16 Sự Thật Thú Vị Về Loài Sâu Bướm

Sâu bướm có chế độ ăn rất đa dạng, chia thành hai nhóm chính: thức ăn phổ thông và thức ăn đặc biệt. Thức ăn phổ thông bao gồm nhiều loại cây trồng khác nhau, trong khi thức ăn đặc biệt lại chỉ giới hạn trong vài loại thực vật đặc trưng. Ví dụ, sâu bướm Mourning cloak ưa chuộng các loại cây như liễu, hạc, dương xỉ, bạch đậu, bông, và cây hackberry. Trong khi đó, sâu bướm Black swallowtail lại chỉ ăn những cây trong họ rau mùi tây như rau mùi, thìa cà rốt, và thì là. Một số loài sâu bướm có khẩu phần ăn rất đặc biệt, chẳng hạn như sâu bướm vua chỉ ăn lá cây bông tai. Ngoài ra, có một số loài sâu bướm ăn thịt, chẳng hạn như Ceratophaga vicinella - loài sâu chỉ ăn vỏ rùa đã chết, một món ăn rất khó tiêu hóa vì mai rùa được cấu tạo từ keratin.

Giai đoạn ấu trùng của sâu bướm là một kỳ tích phát triển vượt bậc khi kích thước của chúng có thể tăng lên đến 1.000 lần so với lúc ban đầu. Mỗi tuần, kích thước của chúng thay đổi một cách đáng kinh ngạc, yêu cầu chúng phải lột xác nhiều lần để kịp thích ứng với cơ thể mới. Thông thường, một con sâu bướm phải lột xác từ 5-6 lần trước khi chuẩn bị hóa nhộng. Vì vậy, việc chúng cần phải ăn liên tục để tích trữ năng lượng là điều hết sức bình thường.

Những nghiên cứu gần đây đã phát hiện ra một loại hormone đặc biệt, có tác dụng kích thích quá trình lột xác, khiến những con sâu này biến hình thành những cánh bướm rực rỡ. Hơn nữa, các nhà khoa học còn nhận ra rằng việc điều chỉnh hormone này có thể giúp ngừng hoặc làm chậm quá trình tăng trưởng của sâu bướm. Phát hiện này không chỉ mở ra những hướng nghiên cứu mới trong việc kiểm soát sự phát triển ở loài sâu bướm mà còn giúp cải thiện việc kiểm soát hoóc môn trong sự phát triển của con người.

David Champlin, giáo sư sinh học tại Đại học Southern Maine, là người đứng đầu nghiên cứu này. Ông ví sự phát hiện này như việc điều khiển động cơ khởi động của một chiếc xe hơi, khi một hormone đặc biệt có thể điều chỉnh được quá trình thay đổi của sinh vật. Thậm chí, chỉ với việc thay đổi chế độ dinh dưỡng, chúng ta có thể tạo ra những sinh vật kỳ lạ, nửa sâu nửa bướm, mang trong mình cả đặc điểm của cả hai loài.

Trong hầu hết các trường hợp, khi một con sâu bướm vừa chui ra từ trứng, nó sẽ ngay lập tức ăn phần vỏ còn lại. Vỏ trứng, với lớp màng đệm bên ngoài, chứa rất nhiều protein, là nguồn dinh dưỡng dồi dào giúp ấu trùng khởi đầu một cách mạnh mẽ. Sau khi nở ra từ trứng, ấu trùng sẽ ăn hết vỏ trứng của chính mình, một cách tự nhiên để cung cấp năng lượng cho sự phát triển. Chính vì vậy, ta hiếm khi thấy vỏ trứng của loài sâu bướm này.

Vỏ trứng được bảo vệ bởi lớp sáp mỏng bên ngoài gọi là màng đệm, giúp ngăn chặn sự bay hơi của nước, giữ cho ấu trùng có đủ thời gian phát triển. Quá trình này kéo dài trong vài tuần cho đến khi ấu trùng chui ra và bắt đầu một hành trình dài ăn lá cây.

Suốt cuộc đời, sâu bướm chỉ chăm chăm vào việc ăn lá và trưởng thành. Cơ thể chúng như một chiếc bọc, miệng có hình chiếc kéo giúp cắt lá một cách hiệu quả. Đặc biệt, chúng chỉ sống với một loại lá nhất định, trong khi đôi mắt và râu rất nhỏ khiến chúng không có khả năng nhận thức tốt về môi trường xung quanh.

