Top 6 Bài phân tích sâu sắc "Xã trưởng - Mẹ Đốp" (Ngữ Văn 10 - SGK Chân Trời Sáng Tạo) đặc sắc nhất

Câu 1. Hãy hệ thống hóa các từ ngữ, hình ảnh tiêu biểu trong lời thoại của hai nhân vật khi thể hiện quan điểm về công việc của bản thân và đối phương. Từ đó rút ra nhận định về thái độ của mỗi nhân vật:

Góc nhìn về xã trưởng

Góc nhìn về mẹ Đốp và chồng

Xã trưởng

- Vị thế quan chức: "Tại dân vi tổng lí"

- Quyền uy pháp luật: "Quốc pháp hữu công cầu"

- Địa vị xã hội: "Ơn dân xã thuận bầu/Tôi đứng đầu hàng xã"

- Thái độ coi thường: "Làm cái thứ mõ thì bằng với sắc cái gì?"

Mẹ Đốp

- Thân phận thấp cổ bé họng: "làng chửa được ngồi"

- Công việc tầm thường: "Thầy sai con đi rao mõ"

- Tự hào nghề nghiệp: "Mộc đạc vang lừng/Kim Thanh dóng dả"

- Triết lý sống: "Bất phận danh nhi tài túc/Vô chế lệnh nhi dân tòng"

- Khát vọng tự do: "Muôn việc sửa sang quyền cắt đặt/Một mình một chiếu thảnh thơi ngồi"

- Tự khẳng định giá trị: "Mõ tôi cả tiếng lại dài hơi/Một xã cử bầu chẳng phải chơi"

Câu 2. Nghệ thuật tạo tiếng cười trong đoạn trích được xây dựng qua những thủ pháp nào? Thử tưởng tượng diễn viên sẽ thể hiện vai mẹ Đốp qua các yếu tố biểu diễn nào?

- Chất hài được tạo bởi: ngôn ngữ đời thường (đốp chát, bố cháu), từ ngữ dân dã (chửa, con mẹ Đốp)

- Nghệ thuật diễn xuất: động tác nhanh nhẹn, giọng nói vang rõ, phong cách biểu diễn sinh động

Câu 3. Mẹ Đốp đại diện cho mẫu nhân vật điển hình nào trong nghệ thuật chèo truyền thống? Phân tích vai trò của kiểu nhân vật này trong việc chuyển tải tư tưởng nhân văn.

- Thuộc mẫu nhân vật: hề chèo (nhân vật gây cười)

- Ý nghĩa xã hội: Đại diện tiếng nói nhân dân phê phán tầng lớp thống trị

* Hoạt động mở rộng: Sáng tạo tác phẩm nghệ thuật lấy cảm hứng từ vở chèo Quan Âm Thị Kính

Tinh hoa nội dung

Vở chèo khắc họa rõ nét mối quan hệ đối lập thú vị giữa xã trưởng quyền uy và mẹ Đốp bình dân.

Câu 1

Phân tích hệ thống từ ngữ, hình ảnh trong lời thoại thể hiện quan điểm của hai nhân vật về công việc của nhau:

Bảng phân tích (trang 132, SGK Ngữ Văn 10, tập một)

Nhận định về thái độ của mỗi nhân vật:

Phương pháp tiếp cận:

- Đọc hiểu sâu văn bản

- Tập trung vào nghệ thuật ngôn từ trong lời thoại

Giải mã nội dung:

Quan điểm về xã trưởng

Quan điểm về mẹ Đốp

Xã trưởng

- Tự tôn địa vị: "Tại dân vi tổng lí"

- Tự hào quyền lực: "Quốc pháp hữu công cầu"

- Kiêu hãnh vị thế: "Tôi đứng đầu hàng xã"

- Thái độ khinh miệt: "Làm cái thứ mõ thì bằng với sắc cái gì?"

