Top 8 Lưu ý Quan Trọng Về Đau Thần Kinh Tọa

Theo y học cổ truyền, đau thần kinh tọa chủ yếu do ba tác nhân chính: phong tà, thấp tà và hàn tà. Những yếu tố này gây ra sự tắc nghẽn trong quá trình lưu thông khí huyết, khiến máu không thể lưu thông đều đặn, gây nên những cơn đau nhức ở thắt lưng và vùng lưng dưới.

Trong khi đó, theo y học hiện đại, nguyên nhân chính của bệnh thường là các tổn thương ở đĩa đệm hoặc xương khớp vùng thắt lưng, tạo áp lực lên dây thần kinh tọa. Dưới đây là một số nguyên nhân điển hình gây ra đau thần kinh tọa:

• Thoát vị đĩa đệm: Đây là nguyên nhân chủ yếu, khi đĩa đệm ở giữa hai đốt sống bị tổn thương, khiến nhân nhầy bên trong thoát ra ngoài và chèn ép dây thần kinh tọa.
• Hẹp cột sống: Thường gặp ở người cao tuổi, đặc biệt là từ 60 tuổi trở lên. Khi cột sống bị thoái hóa lâu dài, sẽ làm hẹp ống tủy sống và tạo áp lực lên dây thần kinh tọa.
• Khối u cột sống: Khi cột sống hoặc các dây thần kinh bị u nhọt sẽ gây chèn ép lên các rễ thần kinh và làm tổn thương dây thần kinh tọa.
• Chấn thương cột sống: Tai nạn, té ngã, hoặc va đập mạnh có thể làm tổn thương cột sống, gây viêm nhiễm, nứt xương hoặc làm đĩa đệm bị vỡ, ảnh hưởng trực tiếp đến dây thần kinh tọa.
• Hội chứng đau cơ tháp chậu hông: Mặc dù hiếm gặp, nhưng nếu cơ tháp chậu hông co thắt sẽ gây chèn ép dây thần kinh tọa, làm đau vùng thắt lưng và hông.
• Một số nguyên nhân khác: Áp lực do mang thai hoặc các biến chứng từ một số bệnh lý như tiểu đường, táo bón, bệnh tim mạch, cảm cúm, hay sốt rét đều có thể góp phần gây nên cơn đau thần kinh tọa.

Đau thần kinh tọa thường được nhận biết qua những triệu chứng đặc trưng sau:

• Đau dọc theo đường đi của dây thần kinh tọa, bắt đầu từ vùng thắt lưng lan ra phía ngoài đùi, cẳng chân, mắt cá ngoài, và có thể kéo dài đến các ngón chân. Tùy thuộc vào mức độ tổn thương, triệu chứng có thể khác nhau. Nếu tổn thương ở rễ L4, cơn đau sẽ lan đến khoeo chân; rễ L5 sẽ kéo dài tới mu bàn chân và ngón chân cái; trong khi đó, tổn thương rễ L5 có thể gây đau lan ra lòng bàn chân và ngón út. Một số trường hợp không có cảm giác đau ở thắt lưng, nhưng cơn đau lại chỉ tập trung ở dọc chân.
• Cơn đau từ thắt lưng lan xuống mông và mặt sau của chân chính là một dấu hiệu đặc trưng của đau thần kinh tọa. Cảm giác đau có thể xuất hiện dọc theo thần kinh tọa, đặc biệt là từ lưng dưới đến mông, đùi và bắp chân.
• Cảm giác đau có thể rất đa dạng, từ nhức nhối nhẹ đến cơn đau dữ dội, đôi khi giống như cảm giác điện giật. Cơn đau có thể trở nên nghiêm trọng hơn khi bạn ho, hắt hơi hoặc ngồi lâu. Thường thì chỉ một bên cơ thể bị ảnh hưởng.
• Đặc biệt, một số người có thể cảm thấy tê, ngứa ran hoặc yếu cơ ở chân hoặc bàn chân bị ảnh hưởng. Điều này có thể dẫn đến cảm giác đau ở một phần chân và tê ở phần khác.

Không phải lúc nào cũng có thể ngăn ngừa đau thần kinh tọa, nhưng các biện pháp sau đây có thể giúp giảm nguy cơ mắc phải cơn đau thần kinh tọa một cách hiệu quả:

• Thực hiện các bài tập thể dục đều đặn để duy trì sức khỏe cột sống và cơ bắp.
• Giữ tư thế ngồi đúng: Lựa chọn ghế ngồi có hỗ trợ lưng dưới tốt, có tay vịn và chân đế xoay. Sử dụng một chiếc gối nhỏ hoặc khăn cuộn ở lưng để duy trì đường cong tự nhiên của cột sống.
• Sử dụng cơ thể một cách khoa học: Tránh dùng lưng dưới để nâng vật nặng. Hãy sử dụng chân để nâng vật và giữ cho lưng thẳng, chỉ uốn cong ở đầu gối. Tránh việc nâng vật trong khi vặn người.

