Top 6 Bài phân tích "Qua Đèo Ngang" của Bà Huyện Thanh Quan dành riêng cho học sinh lớp 7

I. Đôi nét về tác giả và thi phẩm

1. Tác giả (Tham khảo phần tiểu sử Bà Huyện Thanh Quan trong SGK Ngữ văn 7 Tập 1).

2. Tác phẩm

"Qua Đèo Ngang" là kiệt tác thất ngôn bát cú Đường luật - thể thơ kinh điển xuất phát từ Trung Hoa cổ đại. Một bài thơ Đường luật chuẩn mực phải đảm bảo: 8 câu thơ, mỗi câu 7 chữ; gieo vần độc vận ở các câu 1-2-4-6-8; phép đối cân xứng giữa 4 câu giữa; tuân thủ nghiêm ngặt luật bằng trắc. Chỉ cần sai một yếu tố, bài thơ sẽ bị xem là thất luật.

II. Hướng dẫn phân tích tác phẩm

Câu 1:

Nhận diện thể thơ qua các đặc điểm: 8 câu 7 chữ, vần "a" gieo ở cuối câu 1-2-4-6-8, phép đối chỉnh giữa câu 3-4 và 5-6.

Câu 2:

* Khung cảnh được khắc họa vào buổi chiều tà - thời khắc giao thời dễ khơi gợi nỗi sầu ly hương.

Câu 3:

* Bức tranh Đèo Ngang hiện lên với: thảm thực vật um tùm, dãy núi trập trùng, dòng sông uốn khúc, chợ quê thưa thớt, tiếng chim quốc - đa đa não nuột. Các từ láy "lom khom", "lác đác" và từ tượng thanh "quốc quốc", "gia gia" tô đậm vẻ hoang liêu, hiu quạnh.

Câu 4:

Thiên nhiên Đèo Ngang hiện lên hùng vĩ mà đìu hiu, nơi dấu tích con người chỉ là những chấm phá mong manh giữa không gian mênh mông. Cảnh vật càng thêm phần thê lương khi được cảm nhận qua lăng kính của một lữ khách cô đơn.

Câu 5:

Tâm tư tác giả bộc lộ qua:

* Nghệ thuật mượn cảnh ngụ tình: Tiếng chim "gia gia" như tiếng lòng thổn thức nhớ về tổ ấm; âm thanh "quốc quốc" gợi nỗi hoài niệm về kinh thành Thăng Long huy hoàng.

* Lời bộc bạch trực tiếp: "Một mảnh tình riêng ta với ta" - nỗi cô đơn thăm thẳm không thể san sẻ.

Câu 6:

Sự tương phản giữa "mảnh tình riêng" bé nhỏ với vũ trụ "bát ngát" làm nổi bật tâm trạng cô liêu. Không gian càng rộng lớn, nỗi cô đơn càng trở nên khắc khoải - điều không thể cảm nhận được trong không gian chật hẹp.

A. TINH HOA KIẾN THỨC

1. Nữ sĩ tài hoa

Bà Huyện Thanh Quan (Nguyễn Thị Hinh) - bậc nữ lưu hiếm hoi trong làng thơ cổ, xuất thân từ làng Nghi Tàm (Tây Hồ, Hà Nội). Sáu thi phẩm còn lưu truyền hậu thế, trong đó 'Qua Đèo Ngang' là viên ngọc sáng nhất - được sáng tác khi bà vào kinh đô Huế nhậm chức, phảng phất nỗi niềm hoài cổ.

2. Áng thơ bất hủ

Thi phẩm kết tinh vẻ đẹp Đường thi: 8 câu thất ngôn với niêm luật chặt chẽ, vần điệu uyển chuyển. Hai phần rõ rệt: 6 câu đầu là bức tranh thủy mặc chiều tà nơi đèo Ngang, 2 câu cuối khắc họa tâm trạng cô liêu của người lữ khách. Nghệ thuật tả cảnh ngụ tình đạt đến độ tinh tế.

B. LUYỆN TẬP NÂNG CAO

Câu 1: Phân tích kết cấu thi phẩm qua: bố cục 2 phần, vần 'a' độc vận, phép đối chỉnh giữa các cặp câu 3-4, 5-6.