Trên đầu của sâu bướm, có 6 lỗ nhỏ hình bán nguyệt, mỗi bên chạy dọc theo chiều dài của cơ thể. Một trong số những lỗ này gần vị trí của râu. Tuy nhiên, mặc dù có tận 12 mắt, sâu bướm lại không có thị lực tốt như bạn tưởng. Chúng chỉ có khả năng phân biệt ánh sáng và bóng tối mà thôi. Nếu quan sát kỹ, bạn sẽ thấy chúng thường xuyên di chuyển đầu từ bên này sang bên kia, có lẽ để ước lượng độ sâu và khoảng cách, vì chúng đang di chuyển mà không rõ ràng về mục tiêu.

Sâu bướm rất phụ thuộc vào hệ cơ bắp để di chuyển, một điều rất đặc biệt khi chúng sở hữu 248 cơ ở đầu và khoảng 70 cơ điều khiển mỗi phân đoạn cơ thể. Mỗi cơ trong số 4.000 cơ này được điều khiển bởi một hoặc hai tế bào thần kinh. Đây là một hệ thống phức tạp giúp chúng di chuyển và sinh tồn.

Quá trình biến hóa từ sâu bướm thành bướm là một hành trình đầy khó khăn và gian khổ, nhưng khi bướm thoát khỏi lớp nhộng và vươn mình với đôi cánh xinh đẹp, tất cả những nỗ lực trước đó dường như đều xứng đáng.

Vòng đời của bướm bắt đầu từ lúc trứng được đẻ trên lá cây mà chúng yêu thích, những quả trứng nhỏ xíu với nhiều hình dạng khác nhau, chủ yếu là hình cầu. Đây là nơi ấu trùng (sâu bướm) sẽ nở ra, bắt đầu cuộc sống mới. Bữa ăn đầu tiên của chúng chính là vỏ trứng của mình.

Quá trình này kéo dài vài tuần, và sau khi tiêu thụ thức ăn trong suốt thời gian đó, sâu bướm sẽ tự nhả tơ, tạo thành một kén để chuẩn bị cho quá trình hóa nhộng. Vỏ kén được bao phủ bởi một lớp chất nhầy giúp chúng giữ vững vị trí, với màu sắc giống như chiếc lá héo, khiến kén dễ dàng hòa mình vào thiên nhiên.

Lúc này, nhộng vẫn còn bám vào kén qua một thanh gai ở đuôi, giữ chặt vị trí trong khi chuẩn bị cho cuộc di chuyển ra ngoài. Sau hơn 2 tuần, bướm mới bắt đầu phá vỡ lớp vỏ nhộng, tạo ra một lỗ nhỏ để chui ra. Bướm non không thể bay ngay lập tức, vì đôi cánh vẫn còn mềm và chưa đủ cứng. Sau khoảng một giờ, đôi cánh của bướm sẽ khô ráo và sẵn sàng cho cuộc bay đầu tiên.

Sâu bướm sở hữu các tuyến nước bọt đặc biệt dọc theo hai bên miệng, cho phép chúng sản xuất tơ khi cần thiết. Một số loài sâu bướm, chẳng hạn như ấu trùng bướm đêm gypsy, thậm chí tạo ra những “khinh khí cầu” tơ để bay trên không. Những loài khác, như sâu bướm lều phía Đông, lại sử dụng tơ để xây dựng các lều tơ ấm áp, làm tổ trú ẩn cho mình. Sâu tơ còn sử dụng tơ để khi hóa nhộng, bảo vệ bản thân và cố định trên cành cây hoặc tạo kén.

Kén sâu, lớp vỏ bọc xung quanh nhộng, được tạo thành từ những sợi tơ protein từ tằm chín, giúp bảo vệ nhộng khỏi những điều kiện môi trường khắc nghiệt và các kẻ săn mồi. Tơ sâu (hay tơ đơn) là các sợi nhỏ tiết ra từ cặp tuyến tơ, dính chặt với nhau, tạo thành một lớp keo bảo vệ. Đặc điểm của tơ gồm chiều dài và độ mảnh của sợi tơ, nó có khả năng hút ẩm và dễ bị ảnh hưởng bởi nước nóng, axit, base, muối kim loại hay các chất nhuộm màu.

