Tuyển tập 6 bài soạn đặc sắc về 'Cảm xúc mùa thu' của Đỗ Phủ (Ngữ Văn 10)

Bố cục

- Phần đầu (4 câu): khắc họa khung cảnh thu buồn bã, tĩnh lặng

- Phần sau (4 câu): tâm trạng nhà thơ đau đáu vì dân, vì nước

Nội dung

- Tác phẩm là tiếng lòng sâu thẳm của Đỗ Phủ, chứa đựng tình yêu quê hương, dân tộc

- Thơ Đường trong bài đạt đến mức tinh luyện, đầy sức gợi

Hướng dẫn soạn bài

Câu 1:

- Chia bài thành hai phần như trên vì mỗi phần mang một nội dung và không gian riêng biệt

Câu 2:

- Không gian trong bốn câu đầu rộng mở: rừng, núi, sóng, mây phủ ải xa

- Bốn câu sau thu hẹp dần: hoa cúc, thuyền nhỏ, rồi chìm vào thế giới nội tâm thi nhân

- Sự chuyển động ấy theo nhịp thời gian và mạch cảm xúc: từ cảnh vật đến lòng người

Câu 3:

- Cả bài là bức tranh mùa thu thấm đẫm nỗi niềm: cảnh sắc thiên nhiên và tâm trạng hoài niệm song hành

- Cảnh thu mở đầu trầm buồn, khép lại bằng xúc cảm nhớ nước thương dân

LUYỆN TẬP

1. So với bản dịch của Nguyễn Công Trứ:

- Ưu điểm: Dịch tương đối sát với tinh thần nguyên tác

- Hạn chế:

+ “Điêu thương” chưa được truyền tải hết ý nghĩa tàn khốc của sương móc

+ Từ “thẳm” làm âm hưởng nặng nề hơn nguyên tác

+ Thiếu “lưỡng khai”, “cô” khiến bản dịch mất phần cảm xúc sâu sắc

2. Giải nghĩa từ “lệ”:

+ Là dòng nước mắt thi sĩ khi nhớ về cố hương

+ Hoa cúc nở đôi khơi gợi nỗi chia lìa, giọt lệ rơi mãi không dứt

Câu 1:

Phân chia bố cục bài thơ và lý do:

- Bài thơ có thể chia thành hai phần rõ nét:

+ 4 câu đầu: khắc họa thiên nhiên mùa thu nơi biên ải

+ 4 câu cuối: biểu hiện nỗi niềm của nhà thơ khi đối diện cảnh thu đất khách

- Sự phân chia này phản ánh sự độc lập về nội dung: cảnh - tình tách biệt nhưng hòa quyện

Câu 2:

Nhận xét về sự chuyển đổi không gian nhìn trong thơ:

- Ban đầu, không gian mở rộng với tầm nhìn xa: núi cao, sóng lớn, rừng phong mù sương

- Sau đó, tầm nhìn thu hẹp lại: khóm cúc nhỏ, chiếc thuyền đơn độc, rồi lắng đọng vào nội tâm nhà thơ

- Sự chuyển động này phù hợp với dòng cảm xúc từ bên ngoài vào nội tâm, phản ánh tứ thơ chuyển từ cảnh đến tình

Câu 3:

Liên kết giữa các phần và ý nghĩa nhan đề:

- Cảnh sắc thiên nhiên dữ dội mà buồn bã làm nền cho cảm xúc nhớ quê, thương dân

- Khung cảnh thu không chỉ là nền tảng của cảm hứng, mà còn là biểu tượng của trạng thái tâm hồn nhà thơ

- “Thu hứng” không chỉ là mùa thu gây xúc cảm mà còn là thu tâm – mùa thu trong lòng người

Luyện tập:

1. So sánh bản dịch của Nguyễn Công Trứ:

- Bản dịch thể hiện khá trọn vẹn tinh thần bài thơ, song vẫn có điểm chưa sát:

