6 bài phân tích "Chữ người tử tù" (Ngữ văn 10 - SGK Kết nối tri thức) xuất sắc nhất

I. Nguyễn Tuân - Bậc thầy ngôn từ

- Nhà văn tài hoa (1910-1987) với phong cách uyên bác, quê gốc Hà Nội

- Chuyên gia tùy bút và ký, được tôn vinh là bậc thầy sáng tạo tiếng Việt

II. Tác phẩm "Chữ người tử tù"

1. Xuất xứ: Truyện ngắn đăng báo Tao Đàn 1938 (tên gốc "Dòng chữ cuối cùng")

2. Nội dung cốt lõi: Cuộc gặp gỡ kỳ lạ giữa Huấn Cao - tử tù tài hoa và viên quản ngục say mê nghệ thuật thư pháp

3. Bố cục:

- Tâm trạng quản ngục khi tiếp nhận tù nhân

- Hành trình xin chữ đầy éo le

- Cảnh cho chữ "xưa nay chưa từng có"

III. Giá trị tác phẩm

* Nội dung:

- Vẻ đẹp toàn diện của Huấn Cao: tài năng - khí phách - thiên lương

- Quan niệm thẩm mỹ: Cái đẹp gắn liền với cái thiện

* Nghệ thuật:

- Tình huống truyện độc đáo

- Thủ pháp tương phản đạt đỉnh cao

- Ngôn ngữ góc cạnh, giàu hình tượng

IV. Bài học nhân sinh

- Sức mạnh cảm hóa của cái đẹp

- Thiên lương không thể chung sống với cái ác

- Giá trị của sự tri âm tri kỷ

Khám phá tác phẩm "Chữ người tử tù"

1. Dẫn nhập: Tác phẩm xoay quanh cuộc gặp gỡ đặc biệt giữa Huấn Cao - tử tù tài hoa và viên quản ngục say mê nghệ thuật thư pháp.

2. Phân tích nhân vật:

• Huấn Cao: Hiện thân của cái đẹp toàn diện - tài năng thư pháp, khí phách hiên ngang và thiên lương trong sáng
• Quản ngục: Người trọng cái đẹp giữa chốn ngục tù tăm tối

3. Cảnh tượng đặc biệt: Cảnh cho chữ "xưa nay chưa từng có" - nơi cái đẹp chiến thắng cái ác

4. Giá trị tác phẩm:

• Nghệ thuật xây dựng tình huống độc đáo
• Sử dụng thành công thủ pháp tương phản
• Ngôn ngữ giàu hình ảnh, gợi cảm

5. Thông điệp sâu sắc:

• Sức mạnh cảm hóa của cái đẹp
• Vẻ đẹp tâm hồn quan trọng hơn địa vị xã hội
• Mối quan hệ giữa nghệ thuật và đạo đức

NGUYỄN TUÂN VÀ KIỆT TÁC "CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ"

I. Tác giả - Một đời nghệ thuật

• Nguyễn Tuân (1910-1987) - nhà văn tài hoa Hà Thành
• Phong cách độc đáo: từ "ngông" thời trước cách mạng đến sự hòa hợp giữa truyền thống và hiện đại
• Tác phẩm tiêu biểu: Vang bóng một thời, Sông Đà,...

II. Tác phẩm - Ánh sáng giữa bóng tối

• Tình huống truyện: Cuộc gặp gỡ kỳ lạ giữa tử tù Huấn Cao và quản ngục
• Nhân vật đặc sắc:
  • Huấn Cao: Tài hoa - Khí phách - Thiên lương
  • Quản ngục: Người giữ tù nhưng say mê cái đẹp
• Cảnh tượng đặc biệt: Cảnh cho chữ "xưa nay chưa từng có"

III. Giá trị nghệ thuật

• Xây dựng tình huống độc đáo
• Sử dụng thành công thủ pháp tương phản
• Ngôn ngữ giàu hình ảnh, gợi cảm

IV. Thông điệp nhân văn

• Sức mạnh cảm hóa của cái đẹp
• Vẻ đẹp tâm hồn vượt lên hoàn cảnh
• Mối quan hệ giữa nghệ thuật và đạo đức

* Khám phá trước khi đọc

Câu hỏi gợi mở (trang 21 sgk Ngữ văn 10 - Tập 1): Qua nhan đề "Chữ người tử tù", bạn hình dung tác phẩm sẽ khắc họa điều gì đặc biệt?

