6 Bài soạn đặc sắc nhất về "Miêu tả trong văn bản tự sự" lớp 9

A. KIẾN THỨC CỐT LÕI

1. Khám phá nghệ thuật miêu tả trong văn tự sự

1.1. Phân tích đoạn trích miêu tả trận Ngọc Hồi: Vua Quang Trung chỉ đạo quân sĩ ghép ván thành khiên che, mưu trí đối phó với hỏa công của quân Thanh. Khi gió đổi chiều bất ngờ, khói lửa quay lại hại chính quân địch, tạo bước ngoặt chiến thắng cho quân Tây Sơn.

a. Phân tích vai trò của vua Quang Trung: Vị minh quân hiện lên sinh động qua chi tiết chỉ huy trực tiếp, sáng tạo trong chiến thuật và dũng cảm xông pha nơi tiền tuyến.

b. Giá trị nghệ thuật: Các chi tiết miêu tả từ cách ghép ván, diễn biến trận đánh đến cảnh thất bại của quân Thanh đã tạo nên bức tranh sống động về một trận chiến lịch sử.

c. Bài học văn chương: So sánh giữa cách kể khô khan và đoạn văn giàu hình ảnh cho thấy sức mạnh của yếu tố miêu tả trong việc tái hiện sự kiện và khắc họa nhân vật.

2. Tinh hoa nghệ thuật

Miêu tả chính là linh hồn của tự sự, biến câu chuyện từ chuỗi sự kiện thành tác phẩm nghệ thuật đầy sức sống, lay động lòng người.

B. RÈN LUYỆN KỸ NĂNG

Câu 1: Phân tích bút pháp tả người, tả cảnh trong Truyện Kiều: Nghệ thuật so sánh ẩn dụ đã nâng vẻ đẹp Thúy Vân lên tầm thiên nhiên kỳ vĩ, trong khi Thúy Kiều hiện lên qua những hình ảnh gợi cảm đầy ám ảnh.

Câu 2: Gợi ý viết về buổi du xuân: Khung cảnh xuân êm đềm với cỏ non, hoa lê điểm trắng làm nền cho bước chân thơ thẩn của hai kiều nữ khi hoàng hôn buông xuống.

Câu 3: Vẻ đẹp họ Vương: Thúy Vân như đóa mẫu đơn kiêu sa giữa vườn xuân, còn Thúy Kiều tựa ánh trăng rằm tỏa sáng cả bầu trời nghệ thuật, khiến tạo hóa phải ghen ghét.

2 - Trang 91 SGK

Khám phá chiều sâu câu hỏi [...]

Giải mã

a) Đoạn văn tái hiện sống động trận Ngọc Hồi oanh liệt dưới sự chỉ huy của vị anh hùng áo vải Quang Trung. Hình ảnh nhà vua hiện lên uy nghi: tư thế vững vàng trên lưng voi, ánh mắt sắc lạnh khi đốc thúc quân sĩ,...

b) Những nét vẽ chi tiết đắt giá:
- Tài thao lược của Quang Trung thể hiện qua sáng kiến dùng 60 tấm ván ghép làm khiên che,...
- Quân Thanh phản công bằng khói lửa mịt mù,...
- Cảnh quân địch tháo chạy thảm hại: tan tác bỏ chạy, giày xéo lên nhau mà chết.

Những chi tiết sắc nét này tô đậm khí thế ngút trời của nghĩa quân Tây Sơn và sự thảm bại nhục nhã của kẻ thù.

c) Nếu chỉ thuần kể sự kiện, câu chuyện sẽ khô cứng như biên niên sử. Cái hồn của tác phẩm nằm ở nghệ thuật phối hợp nhuần nhuyễn giữa tự sự và miêu tả - như bức tranh thủy mặc cần cả nét vẽ lẫn màu sắc.

Luyện tập

1 - Trang 92 SGK

Phân tích nghệ thuật tả người, tả cảnh đặc sắc trong hai trích đoạn Truyện Kiều (Chị em Thúy Kiều và Cảnh ngày xuân).

Khám phá

Ngòi bút Nguyễn Du như cọ vẽ của danh họa: Vẻ đẹp Thúy Vân được ví với trăng hoa ngọc tuyết - những chuẩn mực hoàn mỹ của tạo hóa. Thúy Kiều hiện lên qua đôi mắt "thu thủy" long lanh, nét mày "xuân sơn" thanh tú, khiến hoa phải ghen, liễu phải hờn.

Cảnh xuân được phác họa bằng vài nét chấm phá tinh tế: thảm cỏ non trải dài vô tận điểm xuyết vài bông lê trắng muốt tạo nên bức tranh xuân hài hòa màu sắc.

Ngôn từ giàu nhạc tính với chuỗi từ láy (nô nức, dập dìu,...) cùng nghệ thuật ẩn dụ "nô nức yến anh" đã thổi hồn vào bức tranh lễ hội xuân nhộn nhịp.

2 - Trang 92 SGK

Tái hiện cảnh du xuân của chị em Thúy Kiều bằng đoạn văn giàu hình ảnh.

Gợi ý sáng tạo

"Tiết Thanh minh trong trẻo như tấm lụa mới. Hai chị em Thúy Kiều thong dong bước trên con đường xuân, tà áo lụa mỏng bay theo làn gió nhẹ. Không gian ngập tràn sắc xanh của cỏ non - một màu xanh mơn mởn chạy dài đến chân trời, điểm xuyết vài bông lê trắng tinh khiết. Dòng người đi hội nhộn nhịp tựa đàn chim én ríu rít. Âm thanh hội hè hòa cùng hương cỏ đồng nội tạo nên khúc giao hưởng mùa xuân..."

3 - Trang 92 SGK

Giới thiệu vẻ đẹp chị em Thúy Kiều bằng ngôn ngữ hiện đại.

Gợi ý sáng tạo

"Gia đình họ Vương sở hữu hai đóa hoa đầu mùa - Thúy Kiều và Thúy Vân. Nếu Thúy Vân là hiện thân của vẻ đẹp đoan trang với khuôn mặt tròn đầy như trăng rằm, thì Thúy Kiều lại sở hữu nhan sắc khiến tạo hóa phải ghen tị: đôi mắt biếc tựa hồ thu, nét mày thanh tựa dáng núi xuân. Tài năng của nàng như bản nhạc hoàn hảo với cung đàn 'bạc mệnh' dự báo số phận long đong..."

Tinh hoa nghệ thuật

Yếu tố miêu tả trong tự sự như linh hồn của tác phẩm, biến câu chuyện từ chuỗi sự kiện khô khan thành bức tranh sống động, có chiều sâu tâm lý và sức gợi cảm mãnh liệt.