Để xác định chính xác tình trạng đau thần kinh tọa, bác sĩ sẽ dựa vào các xét nghiệm lâm sàng và cận lâm sàng.

Chẩn đoán lâm sàng đau thần kinh tọa

Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng mà bệnh nhân gặp phải và tiến hành một số phép thử, bao gồm:

• Kiểm tra điểm đau Valleix và dấu hiệu chuông bấm dương tính.
• Dấu hiệu Lasegue.
• Dấu hiệu Chavany và Bonnet.
• Phản xạ gân xương: Nếu có tổn thương ở rễ L4, thử phản xạ gân bánh chè yếu hoặc mất hoàn toàn; nếu có tổn thương ở rễ S1, phản xạ gân gót sẽ yếu hoặc mất.

Chẩn đoán cận lâm sàng đau thần kinh tọa

Dựa vào các phương pháp xét nghiệm sau:

• Chụp X-quang: Kỹ thuật này không chẩn đoán nguyên nhân trực tiếp nhưng giúp phát hiện các vấn đề xương khớp như thoái hóa cột sống, trượt đốt sống, hoặc viêm cột sống dính khớp.
• Chụp MRI: Phương pháp này cung cấp hình ảnh rõ ràng về vị trí tổn thương và mức độ chèn ép dây thần kinh, giúp bác sĩ đưa ra phương án điều trị kịp thời.
• Chụp CT Scan: Dành cho bệnh nhân không thể thực hiện chụp MRI, để cung cấp thông tin về các tổn thương cấu trúc cột sống.
• Điện cơ: Phương pháp này đo tín hiệu điện từ dây thần kinh và phản ứng của cơ, giúp xác định mức độ tổn thương ở rễ thần kinh.

Nguyên tắc điều trị đau thần kinh tọa:

• Điều trị dựa trên nguyên nhân gây bệnh, phổ biến nhất là thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng.
• Mục tiêu giảm đau và phục hồi khả năng vận động nhanh chóng.
• Điều trị nội khoa cho các trường hợp nhẹ và vừa.
• Can thiệp ngoại khoa khi có biến chứng liên quan đến cảm giác và vận động.
• Đối với đau thần kinh tọa do nguyên nhân ác tính: điều trị kết hợp giải ép cột sống và chăm sóc chuyên khoa.

Điều trị nội khoa:

• Chế độ nghỉ ngơi: Lựa chọn giường cứng và tránh các hoạt động mạnh, mang vác nặng, hoặc đứng ngồi lâu.

Điều trị bằng thuốc:

• Thuốc giảm đau: Sử dụng paracetamol hoặc NSAID tuỳ theo mức độ đau, cần chú ý các tác dụng phụ như ảnh hưởng đến dạ dày, tim, gan, thận. Có thể phối hợp với thuốc bảo vệ dạ dày.
• Đối với cơn đau dữ dội, có thể sử dụng thuốc phiện như morphin, thuốc giãn cơ, thuốc giảm đau thần kinh, và các vitamin nhóm B.
• Tiêm corticosteroid ngoài màng cứng để giảm đau do rễ thần kinh, thực hiện dưới sự hướng dẫn của màn huỳnh quang hoặc CT.

Điều trị vật lý trị liệu:

• Khi cơn đau cấp tính giảm, bác sĩ sẽ thiết kế chương trình phục hồi chức năng giúp ngăn ngừa chấn thương trong tương lai, bao gồm bài tập tăng cường cơ bắp và linh hoạt cho cột sống.
• Massage liệu pháp và thể dục trị liệu: Các bài tập kéo giãn cột sống, treo người trên xà đơn, bơi lội và các bài tập tăng cường cơ lưng.
• Đeo đai lưng hỗ trợ để giảm áp lực lên đĩa đệm.

Điều trị ngoại khoa:

• Chỉ thực hiện khi điều trị nội khoa không có hiệu quả hoặc có chèn ép nặng (hội chứng đuôi ngựa, hẹp ống sống, liệt chi dưới...). Phương pháp phẫu thuật bao gồm nội soi, sóng cao tần, vi phẫu hoặc mổ hở.
• Phẫu thuật lấy nhân đệm: Cắt bỏ một phần đĩa đệm thoát vị để giảm áp lực lên dây thần kinh. Thực hiện sau khi điều trị không thành công trong 03 tháng.
• Phẫu thuật cắt cung sau đốt sống: Dành cho trường hợp hẹp ống sống, có thể làm giảm vững cột sống nhưng có nguy cơ tái phát.

• Trượt đốt sống gây chèn ép thần kinh nặng: Sử dụng phương pháp cố định bằng nẹp vít hoặc làm cứng đốt sống.

