Cách nhận diện hành vi thao túng
25/02/2025
Nội dung bài viết
Thao túng là hành động cố gắng tác động đến suy nghĩ hoặc hành vi của người khác một cách gián tiếp. Bản chất của thao túng không tự nhiên tốt hay xấu: một người có thể hướng người khác đến mục đích cao đẹp hoặc lừa gạt họ làm điều phi pháp. Tuy nhiên, thao túng luôn thiếu sự minh bạch và thường khai thác điểm yếu của chúng ta, khiến ta khó nhận ra. Các biểu hiện kiểm soát trong thao túng đôi khi rất tinh vi, bị che đậy bởi trách nhiệm, tình yêu hoặc thói quen. Dù vậy, bạn vẫn có thể nhận biết các dấu hiệu và tránh trở thành nạn nhân của hành vi này.
Các bước thực hiện
Quan sát hành vi của đối phương
Chú ý nếu người đó luôn muốn bạn nói trước. Người thao túng thường muốn nghe bạn nói để khám phá ưu và nhược điểm của bạn. Họ sẽ đặt câu hỏi dò xét để bạn bộc lộ suy nghĩ và cảm xúc. Những câu hỏi này thường bắt đầu bằng từ như “cái gì”, “tại sao”, hoặc “như thế nào”. Hành động và phản ứng của họ sẽ dựa trên thông tin họ thu thập được từ bạn.
- Không nên chỉ dựa vào việc người đó luôn muốn bạn nói trước để kết luận đó là thao túng. Hãy xem xét thêm các hành vi khác.
- Người thao túng thường tập trung vào bạn mà ít chia sẻ thông tin cá nhân của họ.
- Nếu điều này xảy ra thường xuyên trong các cuộc trò chuyện, đó có thể là dấu hiệu của thao túng.
- Dù sự quan tâm của họ có vẻ chân thành, hãy cảnh giác vì đằng sau đó có thể là ý đồ khác. Nếu bạn cố gắng tìm hiểu họ nhưng họ né tránh hoặc đổi chủ đề, có lẽ đây không phải là sự quan tâm thực sự.
Chú ý xem người đó có sử dụng sự quyến rũ để đạt mục đích không. Một số người có sức hút tự nhiên, nhưng kẻ thao túng thường dùng sự quyến rũ như công cụ để đạt được điều họ muốn. Họ có thể tán dương bạn trước khi đưa ra yêu cầu, hoặc tặng quà nhỏ trước khi nhờ vả. Họ cũng có thể đề nghị giúp đỡ bạn để đổi lấy việc bạn phải làm điều gì đó cho họ.
- Ví dụ, họ có thể nấu một bữa ăn ngon và tỏ ra ân cần trước khi hỏi mượn tiền hoặc nhờ bạn tham gia dự án.
- Hãy nhớ rằng, dù ai đó làm điều tốt cho bạn, bạn không có nghĩa vụ phải đáp lại nếu không muốn.
Nhận diện hành vi ép buộc. Kẻ thao túng thường dùng sự đe dọa hoặc áp lực để buộc người khác làm theo ý họ. Họ có thể la hét, chỉ trích hoặc dọa dẫm để đạt mục đích. Những câu nói như “Nếu bạn không làm điều này, tôi sẽ…” hoặc “Tôi sẽ không… cho đến khi bạn…” là dấu hiệu rõ ràng của thao túng. Chiến thuật này không chỉ ép buộc người khác hành động mà còn khiến họ ngừng những việc họ đang làm.
Quan sát cách người đó xử lý thông tin. Nếu họ thường xuyên bóp méo sự thật hoặc “nhấn chìm” bạn trong biển thông tin, có thể họ đang cố thao túng bạn. Họ có thể nói dối, bịa chuyện, giấu giếm thông tin hoặc phóng đại sự việc. Một số còn tỏ ra hiểu biết và “dội” lên bạn hàng loạt dữ liệu, số liệu để khiến bạn cảm thấy nhỏ bé và kém cỏi hơn.
Lưu ý nếu người đó luôn tỏ ra hy sinh hoặc tự nhận mình là nạn nhân. Kẻ thao túng thường làm những việc bạn không yêu cầu rồi dùng đó để khiến bạn cảm thấy có lỗi. Họ kỳ vọng bạn sẽ đền đáp và không ngần ngại than phiền nếu không được như ý.