+ “Điêu thương” trong nguyên tác mang sức mạnh biểu cảm bị suy giảm trong bản dịch

+ “Thẳm” chưa lột tả hết chiều sâu của không gian thu

+ Bỏ sót từ “lưỡng khai”, “cô” khiến bản dịch thiếu đi chiều sâu cảm xúc li biệt

2. Phân tích từ “lệ”:

- “Lệ” vừa là nước mắt của thi nhân, vừa có thể là giọt sương hoa cúc, gợi ra nỗi nhớ quê hương tha thiết

- Hình ảnh hoa cúc nở hai lần như biểu tượng của sự lặp lại cảm xúc và ký ức, khơi gợi lệ rơi từ trái tim hoài hương

Câu 1:

Bố cục bài thơ:

- Gồm 2 phần rõ rệt:

+ 4 câu đầu: vẽ nên cảnh thu hùng vĩ, tĩnh lặng mà u uất

+ 4 câu sau: chuyển sang tâm trạng cô đơn, nỗi niềm của thi nhân nơi đất khách

Câu 2:

Thay đổi trong tầm nhìn:

- Đầu tiên, ánh mắt nhà thơ bao quát thiên nhiên rộng lớn: núi cao, rừng sâu, sông lớn, tầng không – cảnh tượng vừa kỳ vĩ vừa cô liêu.

- Sau đó, không gian thu hẹp lại, gần gũi với con người: khóm cúc, con thuyền nhỏ, rồi dồn tụ nơi nội tâm – phản ánh dòng chảy cảm xúc từ cảnh vật vào lòng người.

- Sự chuyển đổi này gắn với thời gian (chiều tà), và sự biến hóa từ “thu cảnh” sang “thu tình”.

Câu 3:

Mối quan hệ giữa các phần trong thơ và nhan đề “Thu hứng”:

- Hai phần cảnh - tình gắn bó, hòa quyện, tạo nên một cảm hứng thu trầm lắng, sâu sắc.

- Cảnh thu mở ra không gian rộng lớn nhưng chất chứa trong đó nỗi u hoài, thương nhớ của thi nhân.

- Cảm xúc nhà thơ lắng đọng trong từng hình ảnh – từ rừng thu tiêu điều đến khóm cúc nhỏ lệ, con thuyền neo lại – tất cả đều xoáy sâu vào chủ đề “Thu hứng” – cảm xúc mùa thu chan chứa tình yêu quê hương và nỗi sầu ly biệt.

Luyện tập

Câu 1:

- Bản dịch của Nguyễn Công Trứ thể hiện được phần nào tinh thần bài thơ, tuy vẫn chưa truyền tải hết cái thần sắc của nguyên tác Đường thi.

- Một số điểm chưa sát:

+ “Điêu thương” - mang nghĩa mạnh về sự tàn phá của sương lạnh, chưa được thể hiện trọn vẹn

+ “Thẳm” trong câu ba làm suy giảm âm hưởng thơ

+ Thiếu “lưỡng khai” và “cô” – những từ then chốt gợi sự cô đơn, lập lại và tình cảm tha hương

Câu 2:

- Từ “lệ” có thể hiểu đa nghĩa:

+ Là lệ của hoa cúc – khi hoa nở, trông như rơi lệ

+ Là lệ của thi nhân – hai lần thấy cúc nở, cũng là hai lần thương nhớ quê nhà dâng trào, nước mắt tuôn rơi

- Hình ảnh hoa cúc lặp lại như sự trở về của nỗi nhớ, là biểu tượng của tình quê hương tha thiết, nghẹn ngào.

Câu 1 (Trang 146 SGK Ngữ văn 10 Tập 1)

Bài thơ có thể được chia thành hai phần:

+ Phần đầu (4 câu thơ đầu): Khắc họa khung cảnh mùa thu tĩnh lặng, u uất.

+ Phần sau (4 câu thơ cuối): Bộc lộ tâm tình sâu kín của nhà thơ – nỗi niềm yêu nước, thương dân.