Sâu bướm di chuyển với một loạt các bước đi dễ nhận diện, nhờ vào những chân giả. Quá trình này bắt đầu bằng việc sâu bướm giữ vững vị trí với cặp chân giả ở cuối, sau đó kéo phần thân phía trước về phía trước từng bước một, bắt đầu từ phần thân sau. Tuy nhiên, bên cạnh sự di chuyển này, huyết áp của nó cũng thay đổi theo từng bước đi. Ruột của sâu bướm, như một hình trụ lơ lửng, di chuyển đồng bộ cùng với đầu và đuôi. Sâu bướm có ít chân thật hơn, nhưng những chân giả giúp nó bám chặt vào mặt cây và leo lên. Sâu bướm có thể có nhiều hơn 6 chân giả, trong đó 3 cặp chân trên phần ngực sẽ phát triển thành chân thật khi sâu bướm trưởng thành.

Sâu bướm, sống ở vị trí dưới cùng trong chuỗi thức ăn, phải đối mặt với nhiều thử thách. Để tránh trở thành mồi của chim, chúng đã phát triển nhiều chiến thuật bảo vệ độc đáo. Ví dụ, một số loài sâu bướm, như của bướm đen Swallowtail, có thể tạo ra hình dáng giống phân chim trong lần lột xác đầu tiên. Một số khác, như loài sâu bướm Geometridae, ngụy trang như cành cây hoặc vết sẹo trên vỏ cây. Ngược lại, một vài loài sâu bướm lại dùng màu sắc sặc sỡ để cảnh báo kẻ thù về độc tố tiềm ẩn trong cơ thể. Còn loài sâu bướm Spicebush Swallowtail, khi bị đe dọa, sẽ lộ ra những “mắt” to để gây sự sợ hãi. Một chiến thuật khác cũng phổ biến là tiết ra Osmeterium, một chất có mùi khó chịu, để làm kẻ săn mồi phải lùi lại. Đặc biệt, nhiều loài sâu bướm còn lợi dụng độc tố từ cây chủ, như sâu bướm vua với cây sữa, để tự bảo vệ. Những chất độc này sẽ tiếp tục tồn tại trong cơ thể chúng cho đến khi trưởng thành, giúp chúng trở nên không hấp dẫn đối với kẻ săn mồi.

Khi mùa xuân đến với những đợt thay đổi nhiệt độ lớn trong ngày, sâu bướm thường tụ lại gần nhau để duy trì nhiệt độ cơ thể. Giống như các loài động vật khác, chúng tìm cách bám sát nhau để tránh gió. Nếu nhiệt độ quá thấp, chúng sẽ làm kén trong những nơi kín gió để giữ ấm. Mùa xuân không chỉ là mùa sinh trưởng của sâu bướm mà còn là thử thách lớn đối với các trang trại chăn nuôi ngựa ở nhiều quốc gia. Ngựa thả rông dễ dàng ăn phải sâu bướm, và những sợi lông chứa độc tố của chúng có thể gây tổn thương nghiêm trọng đến đường tiêu hóa của ngựa. Tại Kentucky, Mỹ, một trang trại nuôi ngựa đã mất đến 1/3 số ngựa con do ngựa mẹ ăn phải sâu bướm.

Vào những năm đỉnh điểm trong chu kỳ sinh sản của sâu bướm (khoảng 9-16 năm), sự gia tăng của chúng đã gây ra thiệt hại nặng nề đối với cây trồng. Tuy nhiên, quy luật tự nhiên sẽ giúp giảm thiểu số lượng sâu bướm một năm sau đó, khôi phục lại sự cân bằng trong hệ sinh thái.

Sâu bướm có nhiều kẻ thù, đặc biệt là chim, và chúng luôn tìm cách tránh né các mối nguy hiểm này. Một số loài di chuyển vào ban đêm, giấu mình trong bóng tối để không bị phát hiện. Một số khác sử dụng màu sắc sáng và mùi khó chịu để xua đuổi kẻ thù, trong khi một số loài khác lại sở hữu lớp vỏ dày hoặc lông ngứa để bảo vệ mình khỏi những kẻ săn mồi.