Mẹ Đốp

- Khiêm nhường thân phận: "Các cụ chửa được ngồi"

- Tự hào nghề nghiệp: "Mộc đạc vang lừng/Kim thanh dóng dả"

- Triết lý nhân sinh: "Bất phận danh nhi tài túc"

- Khát vọng tự do: "Một mình một chiếu thảnh thơi ngồi"

Nhận xét tinh tế:

* Về xã trưởng:

- Thể hiện tâm lý tự mãn quyền lực

- Bị mẹ Đốp đả kích bằng nghệ thuật ngôn từ

* Về mẹ Đốp:

- Xã trưởng bộc lộ thái độ khinh thường

- Mẹ Đốp tự hào về giá trị lao động chân chính

Câu 2

Nghệ thuật tạo tiếng cười trong đoạn trích được xây dựng qua những yếu tố nào? Phân tích cách diễn xuất lý tưởng cho vai mẹ Đốp.

Giải pháp phân tích:

Thấu hiểu ngôn ngữ chèo truyền thống

Khám phá chi tiết:

- Nghệ thuật hài hước được tạo bởi:

+ Lối chơi chữ tinh tế: "bằng" (vừa chỉ giá trị, vừa chỉ vật liệu)

+ Ngôn ngữ dân gian đặc sắc: đốp chát, bố cháu

- Nghệ thuật diễn xuất vai mẹ Đốp:

+ Cử chỉ linh hoạt, nhanh nhẹn

+ Giọng điệu truyền cảm, vang rõ

Câu 3

Mẹ Đốp đại diện cho mẫu nhân vật nào trong nghệ thuật chèo cổ? Ý nghĩa xã hội của kiểu nhân vật này trong việc chuyển tải giá trị nhân văn.

Hướng tiếp cận:

Phân tích vai trò nhân vật hề trong chèo

Giải mã ý nghĩa:

- Thuộc mẫu nhân vật: hề chèo (nhân vật gây cười có chiều sâu)

- Giá trị nghệ thuật:

+ Tạo sức hấp dẫn bằng yếu tố hài hước

+ Chuyển tải triết lý nhân sinh qua tiếng cười

+ Phê phán xã hội bằng nghệ thuật ngôn từ

Sáng tạo mở rộng

Thiết kế tác phẩm nghệ thuật lấy cảm hứng từ vở chèo kinh điển Quan Âm Thị Kính.

Gợi ý sáng tạo:

Ví dụ minh họa:

I. Tác giả và nguồn gốc tác phẩm

- Biên soạn: Hà Văn Cầu (chủ biên), Hà Văn Cầu - Hà Văn Trụ

II. Khám phá tác phẩm Xã Trưởng - Mẹ Đốp

1. Thể loại: Nghệ thuật chèo cổ
2. Xuất xứ: Trích đoạn từ vở chèo kinh điển "Quan Âm Thị Kính"
3. Phương thức biểu đạt: Tự sự dân gian
4. Tinh túy nội dung:

Vở chèo khắc họa sinh động mối quan hệ đối kháng giữa xã trưởng - đại diện quyền lực và mẹ Đốp - tiếng nói nhân dân. Xung đột bùng phát từ vụ việc thị Mầu mang thai ngoài giá thú.

Cấu trúc tác phẩm:

- Phần 1: Tranh luận về thái độ của xã trưởng

- Phần 2: Xung đột quan điểm về cách cư xử của mẹ Đốp

Giá trị nhân văn:

- Mẹ Đốp đại diện cho tầng lớp bị trị, dùng nghệ thuật ngôn từ sắc bén để phê phán giai cấp thống trị

- Tạo nên tiếng cười trào phúng đầy tính triết lý

Nghệ thuật đặc sắc:

- Xây dựng nhân vật điển hình với tính cách đậm nét

- Tạo tình huống kịch tính đặc biệt hiệu quả

III. Phân tích chi tiết tác phẩm

Nhân vật xã trưởng

- "Tại dân vi tổng lí/Quốc pháp hữu công cầu": Thể hiện tư tưởng tự tôn quyền lực