Câu 2: Chiều tà - thời khắc vàng để bộc lộ nỗi sầu viễn xứ. Phân tích cách lựa chọn thời điểm nghệ thuật này.

Câu 3: Giải mã bức tranh đa giác quan: thị giác (núi non trùng điệp), thính giác (tiếng chim não nuột), xúc giác (sự hiu quạnh).

Câu 4: Cảm nhận sự đối lập giữa không gian mênh mông và sự sống thưa thớt - chìa khóa của tứ thơ.

Câu 5: Phân tích hai tầng biểu đạt: nỗi nhớ nhà qua điệp âm 'gia gia', nỗi hoài cổ trong âm vang 'quốc quốc'.

Câu 6: Nghệ thuật phóng đại nỗi cô đơn qua tương phản không gian: 'mảnh tình riêng' giữa vũ trụ bao la.

LUYỆN VĂN: Viết đoạn phân tích nghệ thuật sử dụng từ láy 'lom khom', 'lác đác' trong việc khắc họa không gian tâm tưởng.

GỢI MỞ: Bốn câu đầu như nét chấm phá của bức tranh thủy mặc: cỏ cây chen đá tạo nhịp điệu gấp gáp, tiếng chim khắc khoải như tiếng lòng ly hương, bóng người thưa thớt trở thành điểm nhấn của nỗi cô đơn. Tất cả hợp thành bản hòa tấu của tâm trạng người lữ thứ.

KHÁM PHÁ TÁC PHẨM

Câu 1: Nhận diện tinh tế thể thơ Đường luật qua: 8 câu thất ngôn, vần 'a' duy nhất, phép đối chỉnh giữa các cặp câu 3-4, 5-6 - chuẩn mực thi pháp Đường thi.

Câu 2: Chiều tà như tấm gương phản chiếu tâm trạng: thời khắc giao thời khiến nỗi sầu viễn xứ thêm thấm thía.

Câu 3: Bức tranh đa giác quan: thị giác (núi non trùng điệp), thính giác (tiếng chim não nuột), xúc giác (sự hiu quạnh).

Câu 4: Nghệ thuật tương phản: thiên nhiên hùng vĩ đối lập với dấu vết con người thưa thớt - chìa khóa mở ra tâm trạng cô liêu.

Câu 5: Hai tầng biểu đạt: nỗi nhớ nhà qua điệp âm 'gia gia', hoài niệm quá khứ trong âm vang 'quốc quốc'.

Câu 6: Triết lý nghệ thuật: không gian càng rộng lớn, 'mảnh tình riêng' càng trở nên bé nhỏ, cô độc.

THỰC HÀNH: Suy ngẫm về triết lý 'ta với ta' - sự đối diện với chính mình giữa vũ trụ mênh mông.

GỢI MỞ: Bài thơ như bức tranh thủy mặc với nét chấm phá tài hoa: cỏ cây chen đá tạo nhịp điệu gấp gáp, tiếng chim khắc khoải như tiếng lòng ly hương, bóng người thưa thớt trở thành điểm nhấn của nỗi cô đơn.

I. Chân dung nữ sĩ tài hoa

- Nguyễn Thị Hinh (Bà Huyện Thanh Quan) - viên ngọc quý của thi đàn Việt Nam thế kỷ XIX

- Xuất thân từ làng Nghi Tàm (Tây Hồ, Hà Nội), phu quân làm tri huyện Thanh Quan

- Sáu bài thơ còn lưu truyền đều thấm đẫm nỗi niềm hoài cổ, phong cách trang nhã, nghệ thuật điêu luyện

