12 Nét Văn Hóa Đặc Trưng Trong Ngày Tết Nguyên Đán Của Người Việt

Vào ngày 23 tháng Chạp âm lịch hàng năm, người Việt lại chuẩn bị mâm lễ trang trọng để tiễn ông Công, ông Táo về trời – một nghi thức truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa dân gian.

Theo truyền thuyết dân gian, ông Công, ông Táo là ba vị thần đại diện cho đất, nhà và bếp núc, có nguồn gốc từ Lão giáo Trung Hoa, nhưng qua thời gian đã được người Việt bản địa hóa thành hai ông, một bà – những vị thần gắn bó mật thiết với đời sống gia đình.

Người ta tin rằng, vào ngày này, Táo Quân cưỡi cá chép bay lên thiên đình để báo cáo với Ngọc Hoàng về những chuyện lớn nhỏ trong năm của mỗi gia đình. Đến giao thừa, các Táo mới quay lại hạ giới tiếp tục cai quản bếp lửa gia đình.

Bởi các Táo được xem là nhân chứng cho mọi việc tốt xấu, nên nghi lễ tiễn ông Công, ông Táo được thực hiện một cách thành kính. Mâm lễ thường gồm ba bộ áo mũ Táo Quân kèm vàng mã, mâm cỗ mặn, bánh kẹo và cá chép – có thể là cá thật hoặc cá giấy. Lễ thường tiến hành trước 12 giờ trưa, sau đó đồ lễ được hóa vàng, cá sống nếu có sẽ được thả về sông hồ như một hành động phóng sinh đầy nhân văn.

Ngày Tết không chỉ là dịp đoàn viên mà còn là lúc người Việt thể hiện sự tinh tế qua thú chơi hoa – một nét văn hóa thanh tao đã được gìn giữ từ bao đời. Những đóa hoa xuân không chỉ làm đẹp không gian mà còn mang ý nghĩa sâu sắc về sự sinh sôi, may mắn và thịnh vượng. Miền Bắc chuộng sắc hồng tươi tắn của hoa đào, miền Nam lại gắn bó với sắc vàng rực rỡ của hoa mai – mỗi loài đều mang một biểu tượng riêng cho mùa xuân.

Không chỉ hoa đào hay hoa mai, những loài hoa như cúc vàng, lan hồ điệp, hồng nhung, đồng tiền… cũng góp phần tạo nên khung cảnh rực rỡ cho ngày đầu năm. Chúng không chỉ là vật trang trí, mà còn là biểu hiện của niềm vui, sự no đủ và hy vọng vào một năm mới hanh thông.

Bên cạnh đó, các loại cây có trái như quất, quýt, bưởi tạo hình nghệ thuật được ưa chuộng để trưng bày Tết. Những cây cảnh trĩu quả, lá xanh mơn mởn, trái vàng óng ánh tượng trưng cho tài lộc, thịnh vượng và phúc khí dồi dào, là lời cầu chúc cho một năm mới “đắc tài, đắc lộc”.

Cùng với thú chơi hoa, người Việt còn đặc biệt chú trọng đến việc bày mâm ngũ quả trên bàn thờ tổ tiên. Mỗi loại trái cây được chọn đều mang một ước nguyện tốt lành. Theo quan niệm truyền thống, mâm ngũ quả tượng trưng cho ngũ hành và sự sinh sôi, phát triển trong vũ trụ. Người miền Bắc thường chọn các loại quả theo mùa mà không quá khắt khe, trong khi người miền Nam lại chú trọng về ý nghĩa tên gọi, tránh những loại quả gợi vận xui như cam – cam chịu, lê – lê lết, hay những vị cay, đắng.

Với người Việt Nam, Tết là dịp quý báu để những người con xa quê trở về, sum họp dưới mái nhà thân thương. Trong nhịp sống hối hả, bữa cơm tất niên vào chiều 30 Tết trở thành khoảnh khắc đặc biệt, nơi tình thân được gắn kết và lòng hiếu kính được thể hiện một cách sâu sắc.

Khi công việc cuối năm đã hoàn tất, cả gia đình quây quần bên mâm cơm nghi ngút khói, cùng trò chuyện, chia sẻ những buồn vui đã qua. Mâm cỗ ngày tất niên thường có những món ăn truyền thống như bánh chưng, giò chả, dưa hành… tượng trưng cho hương vị Tết cổ truyền đậm đà.

Không chỉ là bữa ăn sum vầy, đây còn là dịp để con cháu dâng nén tâm hương tưởng nhớ tổ tiên, dâng lời cảm ơn và báo hiếu ông bà, cha mẹ. Những câu chuyện thân tình về một năm đã qua, những bài học quý giá, lời khuyên ân cần được trao gửi qua từng ánh mắt, lời nói – tất cả tạo nên một không gian ấm cúng, lắng đọng và đầy yêu thương.