- "Làm cái thứ mõ thì bằng với sắc cái gì?": Thái độ khinh miệt người dưới

=> Tiêu biểu cho mẫu quan lại hách dịch, xa rời dân chúng

Nhân vật mẹ Đốp

- "Mộc đạc vang lừng/Kim thanh dóng dả": Tự hào về nghề nghiệp

- "Bất phận danh nhi tài túc": Triết lý sống sâu sắc

- Sử dụng nghệ thuật chơi chữ tinh tế (từ "bằng")

=> Đại diện cho trí tuệ dân gian, dùng tiếng cười làm vũ khí đấu tranh

Câu 1: Phân tích ngôn ngữ nhân vật qua bảng đối chiếu

Giải mã:

Về xã trưởng

- Tự phụ quyền lực: "Tôi đứng đầu hàng xã"

- Coi thường lao động: "Đi rao mõ"

Về mẹ Đốp

- Khiêm nhường: "Các cụ chửa được ngồi"

- Tự trọng nghề nghiệp: "Mộc đạc vang lừng"

Câu 2: Nghệ thuật tạo tiếng cười

Khám phá:

- Thủ pháp chơi chữ đa nghĩa (từ "bằng")

- Ngôn ngữ dân dã đặc trưng (đốp chát, bố cháu)

- Nghệ thuật diễn xuất: cử chỉ nhanh nhẹn, giọng điệu truyền cảm

Câu 3: Vai trò nhân vật mẹ Đốp

Nhận định:

- Thuộc loại hình nhân vật hề chèo (hề áo ngắn)

- Là cầu nối chuyển tải tư tưởng nhân văn qua tiếng cười

- Đại diện cho trí tuệ quần chúng trong đấu tranh xã hội

Nghệ thuật Chèo - Di sản văn hóa dân tộc

- Chèo là loại hình sân khấu cổ truyền độc đáo của Việt Nam, kết tinh tinh hoa nghệ thuật dân gian với ngôn ngữ đa thanh, giàu tính ẩn dụ và tự sự trữ tình.

- Khởi nguồn từ thế kỷ 10 dưới thời nhà Đinh, với bà Phạm Thị Trân - nữ nghệ sĩ tài ba được phong chức Ưu Bà, người đặt nền móng cho nghệ thuật chèo tại kinh đô Hoa Lư.

- Những kiệt tác chèo như Lưu Bình - Dương Lễ, Quan Âm Thị Kính... là viên ngọc quý trong kho tàng văn hóa dân tộc.

Vở chèo Quan Âm Thị Kính

- Là một trong bảy vở chèo cổ kinh điển, hình thành từ thế kỷ 17 và được hoàn thiện qua các thời kỳ.

- Câu chuyện xoay quanh nhân vật Thị Kính với chuỗi bi kịch: bị hàm oan, phải giả trai đi tu, rồi lại bị vu oan khiến phải nuôi con người khác.

- Tác phẩm chứa đựng những triết lý nhân sinh sâu sắc về đức hy sinh và lòng vị tha.

Đoạn trích Xã trưởng - Mẹ Đốp

- Trích từ cảnh Thị Mầu mang thai ngoài giá thú, làm bùng lên xung đột giữa quyền lực (xã trưởng) và dân thường (mẹ Đốp).

- Qua ngôn ngữ đối thoại sắc sảo, tác giả dân gian phê phán thói hách dịch của quan lại và bộc lộ tinh thần phản kháng của nhân dân.

Giá trị nhân văn

- Phản ánh xã hội phong kiến với những bất công và định kiến khắt khe.

- Ca ngợi trí thông minh và bản lĩnh của người phụ nữ lao động.

- Thể hiện tinh thần nhân đạo qua tiếng cười trào phúng mà thấm thía.

Nghệ thuật đặc sắc

- Xây dựng thành công hai nhân vật điển hình với tính cách đối lập.

- Sử dụng ngôn ngữ dân gian đa nghĩa, giàu tính tạo hình.

