Danh sách 6 bài soạn đặc sắc nhất cho tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông” của Hoàng Phủ Ngọc Tường – Lớp 12

I. Khái quát tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông”

1. Tác giả

Hoàng Phủ Ngọc Tường – cây bút bút kí tài hoa, uyên bác.

2. Tác phẩm

Bút kí xuất sắc ra đời tại Huế, ca ngợi vẻ đẹp đời đời của sông Hương.

II. Phân tích – Đọc hiểu

Câu 1 (trang 203 SGK Ngữ văn 12 Tập 1)

Thượng nguồn Hương Giang hiện lên dữ dội nhưng cũng đầy thi vị: “bản trường ca của rừng già”, khi ào ào ghềnh thác, lúc dịu dàng say đắm giữa sắc đỏ đỗ quyên.

Câu 2

Khi xuôi đồng bằng, sông Hương nén bớt sức mạnh bản năng, khoác vẻ đẹp nhu mì, bồi đắp phù sa cho nền văn hoá xứ sở.

Câu 3

Vào thành phố, dòng sông chậm rãi như khúc slow riêng dành cho Huế; vẻ thanh lịch của người con gái kinh thành thấm đẫm từng làn nước.

Câu 4

Tác giả nhìn sông Hương ở các bình diện địa lý, lịch sử, văn hoá, khiến biểu tượng trở nên sống động và mới mẻ.

Câu 5

Văn phong Hoàng Phủ: uyên bác, đa góc nhìn, liên tưởng độc đáo, ví sông Hương như thiếu nữ duyên dáng thủy chung.

Tác giả – Tác phẩm

1. Hoàng Phủ Ngọc Tường
Bậc thầy bút kí, kết hợp uyên bác tri thức với chất thơ trữ tình. Văn phong hướng nội, súc tích, mê hoặc lòng người. Giải thưởng Nhà nước 2007.

2. Tác phẩm
Bút kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” (Huế, 4‑1‑1981) gồm 3 phần; văn bản SGK trích phần thứ nhất.

Bài tập SGK trang 203

Câu 1 – Thượng nguồn Hương Giang: bản trường ca rừng già, dữ dội nhưng đắm say, phóng khoáng như cô gái Di‑gan.

Câu 2 – Thủy trình đồng bằng: liên tưởng táo bạo, miêu tả tinh sảo vẽ nên nét duyên dịu dàng của sông.

Câu 3 – Khi gặp Huế: dòng nước lả lướt thành điệu slow âu yếm, đường cong Cồn Hến là tiếng “vâng” thầm của tình yêu.

Câu 4 – Sông Hương trong lịch sử: chứng nhân sử thi, soi bóng kinh thành, đồng hành cùng kháng chiến.

Câu 5 – Văn phong tác giả: trí tuệ hòa trữ tình, ngôn từ giàu hình tượng, liên tưởng phong phú.

Luyện tập – Khắc họa sông Hương như sinh thể có hồn, đa thanh sắc thái; ngôn ngữ cô đọng gợi thần.

Bố cục: 2 phần – (1) Hành trình sông Hương; (2) Dòng sông trong sử thi và thi ca.

Nội dung chính: Đoạn trích là khúc văn xuôi chan hòa thi vị, tôn vinh vẻ đẹp bất diệt của Hương Giang và đất Huế.

I. Tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường
- Sinh năm 1937 tại Huế, quê gốc Bích Khê, Triệu Phong, Quảng Trị.
- Tốt nghiệp Đại học Sư phạm Sài Gòn (1960) và Đại học Huế (1964); năm 1966 thoát li lên chiến khu, hoạt động văn nghệ kháng chiến.
- Từng giữ nhiều cương vị: Tổng Thư kí Hội VHNT Trị Thiên, Chủ tịch Hội Văn học Bình Trị Thiên, Tổng Biên tập tạp chí Cửa Việt.
- Giải thưởng Nhà nước VHVN (2007).
- Tác phẩm tiêu biểu: Ngôi sao trên đỉnh Phu Văn Lâu, Rất nhiều ánh lửa, Ai đã đặt tên cho dòng sông?, Hoa trái quanh tôi, Ngọn núi ảo ảnh…
- Phong cách: hòa quyện trí tuệ và trữ tình, nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều; hành văn hướng nội, súc tích, mê đắm.

II. Tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”
1. Hoàn cảnh ra đời
- Bút kí xuất sắc viết tại Huế ngày 4‑1‑1946, in trong tập cùng tên, gồm 3 phần (SGK trích phần I).

2. Bố cục
- Phần 1: Thủy trình sông Hương.
- Phần 2: Vẻ đẹp lịch sử, văn hóa, thi ca của dòng sông.

3. Giá trị nội dung
- Khúc trữ tình ca ngợi sông Hương – “gấm vóc” của giang sơn; khơi dậy tình yêu và niềm tự hào quê hương.

4. Giá trị nghệ thuật
- Bút kí giàu chất thơ; liên tưởng phong phú; ngôn ngữ hình ảnh sinh động; kết hợp cảm xúc và trí tuệ.