Dù ở miền Bắc, miền Trung, hay miền Nam, dù giàu sang hay bình dị, bữa cơm tất niên luôn chất chứa trọn vẹn giá trị văn hóa, tinh thần và lòng nhân ái của người Việt. Mọi ưu phiền được gác lại, mọi mưu sinh được tạm quên, chỉ còn lại tiếng cười, lời chúc và khát vọng một năm mới an khang, thịnh vượng.

Lễ đón giao thừa là thời khắc thiêng liêng, đánh dấu sự chuyển mình giữa năm cũ và năm mới, nơi trời đất giao hòa, âm dương hòa quyện. Trong không khí trang trọng ấy, mỗi gia đình Việt đều thực hiện lễ cúng giao thừa với tất cả sự thành tâm, thể hiện ước vọng một năm mới an khang, thịnh vượng và viên mãn.

Giữa làn hương trầm quyện bay, trước ban thờ tổ tiên và các vị thần linh, người Việt dâng lễ vật, thắp nén nhang lòng thành kính với tiền nhân, tri ân công đức tổ tiên và cầu chúc cho gia đạo bình an. Nghi lễ này còn gửi gắm niềm hy vọng vào một tương lai rực rỡ, mùa màng bội thu, gia đình sum họp, ấm no.

Khi giao thừa điểm, dòng người tấp nập đổ ra các đền chùa, miếu mạo để hái lộc, cầu tài, cầu duyên. Họ trao nhau ánh mắt trìu mến, những lời chúc chân thành và nụ cười rạng rỡ như lời hứa cho một năm yêu thương bền chặt.

Trong giây phút linh thiêng ấy, pháo hoa rực rỡ bừng sáng khắp bầu trời như lời tiễn biệt năm cũ và đón chào một năm mới với thật nhiều hy vọng. Tiếng pháo hoa vang lên không chỉ là âm thanh của lễ hội, mà còn là nhịp đập rộn ràng của bao trái tim đang hướng về một tương lai tươi đẹp, trọn vẹn niềm tin và khát vọng.

Chúc Tết, mừng tuổi là nét đẹp văn hóa tinh thần trường tồn qua bao thế hệ người Việt, tượng trưng cho sự tri ân, yêu thương và hy vọng vào những điều tốt lành. Dù vật mừng tuổi đơn sơ như phong bao lì xì nhỏ, tấm bánh, hay chiếc áo mới, thì ý nghĩa sâu xa vẫn là lời cầu chúc an lành, thịnh vượng, vạn sự như ý gửi tới nhau.

Con cháu kính cẩn dâng lời chúc Tết tới ông bà, cha mẹ như lời bày tỏ lòng hiếu thảo, lòng biết ơn dưỡng dục. Đáp lại, người lớn trao lại lời chúc phúc cùng lì xì như món quà may mắn, gửi gắm ước mong các cháu học hành chăm ngoan, lớn khôn thành đạt. Tình cảm gia đình trong giờ phút đầu năm được kết nối bằng những nụ cười, ánh mắt trìu mến và những lời chúc chan chứa yêu thương.

Không chỉ trong gia đình, tục chúc Tết còn lan tỏa khắp xóm làng, giữa bạn bè, thầy cô và đồng nghiệp. Đó là lời nhắn gửi thiện lành, lời động viên tinh thần để mọi người cùng bỏ lại sau lưng muộn phiền, hướng về một năm mới tràn ngập năng lượng tích cực và niềm tin vào tương lai.

Chúc Tết, mừng tuổi không chỉ là nghi lễ, mà đã trở thành nếp sống cao đẹp, mang đậm tính nhân văn và truyền thống “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc Việt, được gìn giữ và phát huy mỗi độ xuân về, Tết đến.

Xông đất đầu năm là nghi thức văn hóa đậm đà bản sắc, được lưu truyền qua nhiều thế hệ người Việt. Ngay sau thời khắc giao thừa, người đầu tiên bước vào nhà mang theo niềm tin và kỳ vọng sẽ mang lại may mắn, hỷ lộc cho cả năm. Vì vậy, gia chủ thường chọn người xông đất có tính cách vui vẻ, hiền hòa, cuộc sống hanh thông và đạo đức tốt đẹp để khởi đầu một năm mới bình an và thuận lợi.

Ở những gia đình làm ăn buôn bán hay giao thiệp rộng, việc chọn người xông đất càng được xem trọng. Người được mời thường là nam giới, ăn mặc chỉnh tề, nụ cười rạng rỡ, và mang theo lời chúc thịnh vượng. Tuổi tác, cung mệnh và ngũ hành của họ được cân nhắc kỹ để tránh tương khắc với gia chủ, với mong cầu một năm hanh thông trong cả tài lộc lẫn tinh thần.

