6 Bài hướng dẫn phân tích yếu tố miêu tả và tự sự trong văn biểu cảm (Ngữ văn 7) xuất sắc nhất

I. Nghệ thuật kết hợp tự sự - miêu tả trong văn biểu cảm

Câu 1. Phân tích các yếu tố tự sự và miêu tả trong "Bài ca nhà tranh bị gió thu phá", làm rõ giá trị nghệ thuật của chúng:

Bài thơ là bức tranh đa thanh qua sự hòa quyện tài tình giữa các yếu tố:

- Khổ 1: Tự sự mở đầu (2 câu) kết hợp miêu tả sinh động (3 câu sau) tạo bối cảnh đầy kịch tính

- Khổ 2: Mạch tự sự chuyển thành dòng cảm xúc uất ức, bi phẫn

- Khổ 3: Nghệ thuật tả cảnh ngụ tình đạt đến đỉnh cao qua hình ảnh "mền vải lạnh tựa sắt"

- Khổ 4: Bùng sáng tư tưởng nhân văn qua lời ước nguyện vị tha

Câu 2. Phân tích đoạn văn SGK (tr.137-138):

a. Sự cộng hưởng của:

- Tự sự: Chuỗi ký ức về người cha tần tảo

- Miêu tả: Hình ảnh "bàn chân sần sùi", "dụng cụ đánh cá"

→ Tạo nền tảng cho dòng biểu cảm chân thực

b. Mối quan hệ hữu cơ:

Tình cảm nhớ thương là sợi chỉ đỏ xuyên suốt, chi phối cách lựa chọn chi tiết tự sự và góc độ miêu tả, biến ký ức khách quan thành nỗi niềm chủ quan.

II. Thực hành sáng tạo

Câu 1. Chuyển thể thơ sang văn xuôi biểu cảm:

"Gió thu tháng tám gào thét cuốn phăng từng mảng mái tranh nghèo. Nhà thơ - ông lão yếu đuối - đành bất lực nhìn lũ trẻ xóm Nam cướp giật những mảnh tranh cuối cùng. Đêm xuống trong căn nhà dột nát, tiếng mưa gõ nhịp trên tấm phên thưa, hòa cùng tiếng thở dài của kẻ sĩ nghèo..."

Câu 2. Viết về "Kẹo mầm":

"Tiếng rao 'Ai đổi kẹo' vang lên như câu thần chú gọi về ký ức. Trong tâm trí tôi hiện lên hình ảnh người mẹ hiền cẩn thận chải từng lọn tóc, giữ lại những sợi rối làm quà cho con. Món kẹo mầm vàng óng quấn quanh que tăm - thứ quà quê giản dị mà chứa đựng cả tình mẫu tử thiêng liêng..."

A. KIẾN THỨC CỐT LÕI

1. Nghệ thuật kết hợp tự sự và miêu tả trong văn biểu cảm

1.1. Phân tích sự hòa quyện giữa yếu tố tự sự và miêu tả trong "Bài ca nhà tranh bị gió thu phá" của Đỗ Phủ, ta thấy:

Khổ 1: Hai câu đầu kể chuyện, ba câu sau dựng cảnh
Khổ 2: Lời kể hòa với nét vẽ
Khổ 3: Câu chuyện, hình ảnh và tiếng lòng đồng hiện
Phần kết: Dồn nén cảm xúc
Nghệ thuật phối trộn ba yếu tố đã khắc họa sinh động cảnh ngộ bi đát của thi nhân, từ đó tỏa sáng khát vọng đẹp đẽ về mái ấm cho vạn kẻ sĩ nghèo.

1.2. Đoạn văn "Đôi bàn chân của cha" trong "Tuổi thơ im lặng" (Duy Khán):

Những ngón chân cha khum khum như muốn ôm trọn mảnh đất quê nghèo. Gan bàn chân xám xịt những vết đồng hành cùng năm tháng, lỗ chỗ những vết thương không bao giờ lành. Đêm đêm, tiếng rên trong giấc ngủ chập chờn hòa với âm thanh nước muối ấm xoa dịu. Sớm tinh mơ, bóng cha khuất dần sau làn sương sớm, để khi trở về, tóc đã đẫm sương đêm. Chiếc thúng câu mòn vẹt theo nhịp sống dạt dào...

a. Nghệ thuật phối hợp:
- Miêu tả: Khắc họa chi tiết đôi bàn chân lam lũ
- Tự sự: Kể lại nhịp sinh hoạt đời thường
→ Làm bật lên tình yêu thương xót xa

b. Cảm xúc chủ đạo:
- Hồi ức được chắt lọc qua lăng kính yêu thương
- Mỗi chi tiết đều thấm đẫm nỗi niềm
- Tự sự và miêu tả trở thành phương tiện biểu đạt tâm tư

2. Tinh hoa nghệ thuật

Tự sự và miêu tả trong văn biểu cảm là những nét vẽ phác thảo đối tượng để cảm xúc có chỗ bám víu, tỏa sáng. Chúng không nhằm tái hiện toàn vẹn sự việc hay cảnh vật, mà như những gợi ý tinh tế để trái tim cất lời.

