Nghệ Thuật Phê Bình Xây Dựng

24/02/2025

Nội dung bài viết

Phê bình xây dựng là một nghệ thuật tinh tế, giúp khích lệ hành vi tích cực mà không cần chỉ trích hay công kích. Để thành thạo kỹ năng này, bạn cần giữ giọng điệu tích cực, tập trung vào mục tiêu rõ ràng và có thể đạt được. Mỗi người là một cá thể khác biệt, vì vậy hãy điều chỉnh cách góp ý phù hợp với tính cách và hoàn cảnh của họ.

Các Bước Thực Hiện

Chỉ phê bình khi bạn có mục đích rõ ràng

Trước khi phê bình, hãy tự hỏi: “Mục đích của mình là gì?” Khi đã xác định được mục tiêu, bạn sẽ biết cách tập trung vào những điểm cần thiết. Nếu không có mục đích rõ ràng, bạn có thể khiến người nghe cảm thấy quá tải hoặc bị áp lực.

Bạn có thể muốn thay đổi một hành vi cụ thể, chẳng hạn như nhắc nhở nhân viên tuân thủ nội quy hoặc học sinh giảm tiếng ồn trong lớp.
Mục đích của bạn cũng có thể là giúp ai đó cải thiện kỹ năng, như hướng dẫn đồng nghiệp cách giao tiếp hiệu quả với khách hàng hoặc hỗ trợ giáo viên trong việc quản lý lớp học.
Nếu không tìm thấy lý do chính đáng để phê bình, tốt nhất bạn nên giữ im lặng. Đôi khi, những suy nghĩ phê phán không cần phải được nói ra.

Chú ý đến âm điệu khi phát biểu

Nội dung lời nói quan trọng, nhưng cách truyền đạt cũng không kém phần quan trọng. Nếu người nghe cảm nhận được thiện chí và sự thân thiện từ bạn, họ sẽ dễ dàng tiếp thu lời góp ý hơn. Hãy giữ giọng điệu nhẹ nhàng, thái độ hòa nhã và sử dụng âm điệu phù hợp để người nghe cảm thấy được tôn trọng và đánh giá đúng mực.
- Trong một số trường hợp, giọng điệu nghiêm khắc là cần thiết. Ví dụ, khi con bạn chơi pháo hoa hoặc nhân viên có hành vi thiếu tôn trọng khách hàng, bạn cần nhấn mạnh tính nghiêm trọng của vấn đề.

Trao đổi riêng tư với người cần góp ý

Khen ngợi trước đám đông, nhưng phê bình trong không gian riêng tư để đạt hiệu quả tốt nhất. Không ai muốn bị chỉ trích trước mặt người khác, vì vậy hãy tạo không gian riêng để giảm bớt áp lực cho người được góp ý. Bạn có thể mời họ đến văn phòng hoặc trò chuyện trong giờ nghỉ trưa, kèm theo một nụ cười thân thiện.

Phê bình trước đám đông có thể khiến người đó cảm thấy bị xấu hổ hoặc bị bêu rếu. Một cuộc trò chuyện riêng tư sẽ giúp họ cởi mở và tiếp thu lời góp ý một cách tích cực hơn.

Bắt đầu bằng lời khen ngợi chân thành

Tìm một điểm tích cực để khen ngợi trước khi đưa ra lời phê bình. Nếu bạn định góp ý về doanh số bán hàng của nhân viên, hãy bắt đầu bằng việc ghi nhận sự cố gắng của họ. Khi muốn nhắc nhở về thái độ, bạn có thể khen ngợi sự nhiệt tình của họ. Lời khen chân thành sẽ giúp người nghe cảm thấy thoải mái và sẵn sàng tiếp thu ý kiến của bạn.

Khi nói chuyện với con, hãy bắt đầu bằng câu: “Mẹ rất tự hào vì con học tập chăm chỉ, nhưng cô giáo vừa chia sẻ với mẹ rằng…”
Với nhân viên, bạn có thể nói: “Em rất xuất sắc trong việc chào hàng, nhưng chị muốn nhắc nhở em về quy định giờ giấc…”
Với bạn bè, hãy mở đầu: “Tớ biết cậu rất quý tớ, nhưng gần đây có một chuyện khiến tớ cảm thấy buồn…”

Sử dụng chủ ngữ “tôi” để tạo sự gần gũi và tích cực

Cho họ cơ hội tự nhận xét về bản thân

Hãy để người kia tự đánh giá trước khi bạn đưa ra lời phê bình. Bạn có thể đặt câu hỏi giả định hoặc khuyến khích họ nhìn nhận hành vi của mình từ góc độ khác. Cách này giúp họ không cảm thấy bị công kích và tạo không khí cởi mở hơn.

Với nhân viên, bạn có thể hỏi: “Nếu em là quản lý và nhận được phản hồi tiêu cực từ khách hàng, em sẽ xử lý thế nào?” hoặc “Em tự đánh giá hiệu quả công việc của mình ra sao?”
Với con trẻ, hãy hỏi: “Nếu bạn con làm như vậy, con sẽ nghĩ gì về bạn ấy?”
Với bạn bè, bạn có thể gợi mở: “Cậu cảm thấy thế nào nếu bị người khác nói xấu sau lưng?”

Liên kết lời phê bình với mục tiêu cá nhân của họ

Hãy thuyết phục người khác bằng cách nhấn mạnh lợi ích của việc tiếp thu lời góp ý. Nếu lời phê bình của bạn không liên quan đến mục tiêu của họ, họ sẽ khó lòng tiếp nhận. Hãy tự hỏi: “Người này đang cần gì?” Trước hoặc sau khi đưa ra lời phê bình, hãy giải thích cách phản hồi của bạn sẽ giúp họ đạt được mục tiêu.

Với nhân viên thường trễ deadline, bạn có thể nói: “Tôi biết cậu đang mong thăng chức, vậy nên tôi nghĩ chúng ta nên thảo luận về những điều cậu có thể cải thiện để đạt được mục tiêu đó. Cậu thấy sao?”
Với đồng nghiệp hay trễ giờ, hãy nói: “Anh nhớ em từng nói muốn tăng doanh số. Anh có vài ý tưởng có thể giúp em. Em có muốn trao đổi không?”
Với con trẻ, bạn có thể nói: “Bố biết con muốn đi trại hè với bạn bè, nhưng nếu con không cải thiện điểm số, con sẽ phải học thêm vào hè này.”

Phê bình hành vi, không phê phán con người

Mọi người dễ thay đổi hơn nếu họ không cảm thấy bị công kích cá nhân. Hành vi không phải lúc nào cũng phản ánh đúng con người họ. Bằng cách tập trung vào hành động cụ thể, bạn sẽ giúp họ dễ dàng thay đổi hơn.

Thay vì nói: “Cô không có kỹ năng giao tiếp tốt với khách hàng,” hãy nói: “Tôi nghĩ cô có thể cải thiện cách giao tiếp với khách hàng.”
Thay vì nhận xét: “Cậu ăn mặc lôi thôi,” hãy nói: “Tôi không nghĩ mình sẽ chọn bộ đồ đó để đi làm.”
Với người thân, đừng nói: “Anh đối xử với em thật tệ!” Hãy nói: “Em không thích cách anh nói chuyện với em như vậy.”

Thẳng thắn về mức độ nghiêm trọng của vấn đề

Nếu vấn đề nghiêm trọng, hãy nói rõ. Nếu không, hãy thừa nhận điều đó. Đừng phóng đại những lỗi nhỏ, nhưng cũng đừng xem nhẹ những sai lầm nghiêm trọng. Hãy điều chỉnh ngôn ngữ và giọng điệu phù hợp với tình huống.

Với nhân viên đi làm muộn vài phút, hãy nói: “Tôi biết điều này có vẻ nhỏ, nhưng tôi đánh giá cao nếu em quẹt thẻ đúng 9 giờ.”
Với lỗi nghiêm trọng như cư xử thô lỗ với khách hàng, hãy nói: “Tôi cần nói thẳng với cậu về việc này. Công ty không bao giờ chấp nhận cách cư xử như vậy với khách hàng.”
Với trẻ em, hãy giải thích rõ lý do vì sao hành vi của chúng là nguy hiểm hoặc không phù hợp.