Gợi ý suy ngẫm:

- Tác phẩm có lẽ là hành trình của những nét chữ cuối đời - di sản tinh thần mà một trí giả sắp từ giã cõi đời để lại, ẩn chứa triết lý nhân sinh sâu sắc.

* Hành trình khám phá văn bản

• Cuộc đối thoại đặc biệt giữa quản ngục và thầy thơ lại

- Trong không khí u ám của nhà tù, hai nhân vật bàn về sáu án tử sắp thi hành, trong đó nổi bật là Huấn Cao - người nghệ sĩ bút lông khiến quản ngục ngưỡng mộ từ lâu, dẫn đến quyết định biệt đãi đầy éo le.

• Chân dung nghệ thuật về quản ngục

- Ngoại hình: Người đàn ông tuổi xế chiều với mái tóc hoa râm, chòm rã bạc màu, khuôn mặt từng đầy tư lự giờ đã lắng lại như mặt hồ thu.

- Tính cách: Con người của lẽ phải, biết trân quý tài năng và cái đẹp giữa chốn bùn nhơ.

- Đam mê: Sưu tầm thư pháp như cách tìm kiếm chân lý.

- Môi trường: Sống giữa cái ác nhưng giữ được thiên lương.

- Khái quát: "Một nốt nhạc trong trẻo giữa bản hợp xướng hỗn loạn".

• Dự cảm về mối quan hệ đặc biệt

- Trên danh nghĩa, đó là quan hệ giữa cai ngục và tử tù, nhưng sự ngưỡng mộ tài năng của quản ngục đã thổi vào mối quan hệ ấy những giá trị vượt lên trên khuôn khổ thông thường.

• Cảnh cho chữ - kiệt tác nghệ thuật

- Không gian: Căn buồng giam chật hẹp, ẩm mốc, ngập tràn phân chuột gián.

- Thời khắc: Đêm cuối trước khi thi hành án.

- Nghịch lý: Người nghệ sĩ sáng tạo trong xiềng xích, kẻ quyền uy khúm núm đón nhận.

- Chi tiết đắt giá: "Bàn tay run run nâng chậu mực" của thầy thơ lại, "cử chỉ cung kính đánh dấu từng ô chữ" của quản ngục.

• Lời khuyên đầy tâm huyết

- Huấn Cao khuyên quản ngục từ bỏ chốn ô trọc để giữ trọn thiên lương, bởi "chỗ này không phải nơi treo bức lụa trắng với những nét chữ vuông vắn nói lên hoài bão tung hoành".

- Cảnh tượng cảm động: Viên quản ngục nghẹn ngào "Kẻ mê muội này xin bái lĩnh".

* Tổng kết giá trị tác phẩm

- Tác phẩm ngợi ca vẻ đẹp của nhân cách, tài năng và khí phách qua hình tượng Huấn Cao, đồng thời khẳng định sức mạnh cảm hóa của cái đẹp. Nguyễn Tuân đã xây dựng thành công tình huống truyện độc đáo: Mối quan hệ tri âm giữa hai con người ở hai chiến tuyến, qua đó làm nổi bật chủ đề về sự bất tử của cái đẹp.

* Phân tích nghệ thuật đặc sắc

Nguyễn Tuân đã tạo nên một "cảnh tượng xưa nay chưa từng có" khi đặt cuộc gặp gỡ giữa Huấn Cao và quản ngục trong không gian ngục tù tăm tối. Nghệ thuật tương phản được sử dụng tài tình: Người tử tù trở thành người ban phát cái đẹp, kẻ nắm quyền lại khúm núm đón nhận. Cảnh cho chữ trở thành biểu tượng cho sự chiến thắng của ánh sáng trước bóng tối, của cái đẹp trước cái xấu xa. Qua đó, tác giả gửi gắm thông điệp sâu sắc: Cái đẹp có thể nảy sinh từ nơi tưởng chừng không thể, nhưng chỉ những tâm hồn trong sáng mới xứng đáng đón nhận và bảo tồn nó.

Kiệt tác Chữ người tử tù - Nguyễn Tuân

Tác phẩm là bức tranh đối lập đầy ám ảnh giữa cái đẹp và cái chết, giữa tài hoa và ngục tù. Huấn Cao - nghệ sĩ bậc thầy của nghệ thuật thư pháp, lại là kẻ tử tù chống triều đình. Trong không gian ngục thất tăm tối, mối quan hệ kỳ lạ nảy sinh giữa ông và viên quản ngục - kẻ say mê cái đẹp đến thuần khiết.