- Kết hợp hài hòa giữa chất bi và chất hài trong kịch bản.

Hướng dẫn phân tích

1. Phân tích nghệ thuật xây dựng nhân vật qua:

- Ngôn ngữ đối thoại đặc trưng

- Hành động, cử chỉ điển hình

- Mối quan hệ xung đột giữa hai nhân vật

2. Khám phá giá trị hiện thực qua:

- Bức tranh xã hội phong kiến

- Số phận người phụ nữ

- Mâu thuẫn giai cấp

3. Cảm nhận giá trị nhân đạo thông qua:

- Tiếng cười giải trí mà sâu cay

- Thông điệp về công bằng xã hội

- Triết lý nhân sinh ẩn sau từng lời thoại

* Khám phá tác phẩm:

Tinh hoa nội dung: Đoạn trích từ vở chèo kinh điển Quan Âm Thị Kính, khắc họa cuộc đối thoại đầy kịch tính giữa xã trưởng - đại diện quyền lực và mẹ Đốp - tiếng nói nhân dân, xoay quanh sự kiện Thị Mầu mang thai ngoài giá thú.

Giải mã tác phẩm:

Câu 1: Phân tích ngôn ngữ nhân vật qua bảng đối chiếu:

Quan điểm về xã trưởng

Quan điểm về mẹ Đốp

Xã trưởng

- "Tại dân vi tổng lí": Tự tôn địa vị

- "Làm cái thứ mõ thì bằng với sắc cái gì?": Thái độ khinh miệt

Mẹ Đốp

- "Các cụ chửa được ngồi": Khiêm nhường

- "Mộc đạc vang lừng": Tự hào nghề nghiệp

Nhận định:

- Xã trưởng: Tự cao quyền lực, coi thường dân thường

- Mẹ Đốp: Tinh quái, dùng ngôn từ làm vũ khí đấu tranh

Câu 2: Nghệ thuật tạo tiếng cười:

- Thủ pháp chơi chữ tinh tế (từ "bằng")

- Ngôn ngữ dân gian đặc sắc (đốp chát, bố cháu)

- Nghệ thuật diễn xuất: Cử chỉ linh hoạt, giọng điệu truyền cảm

Câu 3: Vai trò nhân vật mẹ Đốp:

- Thuộc loại hình nhân vật hề chèo (hề áo ngắn)

- Là phương tiện chuyển tải tư tưởng nhân văn qua tiếng cười

- Đại diện cho trí tuệ dân gian trong đấu tranh xã hội

Sáng tạo mở rộng: Thiết kế tác phẩm nghệ thuật lấy cảm hứng từ vở chèo

* Tinh hoa tác phẩm

Đoạn trích khắc họa cuộc đối thoại đầy kịch tính giữa xã trưởng - đại diện quyền lực và mẹ Đốp - tiếng nói dân gian, xoay quanh sự kiện Thị Mầu mang thai ngoài giá thú.

* Khám phá tác phẩm

Câu 1: Phân tích ngôn ngữ nhân vật:

Về xã trưởng

- "Tôi đứng đầu hàng xã": Tự tôn quyền lực

- "Làm cái thứ mõ...": Khinh miệt dân thường

Về mẹ Đốp

- "Mộc đạc vang lừng": Tự hào nghề nghiệp

- "Một mình một chiếu...": Khát vọng tự do

Câu 2: Nghệ thuật hài hước:

- Chơi chữ tinh tế (từ "bằng")

- Vần điệu dân gian (vần "ôi")

- Ngôn ngữ đời thường (con mẹ Đốp, bảnh gái)

Câu 3: Vai trò nhân vật:

- Mẹ Đốp thuộc mẫu hề chèo

- Là phương tiện chuyển tải tư tưởng nhân văn

- Đại diện cho trí tuệ quần chúng

* Sáng tạo mở rộng: Thiết kế tác phẩm nghệ thuật lấy cảm hứng từ vở chèo