6 Bài soạn mẫu xuất sắc về "Từ và cấu tạo từ Tiếng Việt" cho học sinh lớp 6

Bài 1. a) Để xác định cấu tạo từ "nguồn gốc", cần phân tích:
- Số lượng tiếng: gồm 2 tiếng (nguồn + gốc)
- Quan hệ giữa các tiếng: cả hai đều có nghĩa → đây là từ ghép.

b) Từ đồng nghĩa với "nguồn gốc": cội nguồn, gốc tích...

c) Cách tạo từ ghép chỉ quan hệ gia đình:
- Liệt kê từ đơn: cha, mẹ, ông, bà...
- Kết hợp các từ đơn: ông bà, cha mẹ, cô chú...

Bài 2. Quy tắc sắp xếp từ ghép:
1. Nam trước nữ sau (ông bà, cha mẹ)
2. Trên trước dưới sau (cháu chắt)

Bài 3. Phân loại bánh theo cấu trúc "bánh + X":
- Chất liệu: bánh nếp, bánh tẻ
- Cách chế biến: bánh rán, bánh hấp
- Hình dáng: bánh gối, bánh quế

Bài 4-6. Tương tự phân tích với:
- Các loại dưa (dưa hấu, dưa chuột...)
- Các loại cá (cá chép, cá mè...)
- Từ tượng thanh: thút thít (khóc), khúc khích (cười)...

A. NỀN TẢNG LÝ THUYẾT

Tiếng - viên gạch xây nên ngôi nhà ngôn ngữ.
Từ - đơn vị nhỏ nhất để dệt nên câu văn, có thể được tạo bởi một hay nhiều tiếng.
Các kiểu cấu tạo từ:
- Từ đơn: Một tiếng độc lập (cây, nhà, đẹp...)
- Từ phức:
+ Từ ghép: Kết hợp các tiếng có quan hệ nghĩa (bánh chưng, trời mưa...)
+ Từ láy: Lặp lại âm tiết (rì rào, xinh xắn...)

B. THỰC HÀNH VÀ GỢI Ý GIẢI BÀI

Câu 1. Phân tích từ "nguồn gốc", "con cháu":
a) Thuộc loại từ ghép
b) Từ đồng nghĩa: cội nguồn, tổ tiên...
c) Từ ghép gia đình: cha con, mẹ con, cô chú...

Câu 2. Quy tắc ghép từ:
- Giới tính: ông bà (nam trước)
- Thứ bậc: cha con (trên trước)

Câu 3. Phân loại bánh:
- Chất liệu: bánh nếp, bánh tẻ...
- Cách chế biến: bánh rán, bánh nướng...
- Đặc điểm: bánh dẻo, bánh xốp...

Câu 4-5. Từ láy miêu tả:
- Tiếng khóc: thút thít, sụt sịt...
- Tiếng cười: khúc khích, hô hố...
- Dáng điệu: lom khom, nghênh ngang...

I. TINH HOA NGÔN NGỮ VIỆT

1. Bản chất của từ

Từ - viên ngọc quý của ngôn ngữ, mang hai đặc tính cốt lõi:

a) Mang nghĩa biểu đạt
Ví dụ: "nàng", "sinh nở", "trăm trứng" - mỗi từ đều chứa đựng ý nghĩa riêng

b) Khả năng độc lập tạo câu
Có thể kết hợp linh hoạt để hình thành câu hoàn chỉnh:
- "Nàng sinh bọc trăm trứng"
- "Trăm trứng nở trăm người con khoẻ mạnh"

c) Đa dạng cấu trúc
Tồn tại dưới dạng:
- Từ đơn (1 tiếng): trứng, nở...
- Từ phức (nhiều tiếng): hồng hào, đẹp đẽ...

2. Nghệ thuật cấu tạo từ

a) Tiếng - hạt giống ngôn từ
Từ các tiếng cơ bản có thể sinh sôi thành nhiều từ mới:
- "trồng" → trồng trọt, cây trồng...
- "đẹp" → xinh đẹp, đẹp đẽ...

b) Hai dòng chảy cấu tạo
- Từ đơn: viên ngọc nguyên khối (nhà, cây...)
- Từ phức:
+ Từ ghép: kết tinh ý nghĩa (khỏe mạnh, yêu thương...)
+ Từ láy: giao hưởng âm thanh (hồng hào, đẹp đẽ...)

II. HÀNH TRÌNH KHÁM PHÁ

Câu 1. Phân tích từ:
a) "nguồn gốc", "con cháu" thuộc từ ghép
b) Từ đồng nghĩa: cội nguồn, tổ tiên...
c) Từ ghép gia đình: cha con, mẹ con...

