Khám phá công dụng và cách sử dụng củ bình vôi - Một thảo dược quý giá trong kho tàng y học cổ truyền Việt Nam.

28/04/2025

Nội dung bài viết

Bạn muốn biết công dụng và cách sử dụng củ bình vôi hiệu quả? Hãy cùng theo dõi bài viết này để tìm hiểu từ Tripi ngay bây giờ.

Củ bình vôi là một loại thảo dược rất có lợi cho sức khỏe, với khả năng chữa trị nhiều bệnh. Bạn sẽ được khám phá chi tiết về công dụng của nó thông qua lời khuyên của BS.CKII. Huỳnh Tấn Vũ, chuyên gia trong lĩnh vực sức khỏe.

Củ bình vôi là gì và tại sao nó lại được coi là một vị thuốc quý?

Củ bình vôi là một loại thảo dược nổi bật, mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe của người sử dụng.

Củ bình vôi, hay còn gọi là củ một, củ mối trôn, ngải tượng, bồng bềnh,... thuộc chi Stephania Glabra (Roxb.) Miers, là một trong những dược liệu quý của tự nhiên, có công dụng đặc biệt trong việc bảo vệ sức khỏe.

Tên gọi 'bình vôi' xuất phát từ hình dáng đặc trưng của củ, tựa như chiếc bình đựng vôi mà ông bà ta thường sử dụng, với phần thân phình to rất dễ nhận diện.

Đặc điểm nhận dạng

Cây bình vôi là một loài dây leo thường xanh, có thể dài từ 2 đến 6 mét và tồn tại lâu dài. Thân cây nhẵn, xoắn nhẹ, trong khi rễ củ có bề mặt xù xì, màu nâu đen, với trọng lượng có thể lên đến 50kg.

Lá cây bình vôi

Lá cây mọc đối, cuống lá dài khoảng ⅔ chiều dài của phiến lá. Phiến lá mỏng, có hình dạng gần tròn hoặc tam giác tròn, với các gân dưới mặt lá rõ nét. Mép lá lượn sóng nhẹ, bề mặt lá trên và dưới đều nhăn.

Hoa của cây bình vôi mọc thành chùm, có màu vàng cam, thường xuất hiện ở kẽ lá hoặc nơi các cành già đã rụng. Hoa đực có cuống dài, với 5-6 lá đài và 3-4 cánh hoa, trong khi hoa cái có cuống ngắn, với 1 lá đài và 2 cánh hoa, bầu hình trứng.

Quả cây bình vôi

Quả bình vôi là quả hạch, có hình cầu và chuyển sang màu đỏ khi chín. Hạt bên trong quả có hình dáng móng ngựa, với vân ngang dạng gai và lõm hai bên, không có lỗ thủng ở giữa.

Bộ phận sử dụng

Bộ phận chính được sử dụng từ cây bình vôi chính là rễ củ, sau khi được phơi hoặc sấy khô để bảo quản.

Rễ củ khô của cây bình vôi có màu đen, hình dạng không cố định, nhưng lại mang trong mình những giá trị dược lý đặc biệt.

Phân bố của cây bình vôi

Cây bình vôi phân bố rộng rãi tại các quốc gia châu Á như Trung Quốc, Lào, Ấn Độ và Malaysia. Tại Việt Nam, cây chủ yếu xuất hiện ở các vùng núi phía Bắc như Hòa Bình, Hà Giang, Ninh Bình, Cao Bằng, và Lạng Sơn.

Cây bình vôi ưa sáng và thường mọc ở độ cao từ vài chục đến vài trăm mét. Loài cây này phát triển mạnh mẽ trong các khu vực rừng núi đá vôi ẩm, kết hợp với cây bụi và dây leo khác.

Thu hái và sơ chế

Thu hoạch

Chỉ thu hoạch củ bình vôi khi đạt trọng lượng từ 800g đến 1kg trở lên để đảm bảo chất lượng.

