Sự tích cây Nêu ngày Tết - Biểu tượng văn hóa và tâm linh sâu sắc

25/01/2025

Nhắc đến Tết, không thể không nhớ đến câu đối quen thuộc: “Thịt mỡ dưa hành câu đối đỏ, Cây nêu tràng pháo bánh chưng xanh”. Nếu bánh chưng là biểu tượng của sự no đủ và tình cảm gia đình, thì cây Nêu lại mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Tuy nhiên, theo thời gian, nhiều phong tục Tết dần bị lãng quên, trong đó có tục dựng cây Nêu, đặc biệt là ở các thành phố lớn. Điều này khiến thế hệ trẻ ngày nay ít biết đến nguồn gốc và ý nghĩa của tập tục này. Để giúp bạn hiểu rõ hơn, Tripi xin chia sẻ Sự tích cây Nêu ngày Tết.

Truyền thuyết kể rằng, từ xa xưa, loài Quỷ đã chiếm đoạt hết đất đai của con người. Người dân chỉ còn làm thuê, phải nộp phần lớn lúa thu hoạch cho Quỷ. Dần dần, lũ Quỷ trở nên tham lam hơn, tăng số lượng lúa phải nộp và áp đặt quy định “ăn ngọn cho gốc”. Ai không tuân theo sẽ bị chúng dùng vũ lực ép buộc, khiến cuộc sống con người ngày càng khốn khó.

Một năm nọ, sau vụ mùa thu hoạch, Quỷ kéo đến cướp sạch lúa, để lại cảnh tượng tiêu điều khắp nơi. Trong lúc tuyệt vọng, con người cầu cứu Đức Phật. Ngài khuyên họ đừng trồng lúa mà hãy trồng khoai lang. Đến mùa thu hoạch, con người được hưởng trọn củ khoai, còn Quỷ chỉ nhận được lá và dây khoai, đúng theo quy định “ăn ngọn cho gốc” mà chúng đã đặt ra.

Trước sự khôn khéo của loài người, Quỷ liền đặt ra quy định mới: “ăn gốc cho ngọn”. Đức Phật bèn chỉ dạy người chuyển sang trồng lúa. Kết quả, hạt lúa vàng trĩu nặng thuộc về con người, còn rạ rơm khô héo dành cho Quỷ. Điều này khiến Quỷ tức giận, nên mùa sau chúng tuyên bố “ăn cả gốc lẫn ngọn”. Để giúp người, Phật trao hạt giống ngô, nhờ đó con người lại một lần nữa thu hoạch trọn vẹn thành quả lao động.

Một năm nữa trôi qua, con người lại được hưởng trọn vẹn thành quả do mình làm ra, trong khi lũ Quỷ càng thêm uất hận vì bị lừa. Uất ức đến tột cùng, Quỷ quyết định tịch thu lại toàn bộ đất đai, không cho người canh tác nữa, với suy nghĩ: “Thà không được gì còn hơn để chúng hưởng lợi một mình”.

Trong lúc Quỷ hả hê vì nghĩ mình đã thắng thế, Đức Phật khuyên người thương lượng với Quỷ, xin mua một mảnh đất chỉ bằng bóng chiếc áo cà sa. Nghĩa là, người sẽ trồng một cây tre, treo áo cà sa lên, và bóng áo che đến đâu thì đất thuộc về người đến đó. Ban đầu Quỷ không đồng ý, nhưng sau khi tính toán thấy lợi ích lớn, chúng đã chấp nhận. Hai bên lập giao ước: “Ngoài bóng tre là đất của Quỷ, trong bóng tre là đất của Người.”

Ngay khi cây tre được trồng xong, Đức Phật đứng trên ngọn tre, tung chiếc áo cà sa lên cao. Chiếc áo bay lên, tỏa rộng thành một tấm vải khổng lồ, đồng thời cây tre vươn cao chọc trời. Bóng áo lan rộng, che phủ khắp mặt đất, buộc lũ Quỷ phải chạy ra biển Đông. Từ đó, người ta gọi chúng là Quỷ Đông.

Không cam tâm để mất hết đất đai vào tay con người, Quỷ lập tức tập hợp binh mã để cướp lại. Cuộc chiến giữa Người và Quỷ diễn ra vô cùng ác liệt, bởi quân đội của Quỷ gồm đủ loài hung dữ. Biết Quỷ sợ vôi bột, lá dứa và máu chó, Đức Phật đã chỉ dạy người dùng những thứ này để ba lần đánh bại chúng. Trước khi rút lui, Quỷ xin Phật thương tình cho phép mỗi năm được vài ngày vào đất liền để thăm viếng phần mộ tổ tiên. Phật đồng ý, mở lòng thương xót.

Từ đó, cứ mỗi dịp Tết Nguyên Đán, khi Quỷ được phép vào đất liền, người dân lại dựng cây Nêu trước nhà để ngăn chặn chúng. Trên cây Nêu, người ta treo một chiếc khánh đất, khi gió thổi sẽ phát ra tiếng vang nhắc nhở Quỷ tránh xa. Đồng thời, ngọn cây còn được buộc thêm bó lá dứa hoặc cành đa mỏ hái để xua đuổi Quỷ. Ngoài ra, người ta còn vẽ hình cung tên hướng về phía Đông và rắc vôi bột trước cửa nhà trong những ngày Tết để ngăn Quỷ xâm nhập.

Chính vì vậy, mỗi khi Tết đến xuân về, cây Nêu được dựng lên trước cửa nhà không chỉ là biểu tượng văn hóa mà còn mang ý nghĩa bảo vệ con người, đem lại bình an và hạnh phúc cho gia đình.

Một số hình ảnh về cây Nêu ngày Tết: