Tại sao ông Công ông Táo lại chỉ cưỡi cá chép lên chầu trời?

Hình ảnh ông Công ông Táo cưỡi cá chép mỗi dịp 23 tháng Chạp đã trở thành một phần trong ký ức của người Việt. Bài viết dưới đây sẽ giải mã vì sao cá chép lại là phương tiện đưa ông Táo lên trời vào mỗi dịp Tết.

Theo truyền thuyết dân gian, Táo Quân bao gồm 2 ông và 1 bà, tượng trưng cho Thần Đất, Thần Nhà và Thần Bếp. Xưa kia, có một đôi vợ chồng tên Thị Nhi và Trọng Cao sống hạnh phúc. Tuy nhiên, sau một cuộc cãi vã lớn, Thị Nhi rời đi, gặp Phạm Lang và kết duyên cùng ông.

Trọng Cao hối hận vì sự sai lầm của mình, tìm kiếm vợ khắp nơi. Anh phải sống lang thang và ăn xin, nhưng vẫn không thể tìm ra được nơi Thị Nhi ở.

Vào ngày 23 tháng Chạp, khi đang kiếm sống bằng nghề xin ăn, Trọng Cao tình cờ gặp lại vợ cũ Thị Nhi đang đốt vàng mã trước nhà. Thương xót chồng cũ, Thị Nhi đã đem gạo cho, nhưng Phạm Lang phát hiện và nghi ngờ. Quá đau buồn, xấu hổ, Thị Nhi đã nhảy vào đống lửa tự vẫn. Trọng Cao lao theo cứu, còn Phạm Lang vì yêu thương vợ cũng nhảy vào cùng chết.

Ngọc Hoàng thấy xót xa trước mối tình dang dở của ba người, liền phong cho họ thành Táo Quân, giao cho nhiệm vụ trông coi việc bếp núc, đất đai, chợ búa của nhân gian và hàng năm, từ ngày 23 tháng Chạp, họ sẽ lên trời bẩm báo Ngọc Hoàng.

Truyền thuyết dân gian vẫn kể về câu chuyện “Cá chép vượt vũ môn để hóa rồng”. Một năm nọ, trời hạn hán nghiêm trọng, Ngọc Hoàng tổ chức một cuộc thi để chọn ra một con vật dưới nước có thể lên thành rồng. Cuộc thi gồm ba vòng, với ba đợt sóng dữ dội. Con vật nào vượt qua sẽ trở thành rồng.

Trong số những loài tham gia, cá chép là người chiến thắng nhờ vào sự kiên trì và quyết tâm không bỏ cuộc. Dù sóng gió có dữ dội thế nào, cá chép vẫn kiên cường vượt qua mọi thử thách, đến được cửa vũ môn. Từ đó, cá chép hóa rồng, bay lên trời, phun mưa để mang lại sự sống mới cho nhân gian, giúp vạn vật được mùa màng, ấm no.

Theo Giáo sư Kiều Thu Hoạch, Nghiên cứu viên cao cấp tại Viện nghiên cứu văn hóa dân gian, quan niệm này xuất phát từ tiềm thức dân gian người Việt xưa, khi cá chép được tin là có thể hóa rồng và bay lên trời. Vì vậy, người Việt đã chọn cá chép làm phương tiện cho Táo Quân lên thiên đình trong dịp cúng ông Công ông Táo.

Giáo sư Trần Lâm Biền cũng chia sẻ thêm, trong quan niệm âm dương, cá chép đại diện cho yếu tố âm, mang hình ảnh của mặt trăng, từ đó người ta tin rằng cá chép có thể bay lên trời.

Cá chép còn được xem là biểu tượng của sức khỏe, sự bình an và thịnh vượng, mang lại tài lộc và may mắn. Hơn nữa, vì cá chép đã hóa rồng và trở thành một con vật của Thiên đình, nó được coi là loài động vật linh thiêng, được tôn thờ ngang tầm với rồng.

Vì lẽ đó, cá chép hóa rồng được xem là có năng lực phi thường, là phương tiện duy nhất có thể đưa ông Công ông Táo về trời, không thể thay thế bởi bất kỳ loài vật nào khác.

Mỗi năm vào ngày 23 tháng Chạp, các gia đình chuẩn bị nghi lễ tiễn ông Táo về trời. Đến đêm Giao thừa, Táo Quân sẽ trở lại trần gian để tiếp tục công việc trông coi bếp lửa, mang theo những báo cáo về gia đình.

Theo tín ngưỡng của người Việt, vào ngày này, Táo Quân sẽ lên trời để bẩm báo Ngọc Hoàng về những sự kiện trong năm qua của mỗi gia đình.

Một lễ vật không thể thiếu trong nghi lễ cúng ông Công ông Táo chính là cá chép. Theo truyền thuyết, ông Táo sẽ cưỡi cá chép bay về thiên đình để tường trình những công việc đã xảy ra trên trần gian.

Phong tục thả cá chép trong ngày lễ ông Công ông Táo mang ý nghĩa "cá chép hóa rồng", với niềm tin rằng cá chép sẽ chở ông Táo lên trời để tâu báo mọi chuyện đã qua trong năm cho Ngọc Hoàng.

Những con cá chép được dâng cúng Táo Quân thường là cá chép đỏ, to khỏe, không trầy xước và có vảy nguyên vẹn. Chúng sẽ được thả ở ao, hồ nước sạch vào giờ Ngọ, tức 12 giờ trưa ngày 23 tháng Chạp, để kịp thời gian bay lên thiên đình.

Vào dịp Tết Nguyên Đán, phong tục cúng ông Công ông Táo đã trở thành truyền thống lâu đời, với niềm tin rằng ông Táo sẽ lên trời báo cáo những điều tốt đẹp của gia đình trong năm qua. Để thực hiện nghi lễ, mâm cúng cần chuẩn bị đầy đủ: Thịt heo luộc, gà luộc hoặc quay, đĩa rau xào, hành muối, xôi gấc, giò heo, canh mọc, cá chép nướng, trái cây tươi, trà, rượu, cau trầu, và không thể thiếu cá chép cùng văn khấn ông Công ông Táo.

Tripi