Cây bình vôi có thể thu hoạch quanh năm, nhưng tốt nhất là khi củ đạt từ 800g - 1kg. Mùa đông thường là thời điểm cây có hàm lượng dược liệu cao nhất. Cây có thể thu hoạch sau 2-3 năm trồng, và nếu để lâu hơn, năng suất sẽ càng cao.

Chế biến

Củ bình vôi sau khi đào lên, cần được rửa sạch, cạo vỏ, thái mỏng và phơi hoặc sấy khô. Củ khô có thể được sử dụng để sắc nước uống, ngâm rượu, hoặc tán thành bột để sử dụng dần.

Bảo quản

Củ bình vôi sau khi sấy khô cần được bảo quản trong hũ hoặc túi kín, để nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ẩm ướt và mối mọt để giữ nguyên chất lượng lâu dài.

Thành phần hóa học

Củ bình vôi chứa một loạt các alcaloid quý giá, trong đó nổi bật nhất là L-tetrahydropalmatin (hay còn gọi là rotundin), stepharin, roemerin, cycleanin, và cepharanthin. Bên cạnh đó, củ còn chứa tinh bột và đường khử.

L-tetrahydropalmatin, thành phần chính trong củ bình vôi, được nghiên cứu bởi các nhà khoa học Liên Xô và chứng minh là ít độc, có tác dụng trấn kinh và bổ tim.

Thành phần L-tetrahydropalmatin trong củ bình vôi có tác dụng thần kỳ trong việc an thần, hỗ trợ giảm căng thẳng và cải thiện chức năng tim mạch.

Tác dụng dược lý

Củ bình vôi mang trong mình những tác dụng dược lý nổi bật, đặc biệt là khả năng hỗ trợ an thần, giảm căng thẳng, và có tác dụng bổ trợ cho tim.

L-tetrahydropalmatin (Rotundin)

L-tetrahydropalmatin có khả năng an thần, giúp dễ ngủ, hạ nhiệt và hạ huyết áp hiệu quả. Khi dùng với liều lượng cao, nó còn có tác dụng chống co giật do corasol, strychnin hoặc sốc điện. Bên cạnh đó, L-tetrahydropalmatin còn làm kéo dài tác dụng của các thuốc ngủ barbituric khi thử nghiệm trên động vật.

Roemerin

Roemerin có khả năng làm tê niêm mạc và phong bế các tác động. Thử nghiệm trên tim ếch cho thấy roemerin có tác dụng ức chế, làm giảm biên độ và tần số co bóp của tim, và có thể làm tim ngừng đập trong giai đoạn tâm trương nếu dùng liều cao.

Với hệ thần kinh trung ương, roemerin có tác dụng an thần, gây ngủ khi dùng với liều thấp, nhưng nếu dùng với liều cao có thể gây co giật. Nó cũng giúp giãn mạch và hạ huyết áp.

Cepharanthin

Cepharanthin có tác dụng giãn mạch nhẹ và tăng cường sản xuất kháng thể, mang lại hiệu quả đáng kể đối với những bệnh lý như giảm bạch cầu do ảnh hưởng của tia phóng xạ hoặc bom nguyên tử. Liều cao cepharanthin không gây tác dụng phụ.

Củ bình vôi còn chứa các chất như tetrandrin và isotetradim, có tác dụng chống viêm, giảm đau, hạ nhiệt và hạ huyết áp, mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe.

Công dụng của củ bình vôi

Củ bình vôi trong Đông y:

Tính vị: Vị đắng ngọt, tính mát, mang lại cảm giác dễ chịu và thanh lọc cơ thể.

Quy kinh: Tác động chủ yếu lên Can và Tỳ, giúp điều hòa khí huyết và cải thiện chức năng tiêu hóa.

Công dụng: Củ bình vôi có tác dụng an thần, bổ phế, trị mất ngủ, giảm cơn nóng sốt, nhức đầu, đau dạ dày, ho có đờm, hen suyễn và các bệnh lý khác một cách hiệu quả.

Liều dùng:

Sử dụng 3 - 6g củ bình vôi mỗi ngày, có thể dùng dưới dạng viên hoặc bột để dễ dàng sử dụng.

