Nghệ thuật Giao tiếp với Người khuyết tật

Quan trọng nhất, hãy thể hiện sự tôn trọng. Người khuyết tật xứng đáng được đối xử bình đẳng như mọi người. Hãy nhìn nhận họ như những cá nhân bình thường, không phải là người tàn tật. Nếu cần đề cập đến khuyết tật của họ, hãy hỏi trực tiếp cách họ muốn được gọi và sử dụng từ ngữ đó. Luôn tuân theo “quy tắc vàng”: đối xử với người khác như cách bạn muốn được đối xử.

• Phần lớn người khuyết tật thích cách gọi “nhân xưng trước”, tức là đặt tên hoặc nhân xưng lên trước khuyết tật. Ví dụ, nên nói “em gái anh ấy, người mắc hội chứng Down” thay vì “em gái bị Down của anh ấy”.
• Một số ví dụ khác về cách gọi nhân xưng trước: “A bị liệt não”, “T có thị lực kém” hoặc “B sử dụng xe lăn”. Thay vì dùng cụm từ mang tính tiêu cực như “bị khuyết tật/tàn tật”, hãy nói “cô gái khiếm thị” hoặc “cô gái ngồi xe lăn”. Tránh sử dụng ngôn ngữ thông tục nếu có thể. Một số người không thích từ “khuyết tật”, nhưng nhiều người khác lại coi đó là một phần bản sắc của họ. Hãy hỏi họ về cách họ muốn được gọi để hiểu rõ hơn.
• Lưu ý cách gọi trong các nhóm đặc thù. Ví dụ, nhiều người khiếm thính, khiếm thị hoặc tự kỷ thích cách gọi “nhận dạng trước” (ví dụ: “A là người tự kỷ”). Đối với người khiếm thính, từ “Khiếm thính” (viết hoa) thường dùng để chỉ cộng đồng. Nếu không chắc chắn, hãy lịch sự hỏi họ cách họ muốn được xưng hô.

Không bao giờ lên giọng hoặc dùng ngôn ngữ trẻ con với người khuyết tật. Dù khả năng của họ như thế nào, họ cũng xứng đáng được đối xử bình đẳng. Tránh dùng từ ngữ trẻ con, biệt danh thú cưng hay nói to hơn bình thường. Đừng vỗ lưng hay xoa đầu họ, vì những hành động này ngụ ý rằng bạn coi họ như trẻ nhỏ. Hãy giao tiếp với họ bằng âm lượng và từ ngữ bình thường, như cách bạn nói chuyện với bất kỳ ai khác.

• Nếu cần, hãy nói chậm lại với người có khả năng nghe kém hoặc khuyết tật nhận thức, hoặc nói to hơn với người khiếm thính. Họ sẽ nhắc bạn nếu cần điều chỉnh. Hãy hỏi họ xem bạn có cần nói chậm hoặc rõ ràng hơn không.
• Tránh đơn giản hóa ngôn ngữ trừ khi đối phương gặp khó khăn trong giao tiếp. Hãy giao tiếp bình thường và điều chỉnh nếu họ yêu cầu.

Tránh dùng biệt danh hoặc từ ngữ xúc phạm. Những từ như “què”, “tật nguyền”, “thiểu năng” không chỉ gây tổn thương mà còn thể hiện sự thiếu tôn trọng. Hãy luôn thận trọng trong ngôn từ và tránh nhận dạng ai đó qua khuyết tật của họ.

• Khi giới thiệu, chỉ cần nói tên và vai trò của họ, không cần đề cập đến khuyết tật. Ví dụ: “Đây là đồng nghiệp của tôi, chị A” thay vì “Đây là đồng nghiệp của tôi, chị A, chị ấy khiếm thính.”
• Nếu dùng cụm từ thông thường như “Tôi phải chạy đây!” với người ngồi xe lăn, đừng xin lỗi. Họ không cảm thấy bị xúc phạm, và việc xin lỗi chỉ khiến khuyết tật của họ trở thành tâm điểm.

Giao tiếp trực tiếp với người khuyết tật, không thông qua người khác. Dù họ có phụ tá hay phiên dịch, hãy luôn nói chuyện trực tiếp với họ. Đừng nói chuyện với người đứng cạnh thay vì người ngồi xe lăn, vì khuyết tật thể chất không ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp của họ.

• Ngay cả khi người đó không có phản ứng rõ ràng, như người tự kỷ không nhìn thẳng vào bạn, đừng cho rằng họ không nghe thấy. Hãy tiếp tục trò chuyện với họ.

Hãy kiên nhẫn và đặt câu hỏi khi cần. Đừng thúc giục hoặc ngắt lời người khuyết tật. Hãy để họ trò chuyện và hành động theo tốc độ của riêng họ. Nếu không hiểu, đừng ngại hỏi lại. Giả vờ hiểu có thể gây hiểu lầm và làm họ khó chịu.

• Với người nói khó, đừng thúc giục họ nói nhanh hơn. Hãy đề nghị họ nói lại nếu cần.
• Những khoảng lặng trong cuộc trò chuyện là bình thường, vì nhiều người cần thời gian để xử lý thông tin hoặc diễn đạt suy nghĩ.

Đừng ngại hỏi về khuyết tật của ai đó nếu cần. Tò mò quá mức là không nên, nhưng nếu bạn muốn giúp đỡ, hãy hỏi một cách tế nhị. Ví dụ, nếu thấy họ gặp khó khăn khi đi cầu thang, hãy đề nghị dùng thang máy cùng. Họ có thể đã quen với câu hỏi này và sẽ trả lời ngắn gọn. Nếu thông tin quá cá nhân, họ có thể từ chối.