Theo quan niệm xưa, người xông đất nên là người có năng lượng tích cực, không vướng tang sự hay điều không may, để mọi điều tốt đẹp theo chân họ vào ngôi nhà trong buổi sớm năm mới. Xông đất không chỉ mang yếu tố tâm linh mà còn thể hiện niềm tin và mong ước về một khởi đầu mới suôn sẻ, ấm no, vạn sự như ý.

Đồng hành với tục xông đất là nghi lễ trao quà mừng tuổi - như một biểu tượng của phúc lành và may mắn. Từ thôn quê đến phố thị, nét đẹp này vẫn được người Việt giữ gìn như một phần không thể thiếu của mùa xuân, gửi gắm ước vọng về một tương lai tươi sáng và hạnh phúc.

Trong không khí linh thiêng của những ngày đầu năm, hình ảnh người dân tề tựu bên những ông đồ để xin chữ đã trở thành biểu tượng đẹp đẽ của truyền thống dân tộc. Phong tục này không chỉ là nét văn hóa đặc sắc mà còn phản ánh tinh thần hiếu học, trọng nghĩa trọng lễ – những giá trị ngàn đời của người Việt.

Xin chữ, xin câu đối đầu xuân là hành động chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa. Chữ được viết bằng bút lông trên nền giấy đỏ tượng trưng cho điều lành, may mắn. Mỗi nét chữ là một nguyện ước, một lời cầu chúc cho năm mới suôn sẻ, học hành tấn tới, công việc hanh thông, gia đạo an khang. Những câu đối uyên thâm, ý nghĩa treo trong nhà chính là sự thể hiện khí phách, chí hướng, đạo lý và mong cầu của mỗi gia đình.

Hình ảnh ông đồ già trầm tư bên nghiên mực, vung nét thư pháp như rồng bay phượng múa đã đi sâu vào tâm thức người Việt. Chữ ông đồ không chỉ đẹp về hình thức mà còn sâu sắc về tâm hồn, mỗi con chữ là tinh hoa của trí tuệ, của văn hóa, của tấm lòng người viết và người nhận.

Dẫu ngày nay, phong tục xin chữ không còn phổ biến khắp nơi như trước, nhưng vẫn có những điểm hẹn văn hóa như phố ông đồ Văn Miếu – Quốc Tử Giám (Hà Nội) – nơi hội tụ tinh hoa thư pháp cả nước, là điểm đến không thể thiếu mỗi dịp Tết đến xuân về. Xin một chữ đầu năm không chỉ là cầu may mà còn là sự gìn giữ và tiếp nối những giá trị văn hóa truyền thống cần được nâng niu qua mọi thời đại.

Với người Việt, đi lễ chùa đầu năm không chỉ là một nghi lễ mang màu sắc tâm linh mà còn là hành trình tìm về cội nguồn của sự thanh tịnh, lòng thiện và ước nguyện bình an. Từ bao đời nay, bước chân đến cửa chùa đầu xuân đã trở thành một nét văn hóa thấm đẫm truyền thống và đức tin.

Giữa không gian linh thiêng ngập tràn mùi hương trầm và ánh sáng dịu dàng của đèn hoa, con người ta dễ dàng gột rửa những muộn phiền, để lòng nhẹ như mây trôi, mở ra một khởi đầu mới tràn đầy hy vọng. Nơi mái chùa cổ kính, giáo lý nhà Phật giúp mỗi người suy ngẫm sâu sắc về Nhân - Quả, từ đó hướng tâm hành thiện, sống chan hòa và an yên với cuộc đời.

Lễ chùa đầu năm còn là dịp để con cháu bày tỏ lòng hiếu kính với ông bà tổ tiên, tri ân chư Phật, cầu nguyện cho gia đạo bình an, quốc thái dân an. Mỗi bước chân lên chùa, mỗi nén hương dâng lên là một lời nguyện ước thầm lặng cho một năm mới an khang, viên mãn. Chính sự lặng lẽ ấy đã làm nên chiều sâu văn hóa, tâm linh của dân tộc Việt Nam, một truyền thống bền vững qua bao thế hệ.

Khi năm cũ khép lại, thời khắc giao thừa vừa điểm, người Việt nô nức đến chùa chiền, miếu mạo không chỉ để lễ Phật mà còn để hái lộc – một nghi thức thiêng liêng mở đầu cho năm mới đầy hy vọng. Những nhành lộc non xanh mướt, thường là cành đa, cành đề hay si – loài cây tượng trưng cho sự trường tồn và sinh sôi – được hái một cách trang trọng, mang về nhà như mang theo chút phúc lành đầu năm.