Pha chế 5 - 15ml rượu củ bình vôi với tỷ lệ 1 phần bột bình vôi / 5 phần rượu 40 độ để sử dụng.

Dạng viên Rotundin (0.03g): Liều dùng 2 - 3 viên mỗi ngày đối với người lớn.

Liều dùng cho trẻ em từ 13 tháng tuổi trở lên: 2mg/kg/ngày, chia thành 2 - 3 lần trong ngày.

Thuốc tiêm Rotundin (60mg): Liều khuyến cáo là 1 - 2 ống 2ml/ngày.

Liều gây ngộ độc: 30g là ngưỡng nguy hiểm.

Giã nát củ tươi và đắp lên vết thương để điều trị mụn nhọt hoặc khi bị rắn cắn.

An thần, dễ ngủ là một trong những công dụng nổi bật của củ bình vôi, mang lại sự thư giãn và dễ chịu.

Những bài thuốc quý từ củ bình vôi

Điều trị mất ngủ

Nguyên liệu: 12g củ bình vôi, 12g lạc tiên, 12g vông nem, 6g liên tâm, 6g cam thảo.

Cách làm: Sắc các nguyên liệu với nhau để lấy nước uống, mỗi ngày một lần sẽ giúp cải thiện giấc ngủ.

Chữa suy nhược thần kinh

Nguyên liệu: Bình vôi, câu đằng, thiên ma, viễn chí, mỗi loại 12g.

Cách làm: Sắc tất cả nguyên liệu với nhau để lấy nước uống, mỗi ngày một lần giúp thư giãn thần kinh và cải thiện sức khỏe tinh thần.

Điều trị đau dạ dày, loét dạ dày

Nguyên liệu: Bình vôi, dạ cẩm, khổ sâm cho lá, xa tiền tử, mỗi loại 12g.

Cách làm: Sắc tất cả nguyên liệu để lấy nước uống, mỗi ngày một lần sẽ giúp làm dịu và hỗ trợ lành vết loét dạ dày.

Điều trị viêm nhiễm đường hô hấp, viêm họng, viêm phế quản mãn tính

Nguyên liệu: Bình vôi, huyền sâm, cát cánh, mỗi loại 12g.

Cách làm: Sắc các nguyên liệu này để lấy nước uống, mỗi ngày một lần sẽ giúp làm dịu viêm nhiễm và cải thiện sức khỏe đường hô hấp.

Tác dụng phụ

Củ bình vôi được nghiên cứu và chứng minh là ít gây tác dụng phụ nghiêm trọng, vì vậy bạn có thể hoàn toàn yên tâm khi sử dụng.

Những điều cần lưu ý khi sử dụng củ bình vôi

Lưu ý khi sử dụng củ bình vôi để đạt hiệu quả tốt nhất và tránh tác dụng không mong muốn.

Củ bình vôi mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, nhưng để sử dụng hiệu quả, bạn cần lưu ý một số điều sau đây:

Chất rotundin trong củ bình vôi tuy không gây độc hại mạnh mẽ, nhưng nếu sử dụng quá liều, có thể gây ngộ độc và các tác dụng phụ không mong muốn.

Khi sử dụng củ bình vôi, bạn nên hết sức cẩn trọng và tham khảo ý kiến bác sĩ, đặc biệt vì trong củ bình vôi có chất roemerin có thể gây tê niêm mạc và làm giảm nhịp tim nếu dùng sai cách.

Phụ nữ mang thai và trẻ em dưới 12 tháng tuổi không nên sử dụng củ bình vôi để đảm bảo an toàn.

Trên đây là những thông tin chi tiết về công dụng và cách sử dụng củ bình vôi mà Tripi muốn gửi đến bạn. Hy vọng rằng bạn sẽ tìm thấy nhiều kiến thức bổ ích từ loại thảo dược quý giá này của người Việt.

Tham khảo từ: Sức khoẻ & Đời sống

Tripi

Du lịch

Ẩm thực

Khám phá

Đi Phượt

Vẻ đẹp Việt Nam

Chuyến đi