- Họ có thể than vãn, “Tôi không được yêu thương/tôi đau ốm/tôi bị đối xử tệ…” để khơi gợi lòng thương cảm và khiến bạn làm điều gì đó vì họ.
Xem xét liệu lòng tốt của họ có đi kèm điều kiện không. Họ có thể rất ngọt ngào và tử tế khi bạn làm đúng ý họ, nhưng mọi thứ sẽ thay đổi hoàn toàn nếu bạn không tuân theo. Kiểu người này thường có hai mặt: một mặt dịu dàng khi họ muốn lấy lòng bạn, và một mặt đáng sợ khi họ muốn bạn phải sợ hãi. Mọi thứ có vẻ ổn cho đến khi bạn không đáp ứng được kỳ vọng của họ.
- Bạn có thể cảm thấy như mình đang đi trên dây, luôn lo lắng họ sẽ nổi giận.
Quan sát các kiểu hành vi thao túng. Ai cũng có lúc thực hiện hành vi thao túng, nhưng kẻ thao túng thực sự thường xuyên sử dụng chiến thuật này để đạt được quyền lực, kiểm soát và lợi thế. Nếu những hành vi này xuất hiện thường xuyên, người đó có thể là một kẻ thao túng.
- Bạn thường phải nhượng bộ khi bị thao túng, và quyền lợi của bạn trở nên không quan trọng.
- Lưu ý rằng điều này cũng có thể xảy ra với người khuyết tật hoặc mắc bệnh tâm thần. Ví dụ, người trầm cảm có thể cảm thấy tội lỗi nhưng không có ý định thao túng, và người mắc chứng tăng động giảm chú ý có thể gặp khó khăn trong việc kiểm tra email thường xuyên. Điều này không có nghĩa họ là kẻ thao túng.
Phân tích qua giao tiếp
Chú ý nếu họ khiến bạn cảm thấy không xứng đáng hoặc bị phán xét. Một chiến thuật phổ biến là chê bai và chế giễu để bạn cảm thấy mình kém cỏi. Dù bạn làm gì, họ cũng tìm ra lỗi sai. Thay vì đưa ra gợi ý hữu ích, họ chỉ tập trung vào việc chỉ trích.
- Hành vi này có thể được che đậy bằng sự hài hước, nhưng mục đích là khiến bạn cảm thấy thấp kém. Họ có thể chế giễu trang phục, xe cộ, công việc, gia đình, hoặc ngoại hình của bạn.
Nhận diện hành vi im lặng như một công cụ kiểm soát. Kẻ thao túng thường dùng sự im lặng để khiến bạn lo lắng hoặc trừng phạt bạn vì những lỗi lầm tưởng tượng. Họ có thể phớt lờ cuộc gọi, tin nhắn hoặc email trong thời gian dài.
- Hành vi này khác với việc im lặng để bình tĩnh lại. Nó được sử dụng để khiến bạn mất tự tin và cảm thấy bất an.
- Nếu bạn hỏi lý do, họ có thể phủ nhận vấn đề hoặc đổ lỗi cho bạn là quá nhạy cảm.
Nhận biết sự quy kết khiến bạn cảm thấy tội lỗi. Chiến thuật này nhằm khiến bạn cảm thấy có trách nhiệm với cảm xúc và hành vi của kẻ thao túng. Bạn sẽ dần phụ thuộc vào họ và cảm thấy bắt buộc phải làm mọi thứ để làm họ hài lòng.
- Những câu nói như “Nếu em hiểu anh hơn, em sẽ…” hoặc “Anh đã làm điều này cho em, tại sao em không làm điều đó vì anh?” là dấu hiệu rõ ràng.
- Nếu bạn thấy mình đồng ý với những việc mà bình thường không muốn làm, có thể bạn đang bị thao túng.