III. Hướng dẫn trả lời câu hỏi SGK
Câu 1 – Thượng nguồn: hùng vĩ nhưng say đắm, như cô gái Di‑gan phóng khoáng.
Câu 2 – Xuôi đồng bằng: đường cong mềm mại, duyên dáng.
Câu 3 – Gặp Huế: chuyển thành điệu slow tình cảm; gắn bó kinh thành.
Câu 4 – Trong lịch sử & thơ ca: chứng nhân sử thi, nguồn cảm hứng bất tận.
Câu 5 – Phong cách tác giả: uyên bác, liên tưởng kỳ diệu, giọng trữ tình triết lý.

Câu 1 (trang 203 SGK Ngữ văn 12 Tập 1)

a. Thượng nguồn: Hương Giang mang sức sống hoang dại, bí ẩn mà cũng dịu dàng say đắm. Hình ảnh “bản trường ca rừng già”, ghềnh thác cuộn xoáy, sắc đỏ hoa đỗ quyên hòa quyện, tựa cô gái Di‑gan phóng khoáng, trong sáng.

b. Bút pháp: Hoàng Phủ Ngọc Tường phô diễn liên tưởng táo bạo, ngôn từ gợi cảm, dẫn dắt người đọc vào chiều sâu linh hồn dòng sông.

Câu 2

Khi xuôi đồng bằng, sông Hương “bừng dậy” như nàng tiên trẻ: vòng lượn bất ngờ, mềm mại ôm chân đồi Thiên Mụ, phản quang “sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”. Lối so sánh độc đáo, kiến thức địa lý – văn hóa thấm đẫm câu chữ.

Câu 3

Vào thành phố, dòng nước hoá điệu slow tình tứ: đường cong Cồn Hến như tiếng “vâng” khẽ; niềm vui hội ngộ khiến sông Hương rạng rỡ, duyên dáng.

Câu 4

Từ sử thi đến thơ ca, Hương Giang trở thành chứng nhân lịch sử và nguồn cảm hứng vô tận: Linh Giang thế kỉ XV, soi bóng Phú Xuân thế kỉ XVIII, nhuộm máu khởi nghĩa thế kỉ XIX; rồi ngân vang trong Truyện Kiều, thơ Tản Đà, Cao Bá Quát...

Câu 5

Phong cách: Trí tuệ quyện trữ tình, liên tưởng kỳ diệu, phép tu từ tinh xảo; giọng văn mê đắm, giàu chất suy tưởng. Nhờ đó sông Hương hiện lên lung linh, giàu bản ngã như một sinh thể sống động.

Luyện tập

Đoạn “Trong những dòng sông đẹp ở cả nước… chân núi Kim Phụng” làm nổi bật đa thanh cảm xúc của Hương Giang; ngôn ngữ cô đọng mà đa sắc, tái hiện thần thái dòng sông trong bút pháp hội họa – âm nhạc.

A. Kiến thức trọng tâm

1. Tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường

Sinh năm 1937 tại Huế, gốc Quảng Trị; tốt nghiệp ĐH Sư phạm Sài Gòn (1960) và ĐH Huế (1964). Năm 1966 ông thoát li lên chiến khu, hoạt động văn nghệ trong kháng chiến, từng giữ các chức vụ: Tổng Thư kí Hội VHNT Trị Thiên – Huế, Chủ tịch Hội VHNT Bình Trị Thiên, Tổng Biên tập tạp chí Cửa Việt. Được trao Giải thưởng Nhà nước VHVN (2007).
Nhà văn chuyên bút kí, nổi bật ở sự hòa quyện trí tuệ sắc bén và cảm hứng trữ tình; văn phong hướng nội, súc tích, mê đắm. Tác phẩm tiêu biểu: Ngôi sao trên đỉnh Phu Văn Lâu (1971), Rất nhiều ánh lửa (1979), Ai đã đặt tên cho dòng sông? (1986), Hoa trái quanh tôi (1995), Ngọn núi ảo ảnh (1999)…

2. Tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”

Bút kí xuất sắc viết tại Huế ngày 4‑1‑1981, in trong tuyển tập cùng tên, gồm 3 phần (SGK trích phần I). Bố cục đoạn trích: 
• Phần 1 (từ đầu đến “quê hương xứ sở”): Thủy trình sông Hương.
• Phần 2 (còn lại): Sông Hương của lịch sử và thi ca.

B. Bài tập – Hướng dẫn giải

Câu 1 (tr. 203) | Thượng nguồn: Hương Giang mang vẻ hùng vĩ, phóng khoáng (“bản trường ca rừng già”, ghềnh thác cuộn xoáy) nhưng cũng dịu dàng, say đắm giữa sắc đỏ hoa đỗ quyên; được nhân hóa như cô gái Di‑gan tự do. Nghệ thuật: so sánh, nhân hóa, liên tưởng táo bạo tạo sức cuốn hút.