Lộc là những mầm non đầu tiên, là biểu tượng cho sự khởi đầu may mắn, vạn sự hanh thông. Cành lộc được đặt nơi trang trọng trong nhà, ở ban thờ, cửa ra vào hay giữa gian chính, như một thông điệp rước phúc khí, đẩy lùi tà khí, đón vận may vào tổ ấm. Không đơn thuần là hành động, hái lộc còn mang đậm tính biểu tượng – đó là niềm tin vào sự chở che của thần linh, của trời đất, của đức Phật dành cho gia đạo suốt cả năm.

Hái lộc đầu xuân là truyền thống văn hóa đẹp, kết tinh từ lòng thành và ước mong vạn sự như ý. Giữa không gian linh thiêng và trong trẻo của những ngày Tết, nhành lộc nhỏ mang theo cả khát vọng lớn lao về một năm mới an lành, hưng thịnh và viên mãn.

Vào những ngày cuối năm, từ 23 đến 30 tháng Chạp, nhiều gia đình Việt lại cùng nhau hướng về mảnh đất tổ tiên, chăm sóc và tôn tạo phần mộ, mang theo hương hoa trái để dâng lên bàn thờ tổ tiên, mời các bậc tiền nhân về sum họp bên con cháu trong dịp Tết.

Truyền thống tảo mộ không chỉ là nghi lễ tâm linh mà còn biểu trưng cho sự khởi đầu mới mẻ, tươi sáng khi năm mới đến, mọi thứ đều cần được làm mới, kể cả nơi an nghỉ thiêng liêng của ông bà, tổ tiên.

Tục thăm mộ tổ tiên cuối năm còn là minh chứng cho tình cảm gắn bó dòng họ, được ghi chép trong gia phả như một nhiệm vụ thiêng liêng mà thế hệ sau cần tiếp nối. Đây là biểu hiện sâu sắc của đạo lý "uống nước nhớ nguồn" – mối dây liên kết thiêng liêng giữa người sống và người đã khuất, như lời ca dao:

"Con người có tổ có tông,
Như cây có cội, như sông có nguồn"

Việc tảo mộ còn thể hiện lòng biết ơn, sự trân trọng đối với tổ tiên – những người đã khai sinh và bảo hộ cho đời sống con cháu, giúp gia đình được bình an, may mắn trong năm mới sắp tới.

Mỗi độ Xuân về, không khí Tết lại rộn ràng khắp nơi, kéo theo bao nhịp sống bận rộn trong từng gia đình khi chuẩn bị dọn dẹp và làm mới tổ ấm. Mọi vật dụng từ bàn ghế, chén bát đến ban thờ đều được lau chùi tỉ mỉ, sắp xếp ngăn nắp, thể hiện lòng thành kính và hy vọng một khởi đầu tràn đầy may mắn, thịnh vượng.

Việc trang trí nhà cửa mỗi gia đình có thể khác nhau tùy theo phong cách và điều kiện, nhưng thường không thể thiếu những câu đối Tết đỏ thắm treo trên tường, cùng sắc hoa xuân rực rỡ như đào, mai, quất, cúc vàng hay hoa hồng điểm tô cho không gian thêm sức sống. Mâm ngũ quả được bày biện cẩn trọng trên bàn thờ không chỉ đẹp mắt mà còn ẩn chứa nhiều ý nghĩa may mắn, bình an trong năm mới.

Dù xã hội ngày càng phát triển, nhiều phong tục truyền thống dần mai một, nhưng nét đẹp gói bánh chưng, bánh tét vẫn luôn giữ một vị trí thiêng liêng trong tâm thức người Việt mỗi dịp Tết đến. Đó không chỉ là công việc chuẩn bị món ăn truyền thống mà còn là khoảnh khắc sum họp ấm áp, khi các thành viên trong gia đình quây quần bên nồi bánh nghi ngút hơi nước, trao gửi yêu thương và gắn kết tình thân.

Truyền thuyết kể rằng vào thời Hùng Vương thứ 6, bánh chưng do Lang Liêu sáng tạo trở thành lễ vật dâng tổ tiên, biểu tượng của lòng biết ơn và tinh thần "uống nước nhớ nguồn". Bánh chưng tượng trưng cho đất, phổ biến ở miền Bắc và Bắc Trung Bộ; trong khi bánh tét, hình trụ tròn, được ưa chuộng ở miền Nam, đều dùng những nguyên liệu truyền thống như gạo nếp, đỗ xanh, thịt lợn, tạo nên hương vị đặc trưng khó quên.

Ngày nay, bên cạnh việc tự tay gói bánh, nhiều gia đình chọn đặt mua để tiện lợi hơn, với đa dạng kích thước và hương vị phong phú, từ ngọt đến mặn, từ nhân thịt đến chay, đáp ứng nhu cầu đa dạng của người thưởng thức, giữ cho truyền thống thêm phần sống động và đậm đà.