Câu 2 (Trang 147 SGK Ngữ văn 10 Tập 1)

- Bốn câu đầu mở rộng không gian qua hình ảnh sương giăng, núi thẳm, sóng bạc đầu, mây trĩu nặng.

- Bốn câu cuối thu hẹp lại về không gian gần gũi: khóm cúc, con thuyền đơn độc, lòng người lữ thứ day dứt.

→ Sự chuyển dịch từ rộng tới hẹp, từ cảnh vật đến nội tâm phù hợp với chiều tà và sự lắng đọng của cảm xúc, hoàn thiện cấu tứ bài thơ.

Câu 3 (Trang 147 SGK Ngữ văn 10 Tập 1)

- Tám câu thơ đan quyện tạo nên bức tranh thu buồn sâu lắng: từ không gian thiên nhiên mênh mông tới góc nhìn riêng tư, đầy tình cảm.

- Sự liên kết chặt chẽ giữa hai phần phản ánh tiến trình cảm xúc: cảnh sinh tình, tình hòa quyện vào cảnh, làm nổi bật chủ đề “Thu hứng” – cảm xúc sâu xa của thi nhân trước cảnh thu cô quạnh, nhuốm màu ly biệt.

Luyện tập

Bài 1

- Bản dịch thơ của Nguyễn Công Trứ khá gần với nguyên tác, thể hiện sự uyển chuyển về ngôn từ.

- Tuy nhiên vẫn còn thiếu sót ở một số điểm:

+ “Điêu thương” chưa được chuyển ngữ đủ sức nặng biểu cảm.

+ “Thẳm” làm giảm âm điệu mạnh mẽ của câu thơ.

+ Thiếu cụm “lưỡng khai” khiến mất đi sự lặp lại nhấn mạnh.

+ Không thể hiện rõ từ “cô” – một chi tiết quan trọng trong cảm xúc của người xa quê.

Bài 2

- Câu thơ “Tùng cúc lưỡng khai tha nhạt lệ” có thể hiểu theo hai lớp nghĩa:

+ Giọt lệ của thi nhân khi ngắm hoa cúc nhắc nhớ quê nhà.

+ Hoa cúc như đang rơi lệ – hình ảnh ẩn dụ sâu sắc gợi nỗi buồn ly hương.

Bài 3

Học thuộc lòng bài thơ để cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp của tứ thơ và chiều sâu cảm xúc.

I. Hướng dẫn chi tiết

Câu 1: Bài thơ được chia làm hai phần rõ rệt:

+ Phần đầu: vẽ nên khung cảnh mùa thu hoang lạnh.

+ Phần sau: thể hiện cảm xúc sâu lắng của thi sĩ Đỗ Phủ nơi đất khách.

Câu 2: Tầm nhìn chuyển biến từ bao quát đến gần gũi:

+ Cảnh thiên nhiên rộng lớn ở bốn câu đầu gợi sự lạnh lẽo, cô liêu.

+ Không gian thu hẹp dần về tâm hồn – những hình ảnh gần gũi, chất chứa nỗi niềm (con thuyền, khóm cúc).

Câu 3: Sự hòa quyện giữa hai phần tạo nên dòng cảm xúc liền mạch:

+ Cảnh thiên nhiên chuyển thành cảnh tâm hồn.

+ Mỗi câu thơ thấm đẫm cảm xúc u buồn của mùa thu, thể hiện chủ đề xuyên suốt “Thu hứng”.

II. Luyện tập

Câu 1: Bản dịch của Nguyễn Công Trứ phần nào truyền tải được tinh thần thơ gốc nhưng vẫn còn điểm chưa sát nghĩa:

+ “Điêu thương” và “cô” không được thể hiện trọn vẹn.

+ Một số từ bị lược mất làm giảm chiều sâu nội dung.