B. GÓC SÁNG TẠO

1. Cảm nhận "Bài ca nhà tranh bị gió thu phá"

Đêm tháng tám, cơn cuồng phong như lột trần nỗi cơ cực của kẻ sĩ nghèo. Mái tranh bay đi như những mảnh ước vọng vỡ tan. Lũ trẻ thôn nghèo vô tình cướp đi những mảnh hạnh phúc cuối cùng. Trong căn nhà dột nát ướt sũng, giấc mơ về "ngôi nhà vạn gian" cháy lên như ngọn lửa ấm áp giữa đêm đông giá buốt. Đỗ Phủ không chỉ viết bằng mực mà còn bằng nước mắt và trái tim nhân ái mênh mông.

2. Hồi ức "Kẹo mầm"

Tiếng rao "Ai đổi kẹo" xé tan không gian yên ả, đánh thức miền ký ức ngọt ngào. Những sợi kẹo mầm vàng óng quấn quanh que tăm như tơ trời, tan chảy trên đầu lưỡi thành dòng sữa tuổi thơ. Bàn tay mẹ chải tóc, vo tròn những nắm tóc rối giắt lên mái hiên - đồng tiền nhỏ đổi lấy niềm vui con trẻ. Giờ đây, giữa phố thị ồn ào, vị ngọt mộc mạc ấy trở thành ký ức thiêng liêng về một miền quê yên bình đã xa.

I. Nghệ thuật phối trộn tự sự - miêu tả - biểu cảm

1. Phân tích tác phẩm:

- Miêu tả: Những hình ảnh sống động (hơi thở gấp gáp, vầng trán ướt đẫm)

- Biểu cảm: Dòng cảm xúc dâng trào (niềm hạnh phúc vỡ òa, cảm giác bình yên)

→ Các yếu tố đan xen tạo nên bức tranh đa chiều

2. Thử nghiệm loại bỏ:

- Không miêu tả + biểu cảm: Câu chuyện khô cứng như bản tin

- Không tự sự: Mất đi cốt truyện, chỉ còn những mảnh cảm xúc rời rạc

II. Thực hành sáng tạo

1. Khám phá văn bản:

- Phân tích cách Nam Cao khắc họa nỗi đau Lão Hạc qua:

+ Hình ảnh: "Khốn nạn ông giáo ơi..."

+ Cử chỉ: "Díu đôi chân run rẩy"

2. Viết từ trải nghiệm:

"Chiều ấy, bóng hình người lính hiện ra trong nắng vàng rực rỡ. Dáng đứng thẳng tắp trong bộ quân phục xanh biển, nụ cười tỏa sáng sau làn da nâu gió biển. Hai tiếng 'Em gái!' vang lên khiến tim tôi thắt lại. Một năm dài nhớ nhung bỗng hóa thành giọt nước mắt nóng hổi lăn trên má."

III. Cốt lõi nghệ thuật

- Tự sự: Dòng chảy sự kiện có nhân vật, diễn biến

- Miêu tả: Ngôn ngữ tạo hình sinh động

- Biểu cảm: Thế giới nội tâm chân thực

→ Khi hòa quyện tạo nên tác phẩm đa sắc màu cảm xúc

I. Giao hòa ba yếu tố nghệ thuật

1. Phân tích bài thơ:

- Khổ 1: Tự sự mở đầu, miêu tả cảnh tượng đầy ấn tượng

- Khổ 2: Tự sự xen lẫn biểu cảm (nỗi uất ức trước cảnh cướp giật)

- Khổ 3: Bức tranh đa sắc (kể - tả - bộc bạch)

- Kết: Tiếng lòng thổn thức

→ Tạo nên bức tranh hiện thực đầy xúc động về thân phận con người

2. Hình tượng đôi bàn chân:

- Miêu tả chi tiết: Những vết chai sần, nước da xám xịt

- Tự sự: Hành trình sớm hôm của người cha

- Biểu cảm: Tình yêu thương chứa chan

→ Hồi ức trở nên sống động nhờ tình cảm chân thành

II. Cảm nhận tác phẩm

1. Bài ca nhà tranh:

"Cơn gió thu như trút cơn thịnh nộ của tạo hóa, xé toạc mái nhà tranh đơn sơ. Những mảnh tranh bay đi tựa những mảnh đời vỡ vụn. Hình ảnh ông lão chống gậy đứng bất lực nhìn lũ trẻ nghèo cướp giật khiến lòng người đọc quặn thắt. Nhưng từ đống tro tàn ấy, ngọn lửa nhân ái vẫn bùng lên với khát vọng 'muôn ngàn gian nhà' che chở cho kẻ sĩ nghèo."