Câu 2. Quy tắc sắp xếp:
- Giới tính: ông bà (nam trước)
- Thứ bậc: cha con (trên trước)

Câu 3. Phân loại bánh:
- Chất liệu: bánh nếp, bánh tẻ...
- Cách chế biến: bánh rán, bánh nướng...

Câu 4-5. Từ láy miêu tả:
- Tiếng khóc: thút thít, nức nở...
- Tiếng cười: khúc khích, hô hố...
- Dáng điệu: lom khom, nghênh ngang...

III. KHO TÀNG MỞ RỘNG

1. Từ ghép với "mạnh": mạnh mẽ, mạnh khỏe...
2. Từ ghép với "học": học tập, học đường...
3. Từ láy tượng hình: khúc khuỷu, lả lướt...

I. Bản chất của từ

Câu 1:
- Tiếng: Thần, dạy, dân... (đơn vị cấu tạo)
- Từ:
+ Đơn: Thần, dạy... (1 tiếng)
+ Ghép: Trồng trọt, chăn nuôi... (nhiều tiếng có nghĩa)

II. Phân loại từ ngữ

Câu 1:
- Từ đơn: Từ, đấy, nước...
- Từ phức:
+ Ghép: Chăn nuôi, bánh chưng...
+ Láy: Trồng trọt (lặp âm)

III. Thực hành ứng dụng

Bài 1:
a) Từ ghép: nguồn gốc, con cháu
b) Từ đồng nghĩa: cội nguồn, tổ tiên
c) Từ thân thuộc: cha con, mẹ con...

Bài 2: Quy tắc ghép từ:
- Giới tính: ông bà (nam trước)
- Thứ bậc: cha con (trên trước)

Bài 3: Phân loại bánh:
- Chất liệu: bánh nếp, bánh tẻ...
- Cách chế biến: bánh rán, bánh hấp...

Bài 4-5: Từ láy miêu tả:
- Tiếng khóc: thút thít, sụt sùi...
- Tiếng cười: khúc khích, ha hả...
- Dáng điệu: lom khom, thướt tha...

I - Bản chất của từ

Câu 1 trang 13: Phân tích ngôn ngữ qua câu chuyện thần thoại:
- Tiếng: 12 âm tiết tách rời
- Từ: 9 đơn vị mang nghĩa, trong đó "trồng trọt", "chăn nuôi", "ăn ở" là những từ phức đẹp đẽ thể hiện tư duy nông nghiệp.

Câu 2: Sự chuyển hóa ngôn ngữ kỳ diệu:
Âm thanh (tiếng) → Ý nghĩa (từ) → Tư tưởng (câu)

II - Nghệ thuật cấu tạo từ
- Từ đơn: Những viên ngọc ngôn ngữ nguyên khối
- Từ phức: Bức tranh ghép từ nhiều mảnh nghĩa
+ Từ ghép: Sự kết hợp hài hòa như bánh chưng - bánh giầy
+ Từ láy: Giai điệu ngôn ngữ qua láy âm "trồng trọt"

III - Ứng dụng thực tiễn
- Phân tích hệ thống từ vựng trong truyền thuyết "Con Rồng cháu Tiên"
- Khám phá quy luật sắp xếp từ ghép theo trật tự gia đình Việt
- Sáng tạo từ láy miêu tả: từ tiếng cười "khúc khích" đến dáng đi "thướt tha"

I. Khám phá bản chất của từ

Bài 1 - Trang 13 sgk

Phân tích ngôn ngữ qua câu chuyện thần thoại:
"Thần / dạy / dân / cách / trồng trọt, / chăn nuôi / và / cách / ăn ở."
- 12 viên gạch âm thanh (tiếng)
- 9 mảnh ghép ý nghĩa (từ), trong đó "trồng trọt", "chăn nuôi", "ăn ở" là những từ phức đẹp như điệu múa ngôn từ.

Bài 2 - Trang 13 sgk

Sự chuyển hóa ngôn ngữ kỳ diệu:
Âm thanh (tiếng) → Tư duy (từ) → Văn hóa (câu)

II. Nghệ thuật cấu tạo từ
- Từ đơn: Những hạt ngọc ngôn ngữ nguyên sơ
- Từ phức: Bức tranh ghép từ nhiều mảnh nghĩa
+ Từ ghép: Sự kết hợp hài hòa như bánh chưng - bánh giầy
+ Từ láy: Giai điệu ngữ âm qua láy "trồng trọt"

III. Thực hành ngôn ngữ
- Giải mã hệ thống từ vựng trong "Con Rồng cháu Tiên"
- Khám phá trật tự gia đình qua từ ghép quan hệ
- Sáng tạo từ láy: từ tiếng cười "khanh khách" đến dáng đi "khệnh khạng"

Ghi nhớ: Từ là tế bào ngôn ngữ, tiếng là nguyên liệu, và sự kết hợp chúng tạo nên bản sắc tiếng Việt.