Sâu bướm Puss, hay còn gọi là sâu bướm mặt mèo, có vẻ ngoài ngây thơ và dễ thương đến mức bạn có thể dễ dàng bị mê hoặc và muốn mang chúng về làm thú cưng. Nhưng đừng để vẻ ngoài lừa dối bạn. Loài côn trùng này, mang tên khoa học là Megalopyge opercularis, thực chất là ấu trùng của bướm flannel miền Nam.

Chắc hẳn bạn sẽ không bao giờ quên câu chuyện của một cậu bé 7 tuổi ở bang Mississippi (Mỹ), người đã bị đốt bởi một trong những con sâu bướm này. Cậu bé đã chạm vào ấu trùng của loài bướm này trong vườn nhà và nhanh chóng phải nhập viện. Cậu bé cho rằng vết đốt của loài sâu bướm này đau hơn cả vết đốt của sứa hay ong.

Loài sâu bướm này không chỉ xuất hiện ở miền Nam, mà còn được tìm thấy ở các bang xa như Missouri và Texas.

Theo WebMD, đây là loài sâu bướm độc nhất ở Mỹ, và chất độc của nó được chứa trong các gai rỗng của lớp lông dày. Sâu bướm Puss thường ăn lá cây du, sồi và sung dâu, và sống trong các tán cây râm mát gần khu vực sinh sống của con người như nhà cửa, trường học và công viên.

Chất độc của sâu bướm Puss có thể gây tổn thương nghiêm trọng đến xương. Đau đớn do vết đốt có thể kéo dài đến 12 giờ, đặc biệt nếu gai của sâu bướm cắm sâu vào da. So với đau do ong bắp cày, cơn đau từ sâu bướm Puss còn dữ dội hơn nhiều, và sẽ không tự biến mất sau một giờ.

Loài sâu bướm này thường xuất hiện nhiều nhất vào cuối mùa hè và đầu thu, khiến người dân cần đặc biệt cảnh giác.

Sâu Mopane, mặc dù có vẻ ngoài khá đáng sợ, lại là một đặc sản được yêu thích tại Nam Phi, và giá của nó thậm chí còn cao hơn cả tôm hùm. Loài sâu này, còn được gọi là sâu bướm Hoàng Đế, là món ăn phổ biến tại Zimbabwe và các vùng miền Nam Phi. Tên gọi của nó xuất phát từ sở thích ăn lá cây Mopane, loài cây gắn liền với tên gọi của chúng.

Trên Amazon, sâu Mopane sấy khô được bán với giá khoảng 0,6 USD/g, tương đương với 600 USD cho mỗi kg, tương đương khoảng 13,5 triệu đồng. Mặc dù có giá cao ngất ngưởng, nhưng loài sâu bướm này vẫn được săn lùng bởi khả năng chế biến thành các món ăn bổ dưỡng. Sau mỗi trận bão, người dân sẽ thu hoạch chúng khi sâu đã trưởng thành, đôi khi thu hoạch bằng tay.

Trước khi chế biến, người ta vắt bỏ phần nhờn màu nâu trong cơ thể con sâu và đem phơi khô dưới ánh nắng mặt trời. Sau khi phơi khô, sâu Mopane có thể ăn ngay, với vị giòn giống khoai tây chiên muối. Tuy nhiên, món ăn này thường được chiên cùng với cà chua, tỏi, đậu phộng, ớt và hành tây để tăng thêm hương vị.

Sâu Mopane Nam Phi được cho là chứa hàm lượng protein gấp ba lần thịt bò, và cũng cung cấp nhiều chất dinh dưỡng như kali, natri, và canxi. Sản phẩm này được chế biến thành các sản phẩm sấy khô, đóng hộp và bán tại các chợ khắp miền Nam châu Phi.

Sâu bướm trưởng thành thường dễ dàng nhận diện bằng mắt thường. Khi quan sát trên lá cây, bạn sẽ thấy các lỗ bị đục khoét. Nếu nhìn vào mặt dưới của lá, bạn sẽ phát hiện ra sự hiện diện của sâu bướm. Khi sâu bướm gây hại mạnh mẽ, chúng có thể giết chết cây non, do đó cần phải thường xuyên kiểm tra và tiêu diệt kịp thời các ổ sâu bướm trong vườn.