2. Kẹo mầm:

"Tiếng rao 'đổi kẹo' vang lên như khúc nhạc đồng quê. Những sợi kẹo mầm vàng óng quấn quanh que tăm là cả một trời tuổi thơ. Hình ảnh người mẹ chải tóc, giắt từng nắm tóc rối lên mái hiên trở thành ký ức thiêng liêng. Món quà ngọt ngào ấy giờ đã trở thành hoài niệm về một thời bình yên đã xa."

PHẦN I: NGHỆ THUẬT KẾT HỢP TỰ SỰ VÀ MIÊU TẢ

1. Phân tích "Bài ca nhà tranh bị gió thu phá"

- Khổ mở: Câu chuyện bão tố được kể lại qua hai dòng tự sự ngắn gọn, ba dòng tiếp theo dựng lên bức tranh hỗn loạn với những mảnh tranh bay tứ tán

- Đoạn giữa: Tự sự biến thành tiếng thở dài uất ức trước cảnh bị cướp giật

- Đoạn kết: Những dòng biểu cảm vút lên như ngọn lửa ấm áp giữa đêm đông giá lạnh

→ Sự phối hợp tài tình tạo nên bức tranh đa chiều về thân phận người nghệ sĩ

2. Đoạn văn "Đôi bàn chân cha"

- Những chi tiết miêu tả xúc động: Ngón chân khum khum như muốn ôm trọn mảnh đất quê, gan bàn chân lỗ chỗ vết thời gian

- Câu chuyện về những đêm cha ngâm chân nước muối trở thành biểu tượng của sự hy sinh thầm lặng

- Dòng cảm xúc cuối bài như giọt nước tràn ly, bật lên thành tiếng gọi "Bố ơi!" nghẹn ngào

PHẦN II: CẢM NHẬN SÂU SẮC

1. Bài ca nhà tranh

"Gió thu như trút cơn thịnh nộ, xé toạc mái nhà tranh đơn sơ. Những mảnh tranh bay đi tựa những mảnh đời vỡ vụn. Trong căn nhà dột nát ấy, giấc mơ về 'ngôi nhà vạn gian' cháy lên như ngọn đuốc ấm áp. Đỗ Phủ không chỉ viết bằng ngòi bút mà còn bằng trái tim nhân ái mênh mông."

2. Kẹo mầm

"Tiếng rao 'đổi kẹo' vang lên như khúc đồng dao xưa cũ. Những sợi kẹo mầm vàng óng quấn quanh que tăm là cả một trời tuổi thơ. Hình ảnh người mẹ chải tóc, giắt từng nắm tóc rối lên mái hiên trở thành ký ức thiêng liêng. Món quà ngọt ngào ấy giờ đã hóa thành hoài niệm về một thời bình yên đã xa."

I. Nghệ thuật kết hợp tự sự - miêu tả - biểu cảm

1. Phân tích "Bài ca nhà tranh bị gió thu phá"

- Khổ 1: Tự sự ngắn gọn kết hợp miêu tả sinh cảnh hỗn loạn

- Khổ 2: Câu chuyện đau lòng về sự cướp giật, thấm đẫm nỗi uất ức

- Khổ 3: Bức tranh hiện thực đầy xúc động về cảnh nghèo khó

- Khổ 4: Tiếng lòng vút cao với khát vọng nhân văn

→ Tạo nên bức tranh đa chiều về thân phận con người trong xã hội

2. Đoạn văn "Đôi bàn chân cha"

- Miêu tả chi tiết: Những vết chai sần in hằn dấu vết thời gian

- Tự sự: Hành trình lam lũ sớm hôm của người cha

- Biểu cảm: Dòng cảm xúc dâng trào từ trái tim người con

→ Hồi ức trở nên sống động nhờ tình cảm chân thành

II. Cảm nhận sâu sắc

1. Bài ca nhà tranh

"Cơn gió thu như trút cơn thịnh nộ của tạo hóa, xé toạc mái nhà tranh đơn sơ. Trong căn nhà dột nát ấy, giấc mơ về 'ngôi nhà vạn gian' cháy lên như ngọn lửa ấm áp giữa đêm đông giá buốt. Đỗ Phủ không chỉ viết bằng ngòi bút mà còn bằng trái tim nhân ái mênh mông."

2. Kẹo mầm

"Tiếng rao 'đổi kẹo' vang lên như khúc đồng dao xưa cũ. Những sợi kẹo mầm vàng óng quấn quanh que tăm là cả một trời tuổi thơ. Hình ảnh người mẹ chải tóc, giắt từng nắm tóc rối lên mái hiên trở thành ký ức thiêng liêng. Món quà ngọt ngào ấy giờ đã hóa thành hoài niệm về một thời bình yên đã xa."