10 phong tục tập quán đặc sắc nhất Việt Nam - Nét đẹp văn hóa truyền thống

Tết Trung thu, hay còn gọi là Tết đoàn viên, diễn ra vào đêm rằm tháng Tám âm lịch khi trăng tròn nhất năm. Theo truyền thuyết, tục lệ này bắt nguồn từ thời Đường khi vua Duệ Tôn được tiên ông dẫn lên cung trăng dạo chơi. Ở Việt Nam, đêm Trung thu là dịp gia đình quây quần cùng thưởng thức bánh nướng, bánh dẻo, uống trà ngắm trăng. Khắp nơi rộn ràng tiếng trống lân, đèn ông sao lấp lánh, trẻ em rước đèn phá cỗ. Các khu phố và trung tâm thương mại thường tổ chức nhiều hoạt động vui chơi cho thiếu nhi, tạo nên không khí tưng bừng khó quên.

Tục ăn trầu từ lâu đã trở thành biểu tượng văn hóa đặc trưng của người Việt, gắn liền với truyền thuyết cảm động về tình anh em và nghĩa vợ chồng. Không đơn thuần là thói quen, miếng trầu còn là phương tiện giao tiếp tinh tế - 'miếng trầu là đầu câu chuyện'. Dù xã hội hiện đại ít phổ biến hơn, nhưng tại nhiều vùng quê, phong tục này vẫn được gìn giữ như nét đẹp truyền thống. Trầu cau xuất hiện trong các nghi lễ quan trọng từ cưới hỏi, lễ thọ đến cúng giỗ tổ tiên, thể hiện sự tôn kính và kết nối cộng đồng.

Lễ hội cầu an bản Mường là nghi thức tâm linh quan trọng của đồng bào dân tộc Tày, Mường, Thái, thể hiện khát vọng về một cuộc sống an lành, mùa màng bội thu. Lễ hội mang đậm màu sắc huyền thoại với tục thờ Bà Thiên Hậu - vị thần bảo hộ sông nước. Đây là dịp cộng đồng cùng nhau tưởng nhớ tổ tiên, cầu xin sự che chở trước thiên tai, đồng thời xua đuổi tà ma, những điều xấu xa.

Lễ hội không chỉ là hoạt động tín ngưỡng mà còn phản ánh đời sống nông nghiệp, sức khỏe và ước vọng phát triển của người dân. Với nghi thức trang trọng cùng không khí vui tươi, lễ hội trở thành sợi dây kết nối giữa con người với thần linh, giữa quá khứ và hiện tại. Qua đó, bà con bày tỏ lòng biết ơn với thần linh đã ban cho mùa màng tươi tốt, cuộc sống ấm no.

Giỗ Tổ Hùng Vương - Quốc lễ thiêng liêng nhất của dân tộc Việt Nam, được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể. Hàng năm vào ngày 10/3 âm lịch, hàng triệu người con đất Việt hành hương về đất Tổ Phú Thọ để tưởng nhớ công ơn dựng nước của các Vua Hùng. Lễ hội kéo dài hàng tuần với nhiều nghi thức độc đáo: lễ rước kiệu uy nghiêm từ chân núi Nghĩa Lĩnh lên đền Thượng, lễ dâng hương thành kính với những nén tâm nhang gửi gắm nguyện cầu, cùng các trò diễn xướng dân gian như hát Xoan - di sản văn hóa thế giới, thi vật, kéo co, bơi trải tái hiện thuỷ quân thời Hùng Vương.

Điểm nhấn đặc biệt là bộ lễ phục dâng hương được thiết kế bởi họa sĩ Ngô Thu Nga, kết tinh tinh hoa văn hóa Việt. Mỗi gốc cây, hốc đá nơi đây đều thấm đẫm linh khí đất Tổ, trở thành biểu tượng cho sức mạnh đoàn kết dân tộc và niềm tự hào "Con Lạc cháu Hồng".

Lễ cơm mới của người Xá Phó (Phù Lá) là nghi thức nông nghiệp độc đáo, thể hiện triết lý sống hài hòa với thiên nhiên của đồng bào vùng cao Lào Cai. Đây không chỉ là lễ tạ ơn tổ tiên, thần lúa sau vụ mùa mà còn là dịp rước hồn lúa về kho - nghi thức tâm linh đặc sắc thể hiện sự trân quý hạt ngọc của trời.

Lễ hội là bức tranh văn hóa sống động với điệu xòe uyển chuyển cùng tiếng kèn ma nhí rộn ràng, những khúc sáo cúc kẹ đầy mê hoặc thổi bằng mũi độc đáo, cùng điệu múa sạp đoàn kết. Đây cũng là dịp để các chàng trai, cô gái Xá Phó giao duyên, người già truyền lại nét đẹp văn hóa cho thế hệ sau, gắn kết cộng đồng qua những chén rượu thơm mừng mùa vàng bội thu.