Cảnh cho chữ - đỉnh cao nghệ thuật

Đêm cuối cùng trước khi hành hình, trong căn buồng giam ẩm mốc đầy "phân chuột, phân gián", một cảnh tượng "xưa nay chưa từng có" diễn ra: người tử tù trở thành nghệ sĩ sáng tạo, viên quản ngục khúm núm như kẻ bề dưới. Ánh sáng của nghệ thuật xé tan màn đêm ngục tù, tạo nên khoảnh khắc bất tử trong văn học.

Triết lý nhân sinh sâu sắc

Tác phẩm chứa đựng thông điệp nhân văn: cái đẹp chân chính phải đi cùng thiên lương. Huấn Cao không cho chữ vì tiền bạc hay quyền lực, mà vì nhận ra tấm lòng trong sáng của viên quản ngục. Lời khuyên "thoát khỏi chốn này" của ông chính là tiếng nói bảo vệ nhân phẩm con người.

Nghệ thuật ngôn từ điêu luyện

Nguyễn Tuân sử dụng hệ thống từ Hán Việt cổ kính (phiến trát, vọng canh, án thư...) để tái hiện không khí thời đại. Ngôn ngữ vừa trang trọng vừa gợi cảm, đưa người đọc trở về quá khứ xa xưa với tất cả nét đẹp và bi kịch của nó.

*Trước khi đọc:

Câu hỏi gợi mở (trang 20 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1):

- Tác phẩm khắc họa hành trình cuối cùng của một bậc anh hùng với tài năng thư pháp xuất chúng, nơi cái đẹp và cái chết song hành.

*Hành trình khám phá

• Cuộc đối thoại đầy ẩn ý giữa quản ngục và thầy thơ lại

- Khi nhận được danh sách tử tù, viên quản ngục chú ý ngay đến cái tên Huấn Cao - người được ca tụng về tài "vẫy bút thành rồng". Ông ra lệnh dọn buồng giam đặc biệt, trong lòng dâng lên nỗi tiếc nuối khôn nguôi cho một tài năng sắp phải chịu án tử.

• Những nét vẽ tinh tế về hình tượng quản ngục

Đặc điểm

Chi tiết đắt giá

Dáng vẻ

Mái đầu điểm sương, chòm râu ngả màu thời gian

Tâm tư

Những nếp nhăn lo âu chợt tan biến, để lại gương mặt phẳng lặng như mặt hồ thu

Ngôn ngữ

"Có lẽ ta và hắn cùng chung cảnh ngộ - lỡ bước vào nghề. Một kẻ biết trọng khí phách, quý nhân tài, ắt không phải kẻ tầm thường..."

Ước vọng

Ngưỡng mộ những tâm hồn quật cường, nâng niu tài hoa

Hoàn cảnh

Sống giữa chốn lao tù đầy dẫy thủ đoạn và tàn nhẫn

Tính cách

Như nốt nhạc trong trẻo giữa bản giao hưởng hỗn loạn - dịu dàng mà sâu sắc, biết trân quý cái đẹp đích thực

• Dự cảm về mối quan hệ đặc biệt giữa quản ngục và Huấn Cao

- Qua chi tiết chuẩn bị buồng giam riêng và những lời bộc bạch đầy ẩn ý, ta thấy trước một mối quan hệ vượt qua ranh giới tù - cai ngục, nơi sự ngưỡng mộ tài năng sẽ chiến thắng mọi rào cản.

• Khung cảnh gặp gỡ đầy kịch tính

- Hai thế giới đối lập gặp nhau: một bên là tử tù hiên ngang như tùng bách, một bên là quản ngục kín đáo mà lòng thành không giấu nổi.

1. Thái độ bất khuất của Huấn Cao

- Ông tiếp nhận rượu thịt như chuyện thường tình, nhưng kiên quyết từ chối mọi ưu ái đặc biệt, thậm chí thẳng thắn đuổi quản ngục ra khỏi buồng giam.

• Bước ngoặt bất ngờ

- Khi hiểu được tấm lòng chân thành của quản ngục, vị anh hùng đã đồng ý ban tặng nét bút cuối đời - một quyết định làm thay đổi số phận cả hai.

