5 Khía cạnh đặc sắc nhất trong thiên bút ký "Ai đã đặt tên cho dòng sông"

“Đến Huế là đến với mối tình dịu ngọt của đất trời, nơi con người và thiên nhiên hòa quyện làm một - vẻ đẹp độc nhất vô nhị. Và giữa lòng cố đô, sông Hương lặng lẽ trôi như dải lụa mềm ôm ấp nét duyên Huế. Dòng sông ấy không chỉ là linh hồn của xứ sở mà còn trở thành nguồn thi hứng bất tận trong nghệ thuật. Nổi bật nhất phải kể đến tùy bút 'Ai đã đặt tên cho dòng sông' của Hoàng Phủ Ngọc Tường - bản tình ca bằng văn xuôi về một dòng sông mang trong mình cả vẻ đẹp trữ tình lẫn chiều sâu lịch sử - văn hóa.

Hoàng Phủ Ngọc Tường (1937), người con của mảnh đất Quảng Trị nhưng gắn bó máu thịt với Huế. Tốt nghiệp ngành Triết - Văn tại Đại học Huế, ông từng là thầy giáo Trường Quốc học trước khi trở thành người nghệ sĩ - chiến sĩ trên mặt trận văn hóa. Chính tình yêu tha thiết với Huế đã thấm đẫm vào từng trang viết, tạo nên phong cách độc đáo: uyên bác mà đằm thắm, trí tuệ mà thi vị.

Qua ngòi bút tác giả, sông Hương hiện lên như một 'bản trường ca xanh' chứng kiến bao thăng trầm lịch sử. Từ thuở là ải Chi Lăng phương Nam khiến quân thù kinh sợ, đến khi soi bóng kinh thành Phú Xuân của vua Quang Trung, rồi chứng kiến những trang sử bi hùng thế kỷ XIX-XX. Dòng sông mang tên dịu dàng ấy lại ẩn chứa sức mạnh kiên cường của dân tộc, một 'Vạn Lý Trường Thành' thu nhỏ nơi biên viễn phương Nam.

Đặc biệt, nhà văn đã khám phá sông Hương như cái nôi của văn hóa Huế. Từ nhã nhạc cung đình đến ca Huế, từ điệu hò mái nhì đến mái đẩy - tất cả đều được sinh thành từ mặt nước Hương Giang. Sự giao thoa kỳ diệu giữa thơ và nhạc, giữa truyện Kiều và điệu Nam ai, Nam bằng càng tô đậm vẻ đẹp đa thanh của dòng sông nghệ thuật.

Sông Hương còn là nguồn cảm hứng vô tận cho thi ca. Từ nỗi sầu vạn cổ trong thơ Bà Huyện Thanh Quan, đến 'dòng sông trắng, lá cây xanh' của Tản Đà, rồi khí phách ngút trời trong thơ Cao Bá Quát - mỗi thi nhân đều tìm thấy ở sông Hương một vẻ đẹp riêng để rồi hòa vào mạch chảy bất tận của văn chương dân tộc.

Có thể nói, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã viết nên bản giao hưởng về sông Hương bằng tất cả sự am tường văn hóa và tình yêu say đắm. Ông phát hiện ra cả màu áo cô dâu Huế cũng được may theo sắc khói sương trên sông, để rồi kết tinh thành màu tím Huế - màu của sự hòa quyện giữa thiên nhiên và văn hóa. Qua đó, ta thấy được một tâm hồn nghệ sĩ vừa uyên bác vừa tinh tế, một trái tim luôn rung động trước vẻ đẹp quê hương.

'Ai đã đặt tên cho dòng sông' không đơn thuần là bút ký mà là bản tình ca về một dòng sông - nơi kết tinh vẻ đẹp của đất trời, lịch sử và văn hóa Việt. Tác phẩm như lời nhắn nhủ về giá trị trường tồn của những di sản tinh thần mà dòng sông ấy đã âm thầm bồi đắp qua bao thế hệ.

Huế - cái nôi nuôi dưỡng những tâm hồn nghệ sĩ, nơi mỗi lần trở về là một lần máu trở về tim. Tố Hữu từng thổn thức: "Hương Giang ơi, dòng sông êm/Quả tim ta vẫn ngày đêm tự tình". Và Hoàng Phủ Ngọc Tường, bằng tình yêu sâu nặng với quê hương, đã dệt nên bản tình ca "Ai đã đặt tên cho dòng sông?" - khúc tráng ca về dòng Hương Giang.

Qua ngòi bút tài hoa, sông Hương hiện lên như một thiếu nữ đa cảm: khi thì "vui tươi hẳn lên" giữa biền bãi Kim Long, khi lại e ấp với "đường cong mềm mại" như tiếng "vâng" thẹn thùng của tình yêu. Những so sánh độc đáo biến dòng sông thành sinh thể có hồn, có tâm trạng, có nhịp đập riêng.

Bằng con mắt họa sĩ, tác giả phác họa bức tranh Hương Giang với "màu biêng biếc của hàng cau", "bóng trúc u sầm", "cầu trắng in ngần như vầng trăng non". Còn bằng tâm hồn nhạc sĩ, ông nghe thấy điệu "slow tình cảm" riêng của dòng sông - điệu chảy "lững lờ" như níu giữ từng khoảnh khắc với Huế thương.

Đặc biệt hơn cả, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã khám phá mối quan hệ hữu cơ giữa dòng sông và tính cách Huế: "Sông Hương dịu dàng phải chăng đã góp phần hình thành nên tính cách nết na, ý nhị của người con gái cố đô". Một nhận xét sâu sắc xuất phát từ tình yêu và sự thấu hiểu.