Chợ tình Sapa - nơi hội tụ những giá trị văn hóa độc đáo của đồng bào vùng cao, nơi tiếng khèn gọi bạn tình trở thành nhịp cầu kết nối những tâm hồn đồng điệu. Xuất phát từ nhu cầu đi chợ xa không về kịp, dần dà nơi đây trở thành điểm hẹn giao duyên của các chàng trai, cô gái dân tộc. Dưới ánh trăng bạc, những điệu múa uyển chuyển trong bộ váy áo thổ cẩm rực rỡ hòa cùng tiếng khèn Mông da diết, tạo nên bức tranh văn hóa đầy màu sắc và lãng mạn.

Trong kho tàng văn hóa các dân tộc Tây Nguyên, tục 'Củi hứa hôn' của người Giẻ Triêng (Kon Tum) là một nghi lễ cưới hỏi độc đáo, nơi người con gái chủ động trong hôn nhân. Những bó củi đẹp đẽ, đều tăm tắp do cô gái chuẩn bị không chỉ thể hiện sự khéo léo mà còn là lời hứa về cuộc sống hôn nhân hòa thuận. Tục lệ này bắt đầu bằng việc cô gái chủ động tặng quà (mía, dưa leo, bắp nướng) cho chàng trai mình ưng ý tại nhà Rông - nếu chàng trai nhận quà nghĩa là đôi bên đã thành đôi.

Lễ cưới Giẻ Triêng là bức tranh văn hóa đa sắc với hai phần chính: lễ hỏi bí mật ban đêm và lễ cưới rộn ràng ban ngày. Điểm nhấn đặc biệt là nghi thức chuyển củi từ nhà gái sang nhà trai, đáp lại bằng những món quà ý nghĩa như đùi lợn, gạo, muối, ớt và bầu rượu. 'Củi hứa hôn' không chỉ là nghi lễ mà còn là bài học về sự trưởng thành, trách nhiệm và giá trị lao động, được người Giẻ Triêng gìn giữ như báu vật văn hóa trước những đổi thay của thời đại.

Tết Nguyên Đán là lễ hội truyền thống thiêng liêng nhất trong năm, chứa đựng tinh hoa văn hóa ngàn đời của dân tộc Việt. Không chỉ là thời khắc giao thoa giữa trời đất, Tết còn là dịp để mỗi người con đất Việt hướng về cội nguồn, tri ân tổ tiên và gắn kết tình thân. Từ những phiên chợ Tết rộn ràng, mâm ngũ quả trang trọng đến nồi bánh chưng xanh sum vầy đêm giao thừa, tất cả đều thấm đẫm giá trị nhân văn của nền văn minh lúa nước.

Dù trải qua bao thăng trầm lịch sử, Tết cổ truyền vẫn giữ nguyên vẹn ý nghĩa như món quà tinh thần vô giá. Đó là khoảnh khắc mọi người con xa xứ đều mong được trở về, cùng gia đình đón năm mới bên những phong tục đẹp: xông đất, lì xì, chúc Tết... tạo nên bản sắc văn hóa Việt không thể trộn lẫn.

Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ, Tứ phủ là di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc, thể hiện triết lý nhân sinh sâu sắc của người Việt. Hệ thống các Mẫu (Thượng Thiên, Thượng Ngàn, Thoải, Địa) đại diện cho sức mạnh sáng tạo và bảo trợ của tự nhiên. Bắt nguồn từ chế độ mẫu hệ, tín ngưỡng này tôn vinh hình tượng người Mẹ vũ trụ với khả năng sinh sôi, che chở cho vạn vật.

Với hơn 7,000 đền, phủ trên khắp cả nước, nghi lễ hầu đồng trong tín ngưỡng thờ Mẫu là bức tranh sống động về văn hóa dân gian, kết hợp hài hòa giữa âm nhạc, múa thiêng và nghệ thuật trang phục. Không chỉ là hoạt động tâm linh, đây còn là cầu nối giữa con người với thiên nhiên, thể hiện khát vọng về cuộc sống an lành, hạnh phúc.

Tết Thanh minh là dịp để con cháu bày tỏ lòng hiếu thảo, thực hành đạo lý 'uống nước nhớ nguồn' của dân tộc. Diễn ra vào khoảng đầu tháng 4 dương lịch, đây là thời điểm mọi người cùng nhau trở về quê hương, dọn dẹp mồ mả tổ tiên và dâng lễ vật tưởng nhớ. Không chỉ là nghi lễ gia đình, Tết Thanh minh còn thể hiện tinh thần nhân văn sâu sắc khi mọi người cùng chăm sóc cả những ngôi mộ vô chủ, lan tỏa giá trị tương thân tương ái.

Trong tiết trời trong lành đầu xuân, từng đoàn người nô nức đến nghĩa trang không chỉ để tảo mộ mà còn là dịp giáo dục con cháu về lòng biết ơn, sự trân trọng với ông bà, cha mẹ khi còn tại thế. Đây chính là nét đẹp văn hóa truyền thống đã ăn sâu vào tiềm thức mỗi người Việt Nam.