• Cảnh tượng nghìn năm có một

Thời điểm

Đêm định mệnh trước ngày hành hình

Không gian

Buồng giam chật chội với mùi ẩm mốc, phân chuột

Con người

Kẻ cho chữ: Tử tù trong xiềng xích mà uy nghi như bậc thầy

Người nhận chữ: Viên quan run rẩy, nước mắt lưng tròng

Lời nói

"Nơi đây không xứng... hãy tìm về chốn thôn dã"

"Kẻ mê muội này xin cúi đầu nhận lĩnh"

Hành động

Nét bút tài hoa trên lụa trắng

Cử chỉ cung kính nâng niu từng con chữ

• Lời khuyên làm thay đổi một đời người

- Huấn Cao không chỉ cho chữ mà còn chỉ lối thoát: từ bỏ chốn quan trường ô trọc, trở về với đời sống thanh cao.

- Quản ngục đáp lại bằng cái váy sâu cùng dòng lệ nóng hổi - sự thức tỉnh của một tâm hồn.

• Sự hòa điệu giữa dự đoán và hiện thực

- Câu chuyện đúng như nhan đề: hành trình của người tử tù và di sản chữ nghĩa ông để lại, nhưng còn hơn thế - đó là sự chiến thắng của cái đẹp.

* Tinh hoa tác phẩm

"Chữ người tử tù" của Nguyễn Tuân là bản hùng ca về cái đẹp, nơi tài hoa Huấn Cao tỏa sáng giữa chốn ngục tù, cảm hóa cả những tâm hồn tưởng chừng đã chai sạn. Tác phẩm khẳng định sự bất diệt của nghệ thuật chân chính và gửi gắm tình yêu quê hương thầm kín.

* Khám phá chi tiết

Câu 1 (trang 27 sgk):

- Cuộc gặp gỡ trớ trêu giữa người anh hùng muốn lật đổ trật tự cũ và viên quan đại diện cho trật tự ấy, nhưng lại có chung niềm say mê cái đẹp.

Câu 2 (trang 27 sgk):

- Lời bình của Nguyễn Tuân phá vỡ định kiến về nhân vật quản ngục, cho thấy ông là "ốc đảo lương thiện" giữa sa mạc tàn bạo.

Câu 3 (trang 27 sgk):

- Bước ngoặt khi thầy thơ lại bày tỏ nỗi lòng quản ngục, giúp Huấn Cao nhận ra tấm chân tình, từ đó mở đường cho cảnh cho chữ đầy xúc động.

Câu 4 (trang 27 sgk):

- Huấn Cao hiện lên qua những chi tiết đắt giá: từ cái thúc gông đầy khí phách, thái độ thản nhiên trước cái chết, đến lời khuyên như gươm sắc chỉ thẳng vào lương tâm.

Câu 5 (trang 27 sgk):

- Cảnh cho chữ là sự đảo lộn trật tự: người tù trở thành bậc thầy, viên quan thành kẻ học trò. Cái đẹp sinh thành từ nơi tưởng chừng chỉ có chết chóc.

Câu 6 (trang 27 sgk):

- Thông điệp sâu sắc: nghệ thuật đích thực chỉ tỏa sáng khi gặp tâm hồn đồng điệu, và có sức mạnh cảm hóa vượt lên mọi hoàn cảnh.

Câu 7 (trang 27 sgk):

- Chất "ngông" của Huấn Cao và Tử Văn đều bắt nguồn từ khí phách bất khuất, không chịu khuất phục trước cường quyền.

* Viết để thấu hiểu

Đoạn văn mẫu (150 chữ):

Nguyễn Tuân đã tạo nên kiệt tác nghệ thuật qua cảnh cho chữ - nơi mọi tương phản đều được đẩy lên cực điểm. Trong không gian ngục tù tăm tối, mùi mực thơm hòa với hơi thở của cái chết. Người nghệ sĩ trong xiềng xích vẽ nên những nét chữ như rồng bay phượng múa, trong khi viên quan đứng bên run rẩy như lá mùa thu. Nghệ thuật ở đây không còn là thú chơi sang trọng mà thành hành vi nổi loạn, khi cái đẹp dám vùng lên giữa chốn tối tăm. Qua đó, tác giả gửi thông điệp: thiên lương và nghệ thuật chân chính sẽ luôn tỏa sáng, bất chấp mọi hoàn cảnh nghiệt ngã nhất.