Các phương pháp diệt sâu bướm thủ công:

• Thăm vườn thường xuyên và loại bỏ ngay sâu bướm khi phát hiện.
• Sử dụng lưới che phủ cho vườn rau, giúp ngăn ngừa sâu bướm mà vẫn đảm bảo cung cấp đủ không khí và ánh sáng cho cây trồng.
• Trồng xen canh các loại thảo dược có mùi mạnh như bạc hà, oải hương và ngải cứu, giúp đuổi sâu bướm và các côn trùng gây hại khác.
• Luân canh cây trồng sau mỗi 5 năm để ngăn ngừa sâu bướm quay lại chu kỳ phát triển.
• Thu hút các loài thiên địch của sâu bướm để bảo vệ vườn rau.
• Tránh thắp sáng đèn vào ban đêm vì ánh sáng sẽ thu hút bướm đêm đến gần vườn.

Thế giới sâu bướm thật sự đa dạng và kỳ thú, với vẻ ngoài đầy màu sắc, nhưng đằng sau chúng lại tiềm ẩn những mối nguy hiểm không ngờ. Những loài sâu bướm này dùng vẻ đẹp của mình để thu hút hoặc đánh lừa kẻ thù, trong khi chúng lại mang trong mình các chất độc có thể gây hại nghiêm trọng cho con người và động vật.

Sâu bướm Sibine stimulea: Loài sâu bướm này có màu xanh nổi bật, với một vòng tròn trắng chấm nâu tía trên lưng trông như một chiếc yên ngựa. Gai và lông của chúng chứa chất độc gây ra các triệu chứng sưng tấy, buồn nôn và phát ban, kéo dài suốt nhiều ngày. Loài sâu này sống chủ yếu ở các khu vườn, cánh đồng và rừng cây, ăn rất đa dạng các loại thực vật, từ cây vườn đến cây lớn và cây bụi.

Sâu bướm Tyria jacobaeae: Ban đầu, sâu bướm Tyria jacobaeae có màu vàng xám, nhưng khi trưởng thành, chúng mang sắc cam sáng, với những sọc đen nổi bật. Loài này ăn nhiều và có thể ăn bất kỳ loại cỏ nào, thậm chí khi thiếu thức ăn, chúng còn ăn thịt đồng loại. Loài sâu bướm này sống theo đàn và hợp tác chống lại kẻ thù, nhưng khi trưởng thành, chúng bắt đầu đấu đá lẫn nhau.

Sâu bướm Danaus plexippus (Linnaeus): Loài sâu này có vẻ ngoài rất đẹp với những sọc vàng, đen và trắng, nhưng lại mang chất độc nguy hiểm do chúng ăn lá bông tai. Sau khi hóa kén, chúng trở thành những con bướm tuyệt đẹp, nhưng chất glycozit trong lá bông tai có thể gây kích thích tim rất mạnh.

Sâu bướm Lymantria dispar: Loài sâu bướm này có màu đen khi mới sinh và dần trở thành những con sâu bướm có các đốm màu xanh dương và đỏ. Lông của chúng chứa độc tố có thể gây viêm da và đau đớn khi tiếp xúc. Chúng di chuyển bằng cách trèo lên cây, rồi nhả tơ và đợi gió mang chúng đi. Loài này rất thích ăn lá cứng như phong, du và sồi, và có thể làm cây rụng lá hoàn toàn, gây ra tổn thương cho cây trồng.

Sâu bướm Ochrogaster lunifer: Loài sâu bướm này là một trong những loài nguy hiểm nhất với chất độc mạnh mẽ đủ để khiến con người bị chảy máu đến chết. Lông của chúng khi bay trong không khí cũng có thể gây phát ban và các vấn đề hô hấp. Chúng có màu nâu đậm và sống trong những chiếc kén tơ cũng màu nâu, ăn vào ban đêm.