II. Tinh hoa thi phẩm

1. Xuất xứ: Sáng tác khi tác giả vào Huế nhậm chức, phản chiếu tâm trạng người lữ khách

2. Cấu trúc: Bốn phần hài hòa - từ cảnh vật đến tâm trạng

3. Giá trị: Bức tranh thiên nhiên hùng vĩ mà đìu hiu, thấm đẫm nỗi sầu ly hương

4. Nghệ thuật: Vận dụng tài tình thể thơ Đường luật, nghệ thuật tả cảnh ngụ tình đỉnh cao

III. Góc nhìn đa chiều

- Thể thơ: Chuẩn mực thất ngôn bát cú với niêm luật chặt chẽ

- Thời gian nghệ thuật: Chiều tà như tấm gương phản chiếu tâm trạng

- Không gian: Thiên nhiên hùng vĩ tương phản với dấu vết con người thưa thớt

- Âm thanh: Tiếng chim như tiếng lòng thổn thức

- Tâm trạng: Nỗi cô đơn thăm thẳm giữa đất trời bao la

TÁC PHẨM VÀ TÁC GIẢ
1. Nữ sĩ tài hoa:
Bà Huyện Thanh Quan (Nguyễn Thị Hinh) - viên ngọc quý của văn học trung đại Việt Nam, xuất thân từ làng Nghi Tàm (Hà Nội). Sáu bài thơ còn lại đều thấm đẫm nỗi niềm hoài cổ và nghệ thuật điêu luyện.
2. Thể loại đỉnh cao:
Kiệt tác thất ngôn bát cú Đường luật với niêm luật chặt chẽ: 8 câu 7 chữ, vần độc vận, phép đối chỉnh giữa các cặp câu 3-4, 5-6.
3. Cấu trúc nghệ thuật:
- Câu đề: Khung cảnh bao quát
- Câu thực: Hình ảnh con người thưa thớt
- Câu luận: Tâm trạng u hoài
- Câu kết: Nỗi cô đơn thăm thẳm
4. Tinh thần tác phẩm:
Bức tranh thiên nhiên hùng vĩ mà đìu hiu, ẩn chứa nỗi niềm hoài cổ và tâm sự cô đơn của người lữ khách.

GÓC NHÌN PHÂN TÍCH
- Nghệ thuật tương phản: Thiên nhiên bao la đối lập với 'mảnh tình riêng' bé nhỏ
- Thủ pháp lấy động tả tĩnh: Tiếng chim càng làm nổi bật không gian tĩnh lặng
- Điệp âm 'ta với ta' như tiếng thở dài của nỗi cô đơn không thể chia sẻ

I. NỮ SĨ TÀI HOA ĐẤT THĂNG LONG

- Nguyễn Thị Hinh (Bà Huyện Thanh Quan) - viên ngọc quý của văn học trung đại Việt Nam thế kỷ XIX

- Xuất thân từ làng Nghi Tàm bên hồ Tây, phu quân làm tri huyện Thanh Quan (Thái Bình)

- Một trong số ít nữ thi sĩ xuất sắc thời phong kiến, để lại dấu ấn sâu đậm với phong cách thơ trang nhã, uyên bác

II. KIỆT TÁC QUA ĐÈO NGANG

- Chuẩn mực thơ Đường luật: 8 câu thất ngôn với niêm luật chặt chẽ

- Bố cục tinh tế:

• Hai câu đề: Bức tranh thiên nhiên hùng vĩ

• Hai câu thực: Hình ảnh con người thưa thớt

• Hai câu luận: Nỗi niềm hoài cổ

• Hai câu kết: Nỗi cô đơn thăm thẳm

III. NGHỆ THUẬT THI CA ĐỈNH CAO

- Thời gian nghệ thuật: Chiều tà như tấm gương phản chiếu tâm trạng

- Không gian đối lập: Thiên nhiên bao la vs con người bé nhỏ

- Nghệ thuật đảo ngữ: "Lom khom", "Lác đác" nhấn mạnh sự cô quạnh

- Điệp âm "ta với ta": Tiếng thở dài của nỗi cô đơn không thể giải bày

IV. TRIẾT LÝ NHÂN SINH

- Sự tương phản giữa "mảnh tình riêng" bé nhỏ và vũ trụ bao la

- Nỗi niềm hoài vọng quá khứ vàng son của đất nước

- Tâm trạng người trí thức trước thời cuộc đổi thay

V. DI SẢN VĂN HÓA

- Bài thơ trở thành mẫu mực của thơ Đường luật Việt Nam

- Thể hiện tài năng xuất chúng của nữ sĩ họ Nguyễn

- Để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng độc giả nhiều thế hệ