Điều trị hỗ trợ:

• Chườm lạnh: Sử dụng túi lạnh trên vùng đau khoảng 20 phút, vài lần mỗi ngày.
• Chườm nóng: Sau 2-3 ngày, áp dụng nhiệt cho khu vực bị tổn thương bằng túi chườm nóng hoặc đèn nhiệt ở mức thấp.

Điều trị thay thế:

• Châm cứu: Một số nghiên cứu cho thấy châm cứu có thể giúp giảm đau thắt lưng, nhưng cần chọn những học viên được cấp phép.
• Nắn khớp xương: Điều chỉnh cột sống để khôi phục chuyển động và giảm đau, phù hợp với những người bị hạn chế vận động cột sống.

Dây thần kinh tọa, hay còn gọi là dây thần kinh hông to, là dây thần kinh dài và lớn nhất trong cơ thể, kéo dài từ vùng lưng dưới xuống đến mặt sau của hai chân, xuyên qua các lỗ trống ở đốt sống cụt và chi phối hoạt động của lưng cùng đôi chân.
Đau thần kinh tọa là hiện tượng đau dọc theo đường đi của thần kinh tọa, cơn đau thường bắt đầu từ cột sống thắt lưng và lan dọc xuống đùi ngoài, cẳng chân, có thể kéo dài tới mắt cá ngoài hoặc các ngón chân, tùy thuộc vào vị trí tổn thương.
Bệnh lý này rất phổ biến, đặc biệt gặp ở độ tuổi từ 30 đến 50. Nguyên nhân chính gây đau thần kinh tọa là do thoát vị đĩa đệm gây chèn ép lên dây thần kinh (chiếm khoảng 80%), dẫn đến viêm và đau. Ngoài ra, một số nguyên nhân ít gặp hơn như chấn thương, viêm đĩa vị cột sống hay tổn thương vùng thân cột sống cũng có thể gây ra cơn đau thần kinh tọa.

Đau thần kinh tọa chủ yếu ảnh hưởng đến người cao tuổi, những người mắc bệnh tiểu đường lâu năm và người béo phì. Tuy nhiên, bạn hoàn toàn có thể giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh bằng cách chủ động phòng ngừa các yếu tố nguy cơ.

Dưới đây là một số yếu tố có thể làm tăng khả năng mắc bệnh đau thần kinh tọa:

• Tuổi tác: Những thay đổi tự nhiên của cột sống theo tuổi, như thoát vị đĩa đệm hay gai xương, là nguyên nhân phổ biến gây ra đau thần kinh tọa.
• Béo phì: Sự gia tăng căng thẳng lên cột sống do trọng lượng cơ thể dư thừa có thể là yếu tố góp phần gây ra đau thần kinh tọa.
• Công việc: Các công việc yêu cầu vận động mạnh như xoay người, mang vác nặng hoặc lái xe lâu dài có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh này, mặc dù chưa có bằng chứng chắc chắn về mối liên hệ.
• Ngồi lâu: Người có thói quen ngồi lâu hoặc ít vận động có nguy cơ mắc bệnh đau thần kinh tọa cao hơn so với người có lối sống năng động.
• Bệnh tiểu đường: Làm tăng nguy cơ tổn thương thần kinh, góp phần vào tình trạng đau thần kinh tọa.

Đau thần kinh tọa không phải là căn bệnh đe dọa tính mạng, và đa phần các cơn đau sẽ tự thuyên giảm theo thời gian. Tuy nhiên, những triệu chứng đau dây thần kinh tọa có thể gây khó chịu kéo dài và ảnh hưởng đến khả năng vận động của người bệnh.

Khi cơn đau trở nên mãn tính, chúng có thể xuất hiện liên tục và gây gián đoạn nghiêm trọng đến chất lượng sống. Trong trường hợp dây thần kinh bị chèn ép mạnh, tình trạng có thể gây yếu cơ hoặc teo cơ, điển hình như chứng thả bàn chân (hay còn gọi là tổn thương thần kinh mác, foot drop). Điều này khiến bệnh nhân cảm thấy tê cứng và mất khả năng đi lại bình thường.

Hơn nữa, nếu không được điều trị kịp thời, đau thần kinh tọa có thể dẫn đến tổn thương vĩnh viễn của dây thần kinh, gây mất cảm giác hoàn toàn ở chân. Khi bệnh chuyển sang giai đoạn mãn tính, việc phục hồi sẽ trở nên khó khăn hơn; cơn đau không chỉ gia tăng mà còn kèm theo cảm giác cáu kỉnh, mệt mỏi, thậm chí gây biến chứng nghiêm trọng như tê liệt hoặc mất khả năng kiểm soát tiểu tiện. Một số trường hợp nặng có thể gây teo cơ dọc theo dây thần kinh tọa, vẹo cột sống và thậm chí là tàn phế.