• Đừng giả vờ hiểu về khuyết tật của người khác. Hãy hỏi thay vì tự suy diễn.

Hiểu rằng không phải khuyết tật nào cũng nhìn thấy được. Nếu thấy ai đó đỗ xe ở chỗ dành cho người khuyết tật dù trông họ khỏe mạnh, đừng vội phán xét. Có những khuyết tật vô hình mà bạn không thể nhận ra ngay lập tức.

• Hãy luôn đối xử tử tế và chu đáo, vì bạn không thể hiểu hết hoàn cảnh của người khác chỉ qua vẻ bề ngoài.
• Một số khuyết tật thay đổi theo ngày: hôm nay họ cần xe lăn, ngày mai chỉ cần chống nạng. Điều này không có nghĩa họ đang giả vờ hay "khỏe lên", mà chỉ là cuộc sống của họ cũng có những thăng trầm như bao người.

Hãy đặt mình vào vị trí của người khuyết tật. Bạn sẽ dễ dàng hiểu cách tương tác với họ hơn nếu biết nghĩ cho cảm nhận của họ. Hãy suy nghĩ xem bạn muốn được đối xử thế nào, và áp dụng điều đó khi giao tiếp với họ.

• Hãy đối xử với người khuyết tật như bất kỳ ai khác. Chào đón đồng nghiệp mới bị khuyết tật một cách bình thường, không nhìn chằm chằm hay tỏ ra kẻ cả.
• Đừng tập trung vào khuyết tật của họ. Điều quan trọng là đối xử công bằng và tôn trọng, không cần phải hiểu rõ mọi chi tiết về tình trạng của họ.

Đề nghị giúp đỡ một cách chân thành. Nhiều người ngại đề nghị giúp đỡ vì sợ xúc phạm, nhưng một lời đề nghị chân thành sẽ không bao giờ bị coi là thô lỗ.

• Nhiều người khuyết tật ngại nhờ vả, nhưng họ sẽ trân trọng sự giúp đỡ khi được đề nghị.
• Ví dụ, khi đi mua sắm cùng người ngồi xe lăn, bạn có thể hỏi xem họ có cần giúp cầm túi xách hay tìm chỗ ngồi không. Đề nghị giúp đỡ một cách cụ thể và tế nhị.
• Nếu không chắc, hãy hỏi: “Tôi có thể giúp gì cho bạn lúc này không?”
• Đừng giúp đỡ mà không hỏi ý kiến, như đẩy xe lăn của ai đó lên dốc. Hãy hỏi xem họ có cần hỗ trợ không.

Không làm phiền chó phục vụ. Những chú chó phục vụ dù đáng yêu nhưng đang thực hiện nhiệm vụ quan trọng. Đừng vuốt ve hay chơi đùa với chúng khi chưa được phép, vì điều này có thể làm chúng phân tâm khỏi công việc hỗ trợ chủ nhân.

• Không cho chó phục vụ thức ăn hay gọi tên chúng khi chúng đang làm nhiệm vụ.
• Nếu muốn tương tác, hãy hỏi ý kiến chủ nhân và tôn trọng quyết định của họ.

Không nghịch ngợm với xe lăn hoặc thiết bị hỗ trợ di chuyển của người khác. Xe lăn có thể trông như một chỗ tiện để đặt tay, nhưng việc đó có thể khiến người ngồi trên đó cảm thấy khó chịu. Trừ khi được yêu cầu, đừng tự ý chạm vào xe lăn, khung tập đi, nạng hay bất kỳ thiết bị nào của họ. Nếu cần di chuyển xe lăn, hãy xin phép và đợi sự đồng ý. Đừng hỏi mượn xe lăn để chơi đùa, vì điều đó có thể gây khó chịu.

• Hãy coi thiết bị hỗ trợ như một phần cơ thể của họ. Bạn không nên tự ý chạm vào hay di chuyển chúng.
• Tránh động vào các công cụ hỗ trợ khác như máy phiên dịch cầm tay hay bình oxy trừ khi được yêu cầu.

Nhận thức rằng hầu hết người khuyết tật đã thích nghi với cuộc sống. Dù khuyết tật bẩm sinh hay do tai nạn, bệnh tật, họ đều học cách tự lập và thích nghi. Họ có thể sống độc lập và ít cần sự giúp đỡ. Đừng cho rằng họ không thể làm gì hoặc liên tục cố gắng giúp đỡ, vì điều đó có thể gây khó chịu. Hãy tôn trọng khả năng của họ.

• Người khuyết tật do tai nạn có thể cần hỗ trợ nhiều hơn, nhưng hãy đợi họ yêu cầu thay vì tự ý giúp.
• Đừng tránh giao nhiệm vụ cho người khuyết tật vì lo họ không thể hoàn thành.
• Nếu muốn giúp đỡ, hãy đề nghị một cách chân thành và cụ thể.

Tránh cản đường người khuyết tật. Hãy tỏ ra lịch sự bằng cách không đứng chắn lối đi của họ. Nếu thấy họ đang di chuyển, hãy nhường đường. Đề nghị giúp đỡ nếu thấy họ gặp khó khăn, nhưng đừng xâm phạm không gian cá nhân của họ.

• Không chạm vào thiết bị hỗ trợ hay vật nuôi của họ nếu chưa được phép. Hãy nhớ rằng xe lăn và các công cụ hỗ trợ khác là một phần không gian cá nhân của họ.