Câu 2: Hình ảnh hoa cúc và lệ mang hai tầng ý nghĩa:

+ Nỗi buồn của thi nhân khi nhìn hoa nở lại, nhắc nhớ quê xưa.

+ Cánh hoa cúc như đang khóc, gợi cảm xúc thương tâm.

Câu 3: Học thuộc lòng bài thơ để cảm nhận toàn diện giá trị nghệ thuật và tư tưởng.

Hướng dẫn soạn bài

Câu 1 (trang 147 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):

- Bài thơ được chia làm hai phần rõ ràng:

+ Phần đầu (4 câu đầu): mô tả cảnh sắc mùa thu.

+ Phần sau (4 câu cuối): thể hiện cảm xúc của thi nhân khi đón nhận mùa thu nơi đất khách.

Việc phân chia này dựa trên tính độc lập tương đối giữa hai phần: phần đầu thiên về tả cảnh, phần sau thiên về tả tình. Do đó, mặc dù bài thơ thuộc thể thất ngôn bát cú Đường luật, ta vẫn có thể phân tích theo hai phần để thấu hiểu sâu sắc hơn.

Câu 2 (trang 147 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):

- Tầm nhìn trong bài thơ chuyển đổi từ xa đến gần:

+ Bốn câu đầu mở rộng với không gian bao la của rừng phong, chứa đựng nét tình thu sâu lắng.

+ Bốn câu sau thu hẹp không gian về gần, với hình ảnh khóm cúc và chiếc thuyền nhỏ, phản chiếu sự hòa quyện giữa cảnh vật và tâm hồn thi nhân.

- Sự chuyển biến này phản ánh thời gian chiều dần buông, tầm mắt thu hẹp, đồng thời phù hợp với tứ thơ lấy cảnh làm nền cho tình cảm thăng hoa.

Câu 3 (trang 147 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):

- Mối liên hệ giữa hai phần bài thơ tạo nên bức tranh mùa thu vừa hùng vĩ, vừa đầy tâm trạng. Bốn câu đầu phác họa cảnh thu rộng lớn, bốn câu sau đi sâu vào không gian nội tâm. Điều này thể hiện sự vận hành của tứ thơ từ cảnh đến tình, từ ngoại cảnh thấm đượm nội cảm.

- Đối chiếu với nhan đề "Thu hứng", toàn bài biểu đạt cảm xúc sâu sắc của thi nhân trước vẻ đẹp và nỗi niềm mùa thu. Cảnh sắc mùa thu không chỉ là bức tranh thiên nhiên mà còn là tấm lòng chất chứa nỗi nhớ, nỗi buồn xa xứ.

Luyện tập

Câu 1 (trang 147 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):

Bản dịch thơ cơ bản thể hiện khá rõ tinh thần bài thơ, tuy nhiên vẫn còn những điểm chưa thật sát với nguyên tác. Ví dụ, từ “điêu thương” trong bản phiên âm mang sắc thái mạnh mẽ về sự tàn phá của sương móc lên rừng phong, nhưng bản dịch thơ chưa truyền tải được điều này. Chữ “thẳm” trong câu ba cũng chưa thật chuẩn, khiến âm hưởng bài thơ bị trầm xuống. Ngoài ra, bản dịch còn bỏ sót các từ quan trọng như “lưỡng khai” và chưa thể hiện được trọn vẹn nỗi cô đơn trong câu 6, làm giảm bớt chiều sâu tâm trạng thi nhân.

Câu 2 (trang 147 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):

Chữ “lệ” trong câu thơ thứ năm có nhiều cách hiểu đa dạng. Có thể hiểu là nước mắt của hoa cúc, nhưng theo nguyên tác Hán văn, hoa cúc nở hai lần, tượng trưng cho hai lần nhà thơ nhỏ lệ, phản ánh nỗi lòng xa quê đã trải qua hai năm.

Câu 3 (trang 147 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1): Học thuộc bài thơ để cảm nhận trọn vẹn hồn vía và xúc cảm sâu sắc của thi nhân.