Câu 2 (tr. 203) | Đồng bằng – Ngoại vi: Tác giả vận dụng kiến thức địa lý, văn hóa để khắc họa dòng chảy uốn lượn mềm mại, màu nước “sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”; lối so sánh độc đáo làm bật vẻ đẹp cổ điển xen hiện đại.

Câu 3 (tr. 203) | Giữa lòng Huế: Sông Hương hóa điệu slow tình tứ, đường cong Cồn Hến như tiếng “vâng” e ấp; tác giả ví nó với người tài nữ đánh đàn – biểu tượng thủy chung, lãng mạn. Những liên tưởng tinh tế cho thấy tình yêu nồng nàn dành cho Huế.

Câu 4 (tr. 203) | Lịch sử & Thơ ca: Hương Giang – Linh Giang trong sử sách, soi bóng Phú Xuân, nhuộm máu khởi nghĩa; đồng thời ngân vang bất tận trong thơ văn. Phẩm chất: thơ mộng, hoang dã nhưng đa tình, cổ kính.

Câu 5 (tr. 203) | Văn phong: Trí tuệ quyện trữ tình, liên tưởng kì diệu, ngôn từ giàu hình ảnh; phép tu từ linh hoạt; cảm xúc – lý trí hài hòa.

Luyện tập | Đoạn văn ấn tượng nhất (từ “Trong những dòng sông đẹp…” đến “…Kim Phụng”) khắc họa Hương Giang như cô gái Di‑gan phóng khoáng rồi “người mẹ phù sa” hiền dịu – ý tưởng độc đáo; hình tượng đa thanh sắc; động từ mạnh, gam màu nóng gợi cuộn chảy mãnh liệt; minh chứng văn phong tao nhã, uyên bác của Hoàng Phủ Ngọc Tường.

A. Kiến thức trọng tâm

1. Tác giả
- Hoàng Phủ Ngọc Tường (1937, Huế; gốc Bích Khê, Triệu Phong, Quảng Trị).
- Học Trung học tại Huế; tốt nghiệp ĐH Sư phạm Sài Gòn (1960) và ĐH Huế (1964).
- Từ 1966: thoát li vào chiến khu, dùng ngòi bút góp sức kháng chiến.
- Giữ các chức vụ: Tổng Thư ký Hội VHNT Trị Thiên–Huế, Chủ tịch Hội VHNT Bình Trị Thiên, TBT tạp chí Cửa Việt.
- Bút kí tài hoa: trí tuệ hòa trữ tình, nghị luận sắc bén, suy tư đa chiều.
- Giải thưởng Nhà nước VHVN (2007).
- Tác phẩm chính: Ngôi sao trên đỉnh Phu Văn Lâu (1971), Rất nhiều ánh lửa (1979), Ai đã đặt tên cho dòng sông? (1986), Hoa trái quanh tôi (1995), Ngọn núi ảo ảnh (1999)…

2. Tác phẩm

- Ai đã đặt tên cho dòng sông?: bút kí xuất sắc, viết tại Huế (4‑1‑1981), in trong tập cùng tên; gồm 3 phần, SGK trích phần I.

- Tóm tắt: Ngợi ca sông Hương và cố đô Huế thơ mộng, truyền thống vẻ vang; thể hiện tình yêu sâu nặng và hiểu biết uyên bác của tác giả về văn hoá xứ Huế.

- Bố cục:
• Phần 1 (từ đầu → “quê hương xứ sở”): Hành trình sông Hương.
• Phần 2 (còn lại): Sông Hương của lịch sử và thi ca.

B. Bài tập – Hướng dẫn

Câu 1 (tr. 203) – Thượng nguồn Hương Giang: hùng vĩ, hoang dại nhưng cũng dịu dàng; so sánh “bản trường ca rừng già”, nhân hoá cô gái Di‑gan; liên tưởng táo bạo khắc họa linh hồn dòng sông.

Câu 2 – Khi xuôi đồng bằng: sông Hương “người đẹp ngủ quên” được đánh thức; đường cong mềm mại, sắc nước đổi “sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”; lối văn giàu hình tượng gợi vẻ trầm mặc cổ thi.

Câu 3 – Trong lòng Huế: sông hoá điệu slow, uốn cánh cung Cồn Hến như tiếng “vâng” tình tứ; hình ảnh “cầu trắng như trăng non”, “hoa đăng bồng bềnh” diễn tả sự quyến luyến của dòng nước với kinh thành.

Câu 4 – Sông Hương trong lịch sử & thơ ca: bản hùng ca dựng nước, nguồn cảm hứng bất tận; phẩm chất dịu dàng, phong nhã, cổ kính.

Câu 5 – Văn phong tác giả: trí tuệ quyện cảm xúc, liên tưởng kì diệu, ngôn ngữ giàu chất thơ; khách quan & chủ quan hài hoà.

Tổng kết: Đoạn trích là khúc văn xuôi cô đọng, trữ tình, kết tinh kiến thức đa ngành và tình yêu sâu nặng của Hoàng Phủ Ngọc Tường dành cho sông Hương – linh hồn của đất Huế.