loạn. Các dấu hiệu khác bao gồm:

Tăng sử dụng chất kích thích như rượu hoặc ma túy
Giấc ngủ không ổn định, thời gian ngủ thay đổi đáng kể
Cảm thấy buồn chán hoặc không hài lòng với bản thân
Vệ sinh cá nhân kém
Không dọn dẹp nơi ở

Xem xét các Khả năng Khác

Chú ý thời gian xuất hiện triệu chứng (Tiêu chí C). Để chẩn đoán tâm thần phân liệt, chuyên gia sẽ xem xét thời gian các triệu chứng xuất hiện. Tình trạng rối loạn phải kéo dài ít nhất 6 tháng, bao gồm ít nhất 1 tháng triệu chứng hoạt động (Tiêu chí A).

Thời gian này cũng có thể bao gồm giai đoạn tiền triệu hoặc tàn dư, khi triệu chứng yếu hơn hoặc chỉ xuất hiện các triệu chứng tiêu cực như giảm cảm xúc hoặc thiếu động lực.

Loại trừ các bệnh lý khác (Tiêu chí D). Rối loạn phân liệt cảm xúc, rối loạn lưỡng cực, hoặc các vấn đề sức khỏe thể chất như đột quỵ, khối u có thể gây triệu chứng tương tự tâm thần phân liệt. Chuyên gia sức khỏe tâm thần sẽ giúp bạn phân biệt.

Họ sẽ hỏi về các giai đoạn trầm cảm nặng hoặc hưng cảm, bao gồm thay đổi tâm trạng, giấc ngủ, năng lượng và hành vi.
Nếu các giai đoạn này ngắn so với thời gian triệu chứng hoạt động, đó có thể là dấu hiệu của tâm thần phân liệt.

Loại trừ nguyên nhân do chất kích thích (Tiêu chí E). Sử dụng chất kích thích như rượu, ma túy có thể gây ra triệu chứng giống tâm thần phân liệt. Chuyên gia cần đảm bảo rằng triệu chứng của bạn không phải do tác động sinh lý trực tiếp từ các chất này.

Ngay cả thuốc kê đơn cũng có thể gây tác dụng phụ như ảo giác. Chuyên gia sẽ phân biệt giữa tác dụng phụ của thuốc và triệu chứng bệnh.
Lạm dụng chất kích thích thường đi kèm với tâm thần phân liệt, vì nhiều người dùng chất kích thích để “tự điều trị”. Chuyên gia sẽ giúp xác định liệu bạn có đang lạm dụng chất kích thích hay không.

Xem xét mối liên hệ với Chậm Phát triển Toàn diện hoặc Rối loạn Phổ Tự kỷ. Chuyên gia cần loại trừ các bệnh lý này, vì chúng có thể gây triệu chứng tương tự tâm thần phân liệt.

Nếu bạn có tiền sử tự kỷ hoặc rối loạn giao tiếp, chỉ có thể chẩn đoán tâm thần phân liệt khi ảo tưởng hoặc ảo giác xuất hiện rõ ràng.

Các tiêu chí không đảm bảo chẩn đoán tâm thần phân liệt. Triệu chứng của tâm thần phân liệt có thể chồng lấn với nhiều bệnh lý khác, khiến việc chẩn đoán trở nên phức tạp.

Triệu chứng có thể bắt nguồn từ chấn thương tâm lý, bệnh tật hoặc rối loạn khác. Chuyên gia sức khỏe tâm thần là người duy nhất có thể chẩn đoán chính xác.
Văn hóa và đặc điểm cá nhân cũng ảnh hưởng đến cách nhìn nhận hành vi “bình thường”.

Hành động Cần Thiết

Nhờ sự giúp đỡ từ gia đình và bạn bè. Có những triệu chứng như ảo tưởng mà bạn khó tự nhận ra. Hãy nhờ người thân quan sát và phản hồi về hành vi của bạn để xác định liệu có dấu hiệu bất thường hay không.

Ghi chép nhật ký. Hãy bắt đầu viết nhật ký khi bạn nghi ngờ mình đang gặp ảo giác hoặc các triệu chứng khác. Ghi lại những gì xảy ra trước và trong khi triệu chứng xuất hiện. Điều này giúp bạn theo dõi tần suất và cung cấp thông tin hữu ích cho chuyên gia khi chẩn đoán.

Chú ý đến hành vi bất thường. Đặc biệt ở thanh thiếu niên, tâm thần phân liệt có thể phát triển chậm trong 6-9 tháng. Nếu bạn nhận thấy hành vi của mình thay đổi đáng kể và không rõ nguyên nhân, hãy tham vấn bác sĩ tâm thần. Đừng bỏ qua những dấu hiệu này, đặc biệt nếu chúng gây căng thẳng hoặc ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày.

