6 Bài soạn "Nhân vật giao tiếp" lớp 12 đặc sắc nhất

I - NỀN TẢNG LÝ THUYẾT TRỌNG YẾU

- Trong giao tiếp ngôn ngữ, các nhân vật tham gia với vai trò người nói hoặc người nghe, luân phiên đổi vai trong hội thoại. Đặc điểm về tuổi tác, giới tính, nghề nghiệp, văn hóa... ảnh hưởng sâu sắc đến nội dung và hình thức ngôn từ.

- Để giao tiếp hiệu quả, mỗi nhân vật cần linh hoạt lựa chọn đề tài, phương thức phù hợp với ngữ cảnh.

(Trích dẫn từ SGK Ngữ văn 12, tập 2)

II - PHÂN TÍCH CHUYÊN SÂU

Câu 1. Phân tích đoạn trích (SGK, tr.18):

a) Đặc điểm nhân vật giao tiếp (Tràng, thị, các cô gái làm thuê):

- Cùng lứa tuổi thanh niên nhưng khác giới tính

- Thuộc tầng lớp nông dân nghèo trong xã hội cũ

b) Nghệ thuật luân phiên lượt lời nhịp nhàng: các cô gái → thị → Tràng → thị. Lời thoại của thị hướng đến hai đối tượng khác nhau với sắc thái riêng.

c) Quan hệ bình đẳng về vị thế xã hội giữa các nhân vật.

d) Ban đầu là những người xa lạ với nhau.

e) Ngôn ngữ đối thoại phản ánh rõ đặc điểm xã hội, tuổi tác, giới tính:

- Cách nói suồng sã, tự nhiên

- Sử dụng từ xưng hô đặc trưng

- Giảm thiểu đại từ nhân xưng do mối quan hệ chưa xác định

Câu 2. Phân tích đoạn trích (SGK, tr.19):

a) Nhân vật giao tiếp: bá Kiến (nói với nhiều đối tượng) và Chí Phèo.

b) Chiến lược giao tiếp tinh vi của bá Kiến:

- Đuổi người khác về để đối thoại riêng với Chí

- Dùng ngôn ngữ nhẹ nhàng, thân mật

- Nâng vị thế của Chí lên ngang hàng

- Kết tội con trai trước mặt Chí

c) Hiệu quả: Thay đổi hoàn toàn thái độ của Chí Phèo từ hung hãn sang nguôi ngoai.

III - BÀI TẬP THỰC HÀNH

Câu 1. Phân tích mối quan hệ quyền lực qua ngôn ngữ giao tiếp giữa anh Mịch (nông dân) và ông Lý (quyền thế).

Câu 2. Khám phá cách nhìn đa chiều về nhân vật Va-ren qua lời bình luận của các tầng lớp khác nhau.

Câu 3. Phân tích cuộc đối thoại giữa chị Dậu và bà lão hàng xóm, làm nổi bật vẻ đẹp tâm hồn người nông dân trước Cách mạng.

Câu 1 trang 18 SGK Ngữ văn 12 tập 2:

a. Phân tích đặc điểm nhân vật: Cùng xuất thân lao động nghèo, đồng trang lứa nhưng khác biệt giới tính

b. Nghệ thuật đối thoại: Sự luân phiên vai nói - nghe tự nhiên, nhịp nhàng

c. Quan hệ xã hội: Bình đẳng về địa vị

d. Diễn biến tâm lý: Từ xa lạ đến thân mật chỉ qua vài lượt hội thoại

e. Ngôn ngữ đặc trưng: Pha trộn khẩu ngữ đời thường với cử chỉ, điệu bộ sinh động

Câu 2 trang 20 SGK Ngữ văn 12 tập 2:

a. Hệ thống nhân vật đa dạng: Từ gia đình đến xã hội

b. Nghệ thuật ngôn ngữ quyền lực: Ứng xử khác biệt theo từng đối tượng

c. Chiến lược giao tiếp tinh vi: Cô lập → vuốt ve → nâng đỡ → thao túng

d. Hiệu quả nghệ thuật: Sự khuất phục hoàn toàn của Chí Phèo

Bài tập thực hành

Câu 1: Tương phản ngôn ngữ quyền lực - yếu thế

Câu 2: Đa thanh trong cách nhìn về nhân vật

Câu 3: Vẻ đẹp tình người trong nghèo khó

Câu 1: Phân tích đoạn hội thoại trong "Vợ nhặt" (Kim Lân)

a) Đặc điểm nhân vật:
- Cùng lứa tuổi thanh niên
- Khác biệt giới tính: Tràng (nam) và các cô gái (nữ)
- Cùng tầng lớp lao động nghèo

b) Nghệ thuật đối thoại:
- Luân phiên vai nói/nghe tự nhiên
- Lượt lời đầu của "thị" hướng tới nhóm bạn

c) Quan hệ xã hội bình đẳng

d) Từ xa lạ chuyển thành thân mật chỉ qua vài lượt thoại

e) Ngôn ngữ đặc trưng:
- Kết hợp khẩu ngữ với cử chỉ sinh động
- Thể hiện sự đồng cảm trong cảnh ngộ

Câu 2: Phân tích nghệ thuật giao tiếp của Bá Kiến

a) Hệ thống nhân vật đa dạng từ gia đình đến xã hội

b) Chiến lược giao tiếp tinh vi:
1. Cô lập đối phương
2. Vuốt ve bằng ngôn ngữ tâng bốc
3. Nâng vị thế đối phương
4. Dùng người thứ ba làm vật hy sinh

c) Hiệu quả: Khuất phục hoàn toàn Chí Phèo

Bài tập ứng dụng

1. Phân tích tương phản ngôn ngữ quyền lực - yếu thế

2. Khám phá đa thanh trong cách nhìn nhân vật

3. Phân tích vẻ đẹp tình người trong nghịch cảnh