Tác phẩm không chỉ là bút ký mà còn là bản giao hưởng của tình yêu - nơi hội tụ cái nhìn đa diện về địa lý, lịch sử, văn hóa, nghệ thuật. Qua đó, sông Hương hiện lên vừa cụ thể vừa trừu tượng, vừa hiện thực vừa lãng mạn, trở thành biểu tượng bất tử của xứ Huế mộng mơ.

Như một bản trường ca của tạo hóa, sông Hương khởi nguồn từ dãy Trường Sơn hùng vĩ với hai tính cách đối lập: khi thì "rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn", khi lại "dịu dàng say đắm" giữa rừng hoa đỗ quyên đỏ thắm. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã khám phá dòng sông như một cô gái Di-gan phóng khoáng, mang trong mình cả sức mạnh bản năng lẫn vẻ đẹp trí tuệ của người mẹ phù sa.

Cuộc hành trình về xuôi của sông Hương tựa như chuyến phiêu lưu đầy bí ẩn, khi dòng chảy "đóng kín cửa rừng" và giấu mình sau núi Kim Phụng. Nếu Nguyễn Tuân tả sông Đà với tiếng thác gầm gào, thì Hoàng Phủ Ngọc Tường lại phát hiện nét lưỡng thể độc đáo - vừa hùng vĩ vừa trữ tình - làm nên bản sắc riêng của dòng sông xứ Huế.

Qua ngòi bút tài hoa, sông Hương không còn là thực thể địa lý đơn thuần mà trở thành tác phẩm nghệ thuật sống động, nơi hội tụ của thi ca, nhạc họa và những triết luận sâu sắc về mối quan hệ giữa thiên nhiên với văn hóa, lịch sử. Đó chính là thành công xuất sắc của Hoàng Phủ Ngọc Tường trong việc biến bút ký thành khúc tình ca về dòng sông quê hương.

Trong hành trình về với kinh thành, sông Hương hiện lên như một "người đẹp bừng tỉnh sau giấc ngủ dài", uốn mình qua những khúc quanh đột ngột, ôm lấy chân đồi Thiên Mụ trong vũ điệu đầy tình tứ. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã khắc họa dòng sông với vẻ đẹp đa sắc: khi thì "mềm như tấm lụa" giữa hai dãy đồi sừng sững, khi lại ánh lên màu biến ảo "sớm xanh, trưa vàng, chiều tím".

Đặc biệt nhất là khoảnh khắc dòng sông "trầm mặc như triết lí" giữa những lăng tẩm cổ kính, bỗng bừng sáng lên khi gặp tiếng chuông Thiên Mụ ngân vang. Bằng ngòi bút tài hoa, tác giả đã tạo nên bức tranh thủy mặc sống động, nơi sông Hương hòa quyện cùng thiên nhiên xứ Huế trong sự hài hòa đến kỳ lạ.

Qua đó, ta thấy được tình yêu thiết tha cùng vốn văn hóa uyên bác của tác giả dành cho dòng sông quê hương - một kiệt tác nghệ thuật của tạo hóa, nguồn cảm hứng bất tận cho thi ca nhạc họa và biểu tượng văn hóa của cố đô.

Ngay từ nhan đề 'Ai đã đặt tên cho dòng sông', một câu hỏi mang hồn thi sĩ đã khơi gợi bao suy tưởng. Dòng Hương Giang hiện lên không chỉ là cảnh sắc thiên nhiên mà còn là một thực thể tâm hồn - nơi hội tụ những rung cảm tinh tế của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Từ thượng nguồn hùng vĩ như 'bản trường ca rừng già', khi về với Huế, sông Hương khoác lên mình vẻ đẹp của 'người gái đẹp' dịu dàng, mơ màng giữa đồng hoa Châu Hóa.

Chảy vào lòng cố đô, dòng sông mang điệu chảy đặc biệt 'trôi thật chậm như mặt hồ tĩnh lặng'. Trong con mắt đa tình của nhà văn, mỗi khúc quanh đều ẩn chứa ý nghĩa: đường cong mềm mại như tơ lụa, dòng chảy chậm rãi như lời tâm tình, đổi dòng đột ngột như lời thề trước khi về biển cả. Sông Hương hiện lên như một sinh thể biết yêu thương, gắn bó thiết tha với mảnh đất cố đô.

Bằng ngòi bút tài hoa, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã thổi hồn vào con sông, khiến nó trở thành biểu tượng văn hóa đầy ám ảnh. Những câu văn như nhịp chảy của chính dòng sông - khi thì sôi nổi miêu tả khúc thượng nguồn, lúc lại êm đềm như điệu slow tình cảm khi chảy qua kinh thành. Qua đó, ta không chỉ thấy hình ảnh con sông mà còn cả tâm hồn Huế - nhịp sống chậm, nét đẹp cổ kính hòa quyện với đời thường bình dị.

Đặc biệt, tác giả đã đặt Hương Giang trong mạch đối sánh với các dòng sông khác: từ sông Nê-va xứ Nga đến những vần thơ Hàn Mặc Tử, Tố Hữu. Mỗi so sánh đều toát lên tình yêu sâu nặng với dòng sông quê hương. Có thể nói, thiên bút ký này chính là bản tình ca đẹp nhất mà một người con xứ Huế dành tặng cho dòng sông của lòng mình.