Thực hiện khám sàng lọc. Các bài kiểm tra trực tuyến không thể chẩn đoán tâm thần phân liệt, nhưng chúng có thể giúp bạn nhận biết các triệu chứng tiềm ẩn. Chỉ có chuyên gia lâm sàng mới đưa ra chẩn đoán chính xác.

Thư viện Tư liệu Sức khỏe Tâm thần cung cấp bài kiểm tra STEPI miễn phí.
Trang web Psych Central cũng có bài kiểm tra sàng lọc trực tuyến.

Tham vấn chuyên gia. Nếu lo lắng về khả năng mắc tâm thần phân liệt, hãy nói chuyện với bác sĩ hoặc chuyên viên trị liệu. Họ có thể giúp bạn hiểu rõ hơn về bệnh và quyết định có cần gặp bác sĩ tâm thần hay không.

Bác sĩ cũng giúp loại trừ các nguyên nhân khác như chấn thương hoặc bệnh lý khác.

Nhận diện Đối tượng có Nguy cơ

Nguyên nhân của bệnh tâm thần phân liệt vẫn đang được nghiên cứu. Dù các nhà khoa học đã xác định một số yếu tố liên quan, nguyên nhân chính xác vẫn chưa được làm rõ.

Hãy thảo luận tiền sử bệnh lý gia đình với bác sĩ hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần.

Xem xét tiền sử gia đình có người mắc tâm thần phân liệt hoặc rối loạn tương tự. Bệnh này có yếu tố di truyền. Nguy cơ mắc bệnh tăng 10% nếu có ít nhất một người thân cấp một (như bố mẹ hoặc anh chị em) mắc bệnh.

Nguy cơ tăng lên 40-65% nếu bạn có anh chị em sinh đôi hoặc cả hai bố mẹ đều mắc bệnh.
Khoảng 60% người mắc tâm thần phân liệt không có người thân cận huyết mắc bệnh.
Nếu gia đình có người mắc rối loạn tương tự, như rối loạn ảo tưởng, nguy cơ của bạn cũng cao hơn.

Xác định các yếu tố rủi ro trong thai kỳ. Tiếp xúc với virus, độc tố hoặc suy dinh dưỡng khi còn trong bụng mẹ làm tăng nguy cơ mắc bệnh, đặc biệt trong tam cá nguyệt đầu và giữa thai kỳ.

Thiếu oxy khi sinh cũng là yếu tố nguy cơ.
Trẻ sinh ra trong thời kỳ đói kém có nguy cơ mắc bệnh cao gấp đôi, do mẹ không được cung cấp đủ dinh dưỡng.

Chú ý đến tuổi của người cha. Nghiên cứu cho thấy tuổi của người cha có liên quan đến nguy cơ mắc bệnh. Trẻ có cha từ 50 tuổi trở lên có nguy cơ mắc bệnh cao gấp 3 lần so với trẻ có cha dưới 25 tuổi.

Nguyên nhân có thể do tinh trùng của nam giới lớn tuổi dễ đột biến hơn.

Lời khuyên Hữu ích

Ghi chép lại tất cả triệu chứng của bạn và nhờ người thân quan sát xem có thay đổi hành vi nào không.
Hãy thành thật với bác sĩ về các triệu chứng. Chia sẻ mọi trải nghiệm của bạn là điều quan trọng, vì bác sĩ và chuyên gia sức khỏe tâm thần luôn sẵn sàng giúp đỡ chứ không phải để phán xét bạn.
Nhớ rằng yếu tố xã hội và văn hóa ảnh hưởng đến cách nhìn nhận về bệnh tâm thần phân liệt. Trước khi gặp bác sĩ, hãy tìm hiểu thêm về lịch sử chẩn đoán và phương pháp điều trị bệnh này.

Lưu ý Quan trọng

Không tự điều trị triệu chứng bằng thuốc, rượu hoặc ma túy. Điều này có thể khiến tình trạng trầm trọng hơn và gây nguy hiểm đến tính mạng.
Bài viết này chỉ cung cấp thông tin y khoa, không thay thế chẩn đoán hoặc điều trị. Bạn không thể tự chẩn đoán tâm thần phân liệt, vì đây là vấn đề y tế nghiêm trọng cần sự can thiệp của chuyên gia.
Chẩn đoán và điều trị sớm giúp tăng cơ hội phục hồi. Tuy nhiên, không có phương pháp điều trị nào phù hợp với tất cả mọi người. Hãy thận trọng với những lời hứa “chữa khỏi” dễ dàng.

Du lịch

Ẩm thực

Khám phá

Đi Phượt

Vẻ đẹp Việt Nam

Chuyến đi