Chú ý xem bạn có thường xuyên phải xin lỗi không. Kẻ thao túng thường đảo ngược tình huống để khiến bạn cảm thấy mình là người có lỗi. Họ có thể đổ lỗi cho bạn về những việc bạn không làm hoặc khiến bạn cảm thấy có trách nhiệm với tình huống nào đó. Ví dụ, nếu bạn hẹn gặp họ lúc một giờ trưa nhưng họ đến muộn hai tiếng, họ sẽ phản ứng kiểu: “Em nói đúng. Anh chẳng làm được điều gì tốt cả. Anh không biết tại sao em vẫn còn nói chuyện với anh. Anh không xứng đáng có em trong cuộc đời mình.” Nhờ vậy, họ lấy được sự thông cảm của bạn và chuyển hướng cuộc trò chuyện.
- Họ cũng thường diễn giải sai lời nói của bạn theo hướng tiêu cực để khiến bạn phải xin lỗi.
Nhận diện nếu người đó thường xuyên so sánh bạn với người khác. Kẻ thao túng thường dùng chiến thuật so sánh để ép bạn làm điều họ muốn. Họ có thể nói rằng bạn không tốt bằng người khác hoặc bạn sẽ trở nên kém cỏi nếu không làm theo họ. Mục đích là khiến bạn cảm thấy tội lỗi và buộc bạn phải hành động.
- Những câu như “Ai cũng làm thế cả,” hoặc “Nếu anh nhờ Hằng thì cô ấy sẽ làm ngay,” hoặc “Mọi người đều đồng ý, chỉ có em là khác biệt,” đều nhằm ép buộc bạn thông qua so sánh.
Đối phó với người có hành vi thao túng
Nhớ rằng bạn có quyền từ chối. Kẻ thao túng sẽ tiếp tục lợi dụng bạn nếu bạn cho phép. Hãy mạnh dạn nói “không” để bảo vệ hạnh phúc của mình. Tập nói trước gương những câu như: “Không, em không thể giúp anh việc đó,” hoặc “Không, việc đó không khả thi.” Bạn xứng đáng được tôn trọng và có quyền đứng lên bảo vệ bản thân.
- Bạn không cần cảm thấy tội lỗi khi từ chối. Đó là quyền của bạn.
- Bạn có thể từ chối một cách lịch sự: “Em cũng muốn giúp, nhưng mấy tháng tới em rất bận,” hoặc “Cảm ơn vì đã tin tưởng, nhưng em không làm được.”
Thiết lập ranh giới rõ ràng. Kẻ thao túng thường lợi dụng lòng thương cảm của bạn khi mọi thứ trở nên tồi tệ. Họ có thể dùng những câu như: “Em là chỗ dựa duy nhất của anh,” hoặc “Anh chẳng có ai để tâm sự cả,” để khiến bạn cảm thấy có trách nhiệm giúp đỡ họ. Bạn không có nghĩa vụ phải đáp ứng mọi nhu cầu của họ.
- Nếu họ nói, “Anh chẳng có ai để nói chuyện cả,” hãy phản ứng bằng dẫn chứng cụ thể: “Anh có nhớ hôm qua anh Minh đến nói chuyện với anh cả buổi chiều không? Lan cũng sẵn lòng lắng nghe anh qua điện thoại. Em có thể nói chuyện với anh trong năm phút, nhưng sau đó em có cuộc hẹn quan trọng.”
Đừng tự trách bản thân. Kẻ thao túng thường cố gắng khiến bạn cảm thấy mình kém cỏi. Hãy nhớ rằng cảm giác này là kết quả của sự thao túng, không phải lỗi của bạn. Khi nhận thấy bản thân đang cảm thấy tồi tệ, hãy dừng lại và phân tích tình huống.
- Tự hỏi: “Người này có tôn trọng mình không?” “Những yêu cầu của họ có hợp lý không?” “Mối quan hệ này có cân bằng không?” “Mình có cảm thấy hài lòng về bản thân không?”
- Nếu câu trả lời là “không”, vấn đề có thể nằm ở kẻ thao túng chứ không phải bạn.
Hãy quyết đoán. Kẻ thao túng thường bóp méo sự thật để khiến họ có vẻ hợp lý hơn. Khi đối mặt với điều này, hãy làm rõ sự thật. Khẳng định rằng bạn nhớ mọi chuyện khác đi và yêu cầu giải thích. Hỏi họ về thời điểm hai người đồng thuận và cách họ hiểu vấn đề. Sử dụng sự đồng thuận đó làm điểm khởi đầu mới.