Sâu bướm là ấu trùng của bướm ngày và bướm đêm, chúng mang trong mình vẻ ngoài đa dạng và độc đáo. Nổi bật nhất là những loài sâu lông, như sâu róm, chúng phát triển từ ấu trùng thành sâu trưởng thành trong họ Erebidae. Những loài này thường cư trú trên các cây quen thuộc như ổi, chuối, hay cây bàng. Vẻ ngoài đặc trưng với lớp lông phủ quanh thân chứa chất độc gây ngứa cho bất kỳ ai vô tình chạm vào. Điều này lý giải vì sao trên thân cây ổi thường có sự xuất hiện đồng loạt của hàng chục con sâu róm.

Sâu róm và các loài sâu lông khác có mặt tại nhiều quốc gia như Nhật Bản, Đài Loan, Hàn Quốc, Trung Quốc và Việt Nam. Bất kể là ấu trùng hay sâu trưởng thành, chúng đều có sợi lông độc tố có thể gây ngứa ngáy, chóng mặt, buồn nôn cho người tiếp xúc.

Sâu bướm không phải là một nhóm côn trùng riêng biệt, mà là ấu trùng của các loài bướm thuộc bộ Lepidoptera. Vậy nên, câu hỏi liệu sâu bướm có phải là côn trùng hay không được trả lời một cách chắc chắn: Có. Những loài bướm này phân bố rộng khắp hành tinh, đặc biệt ở những khu vực có thảm thực vật phong phú, có hoa. Tuy nhiên, bướm rất hiếm khi xuất hiện ở các vùng khí hậu lạnh, sa mạc hoặc vùng cao nguyên hẻo lánh. Điều này khiến cho sự hiện diện của chúng trong các khu vực ôn đới là không nhiều.

Sinh học của sâu bướm là một thế giới kỳ diệu và đa dạng. Để phân biệt chính xác loài sâu bướm, bạn cần chú ý đến các yếu tố như màu sắc, kích thước cơ thể, số lượng chân tay, chiều dài và mật độ lông, chế độ dinh dưỡng, cùng với những đặc điểm khác biệt. Chiều dài của sâu bướm có thể dao động từ vài mm đến 12 cm, tùy vào từng giống loài. Cơ thể của côn trùng bao gồm đầu, ba phần ngực và mười phần bụng, với các chân nối với những bộ phận này.

Đầu của sâu bướm gồm sáu phần hợp nhất, tạo thành một viên nang vững chắc:

• Vùng giữa mắt và trán gọi là má, nơi có một lỗ nhỏ hình trái tim ở dưới.
• Đầu của phần lớn các loài sâu bướm có hình tròn, nhưng có một số loài có đầu hình tam giác, hình chữ nhật hay hình trái tim.
• Sâu bướm, như các ấu trùng côn trùng khác, sở hữu một bộ não nguyên thủy. Vùng parietal của chúng có thể nhô lên, tạo thành một “sừng” đặc biệt trên cơ thể.
• Các râu ăng ten thu nhỏ bao phủ các bộ phận trên cơ thể chúng.
• Sâu bướm có một bộ miệng đặc biệt với hàm trên rất phát triển, được trang bị các răng để gặm và xé thức ăn. Khoang miệng còn có những củ nhỏ để giúp chúng nhai.
• Các tuyến nước bọt của chúng tạo ra sợi tơ, giúp con tằm tạo ra những sợi tơ đặc biệt. Hàm dưới và môi của chúng hợp nhất thành một cấu trúc phức hợp.

Ở giai đoạn ấu trùng, sâu bướm phải ăn rất nhiều để đảm bảo có đủ năng lượng cho quá trình chuyển hóa thành nhộng và trưởng thành. Nếu thiếu nguồn dinh dưỡng cần thiết, chúng sẽ không đủ sức mạnh để hoàn tất vòng đời của mình.

Sâu bướm thiếu dinh dưỡng có thể sống đến tuổi trưởng thành, nhưng sẽ không thể sinh sản. Một số loài sâu bướm ăn một lượng thức ăn khổng lồ trong vòng vài tuần, tiêu thụ tới 27.000 lần trọng lượng cơ thể.

Lá cây sồi là nguồn thức ăn ưa thích của phần lớn sâu bướm. Những cây sồi trở thành điểm tụ tập của hàng trăm con sâu bướm, nơi chúng tìm đến để ăn lá. Ngoài sồi, các loài cây như anh đào, liễu, hay táo cũng là những thực phẩm ưa chuộng của nhiều loài sâu bướm.