Thừa nhận những yếu tố bên ngoài ảnh hưởng

Thừa nhận các yếu tố bên ngoài giúp người khác dễ dàng nhận trách nhiệm hơn. Nếu họ đang gặp khó khăn trong cuộc sống, hãy thể hiện sự thấu hiểu. Dù hoàn cảnh có thể ảnh hưởng đến hành vi, bạn vẫn cần thẳng thắn chia sẻ mong muốn của mình.

Với chồng, bạn có thể nói: “Em biết anh đang rất bận rộn ở công ty, nhưng nếu anh giúp em rửa bát thỉnh thoảng, em sẽ rất cảm kích.”
Với con trẻ, hãy nói: “Mẹ hiểu con rất hào hứng khi chơi với bạn, nhưng lần sau con hãy cố gắng kiềm chế hơn nhé.”
Với nhân viên làm ca đêm, hãy nói: “Tôi biết làm ca đêm rất mệt mỏi, nhưng vì tôi thấy anh ngủ gật trong giờ làm, chúng ta cần trao đổi về điều này.”

Đưa ra những hướng dẫn cụ thể để thay đổi

Hãy đưa ra các bước cụ thể để người khác có thể thực hiện. Lời phê bình mơ hồ sẽ khó giúp họ cải thiện. Sau khi góp ý, hãy đề xuất những hành động thiết thực và sẵn sàng hỗ trợ họ thực hiện.

Với nhân viên hay quên phụ kiện, hãy nói: “Lần sau trước khi ra khỏi nhà, em hãy kiểm tra túi xem có bảng tên không. Nếu quên, em có thể lên gặp tôi để lấy bảng dự phòng.”
Với bạn cùng phòng, hãy nói: “Xuân sẽ lau dọn bếp, tớ sẽ dọn phòng tắm. Cậu có thể quét sân hàng tuần được không?”

Thể hiện niềm tin vào khả năng của họ

Hãy thể hiện niềm tin vào người khác khi bắt đầu hoặc kết thúc lời phê bình. Điều này giúp họ cảm thấy được ủng hộ và có động lực cải thiện. Nếu họ nghĩ rằng bạn không tin tưởng, họ sẽ cảm thấy chán nản. Hãy khẳng định rằng bạn đánh giá cao nỗ lực của họ và tin rằng họ có thể làm tốt hơn.

Với học sinh, bạn có thể nói: “Thầy biết em là một học sinh thông minh và chăm chỉ. Thầy tin tưởng ở em, và thầy chắc chắn em sẽ làm được!”
Với nhân viên, hãy nói: “Cậu là một phần không thể thiếu của đội, và tôi biết cậu có đủ khả năng để làm tốt hơn.”

Thấu hiểu và đáp lại những lo lắng của người khác

Hãy cho người kia cơ hội phản hồi để họ cảm thấy được lắng nghe. Nếu không được nói lên suy nghĩ, họ sẽ cảm thấy bất công. Hãy hỏi họ cảm nhận và lắng nghe một cách chân thành, ngay cả khi bạn không đồng ý.

Bạn có thể kết thúc cuộc trò chuyện bằng câu: “Em thấy như vậy có công bằng không?” hoặc “Em cảm thấy thế nào về chuyện này?”
Nếu họ chán nản, hãy nói: “Tôi hiểu vì sao cậu thất vọng. Tôi cũng vậy, nhưng chúng ta cần giải quyết vấn đề này.”
Nếu họ phản ứng tiêu cực, hãy làm dịu tình hình bằng cách nhắc nhở: “Tôi không muốn hạ thấp cậu. Tôi chỉ muốn giúp thôi. Xin lỗi nếu tôi gây hiểu lầm.”
Nếu họ mất kiểm soát, hãy giữ bình tĩnh và tạm dừng cuộc trò chuyện.

Lời Khuyên Hữu Ích

Phản hồi kiểu “sandwich” (khen-chê-khen) thường hiệu quả trong cuộc sống hàng ngày, nhưng trong công việc, nhiều người thích đi thẳng vào vấn đề. Kiểu phản hồi này có thể khiến lời phê bình của bạn thiếu chân thành.
Hãy học hỏi từ những người có kỹ năng phê bình xây dựng.

Du lịch

Ẩm thực

Khám phá

Đi Phượt

Vẻ đẹp Việt Nam

Chuyến đi