- Ví dụ, nếu họ nói: “Anh không bao giờ ủng hộ tôi trong các cuộc họp,” hãy đáp lại: “Điều đó không đúng. Tôi luôn sẵn sàng hỗ trợ anh khi cần.”
Lắng nghe cảm xúc của chính mình. Hãy chú ý đến cảm giác của bạn trong mỗi tình huống. Bạn có cảm thấy bị ép buộc, áp lực, hoặc buộc phải làm điều gì đó trái với ý muốn? Có phải hành vi của họ khiến bạn không có điểm dừng, luôn phải làm hết việc này đến việc khác? Những câu trả lời này sẽ giúp bạn quyết định bước tiếp theo trong mối quan hệ.
Loại bỏ cảm giác tội lỗi do sự quy kết. Để thoát khỏi sự ràng buộc của cảm giác tội lỗi, hãy ngăn chặn nó ngay từ đầu. Sử dụng chiến thuật “gậy ông đập lưng ông” để đối phó với thủ đoạn này. Đừng để cách diễn giải của họ về hành vi của bạn quyết định tình huống.
- Ví dụ, nếu họ nói: “Em không quan tâm đến những việc anh đã làm,” hãy đáp lại: “Em đã nhiều lần thể hiện sự quan tâm. Giờ anh lại không muốn hiểu điều đó.”
- Giảm bớt ảnh hưởng của họ bằng cách không tin vào những lời buộc tội vô căn cứ.
Chuyển trọng tâm sang kẻ thao túng. Thay vì để họ đặt câu hỏi và ra lệnh, hãy giành quyền kiểm soát tình huống. Khi bị ép làm điều gì đó quá đáng hoặc không thoải mái, hãy đặt câu hỏi ngược lại.
- Hỏi họ: “Điều này có công bằng với em không?” “Anh thực sự nghĩ đây là hợp lý?” “Điều này có lợi gì cho em?” “Anh nghĩ em sẽ cảm thấy thế nào?”
- Những câu hỏi này có thể khiến họ phải thừa nhận sự bất hợp lý.
Đừng vội vàng đưa ra quyết định. Kẻ thao túng thường ép bạn phải quyết định nhanh chóng hoặc đòi hỏi câu trả lời ngay lập tức. Thay vì nhượng bộ, hãy nói: “Em cần thời gian để suy nghĩ về việc này.” Điều này giúp bạn tránh bị đẩy vào tình thế phải làm điều mình không muốn.
- Nếu một đề nghị biến mất khi bạn dành thời gian suy nghĩ, có thể nó không phù hợp với bạn. Nếu họ thúc ép, câu trả lời “không” là lựa chọn tốt nhất.
Xây dựng hệ thống hỗ trợ. Hãy tập trung vào những mối quan hệ lành mạnh và dành thời gian cho những người khiến bạn hạnh phúc và tự tin. Đó có thể là gia đình, bạn bè, đồng nghiệp, hoặc thậm chí là những người bạn trên mạng. Những người này sẽ giúp bạn duy trì sự cân bằng và hài lòng với bản thân. Đừng để mình bị cô lập!
Tránh xa kẻ thao túng. Nếu việc tiếp xúc với một người thao túng trở nên độc hại hoặc gây tổn thương, hãy giữ khoảng cách. Bạn không có nghĩa vụ phải thay đổi họ. Nếu đó là người thân hoặc đồng nghiệp, hãy hạn chế tương tác và chỉ giao tiếp khi thực sự cần thiết.
Lời khuyên hữu ích
- Hành vi thao túng có thể xuất hiện trong mọi mối quan hệ, từ tình yêu, gia đình đến các mối quan hệ xã hội.
- Hãy tìm kiếm những mẫu hành vi lặp lại. Nếu bạn có thể dự đoán cách người đó hành động để đạt được mục đích, bạn đang tiến gần hơn đến việc nhận diện thao túng.
- Nếu bạn đang trong một mối quan hệ thao túng, hãy cân nhắc rời xa hoặc tìm kiếm sự giúp đỡ từ người hiểu rõ tình huống của bạn.
Du lịch
Ẩm thực
Khám phá
Đi Phượt
Vẻ đẹp Việt Nam
Chuyến đi
