Top 10 hoang mạc và sa mạc rộng lớn nhất hành tinh

Sa mạc Gobi trải dài trên lãnh thổ Trung Quốc và Mông Cổ, có diện tích lên tới 1,3 triệu km2. Đây là một trong năm sa mạc lớn nhất thế giới và lớn nhất châu Á, nổi bật với phong cảnh kỳ vĩ và những trải nghiệm độc đáo. Mùa hè ở đây cực kỳ khắc nghiệt, nhiệt độ có thể vượt quá 40 độ C. Dù thời tiết thay đổi thất thường, khi thì nóng rát khi thì lạnh buốt, nhưng Gobi vẫn là điểm đến yêu thích của những du khách đam mê khám phá. Với những cồn cát mênh mông, đồng bằng sỏi và núi đá trùng điệp, Gobi tạo nên một khung cảnh thiên nhiên kỳ thú.

Gobi có lượng mưa trung bình chỉ từ 50mm đến 200mm và được phân chia rõ rệt thành mùa mưa và mùa khô. Đây là một sa mạc lạnh, vào mùa đông nhiệt độ có thể xuống tới -40 độ C, phủ tuyết trắng xóa cả vùng. Đặc biệt, Gobi còn nổi tiếng với việc phát hiện hóa thạch của loài khủng long từng tồn tại hàng ngàn năm trước, là điểm đến lý tưởng cho những ai yêu thích mạo hiểm và khám phá thiên nhiên hoang dã.

Sa mạc Kalahari là vùng đất cát rộng lớn đã từng ghi dấu bước chân con người từ thuở xa xưa. Với diện tích lên tới 930.000 km2, Kalahari chủ yếu được bao phủ bởi lớp cát màu nâu đỏ và hầu như không có nguồn nước mặt ổn định. Lượng mưa trung bình ở đây thường dưới 500mm, có nơi chỉ khoảng 200mm, khiến hệ sinh thái khô cằn. Theo các nhà khảo cổ học, khu vực này từng có sự hiện diện của lửa cách đây hơn một triệu năm.

Kalahari không hoàn toàn là một sa mạc theo nghĩa truyền thống. Nhiều khu vực vẫn đón nhận lượng mưa hơn 250mm mỗi năm, cho phép thảm thực vật tồn tại. Tuy nhiên, phía tây nam Kalahari lại cực kỳ khô hạn, với lượng mưa chưa đến 175mm, khiến nơi đây được mệnh danh là sa mạc hóa thạch. Vào mùa hè, nhiệt độ dao động từ 20 đến 40°C, trong khi mùa đông lại khô và lạnh, thường xuất hiện sương muối ban đêm, với nhiệt độ có thể hạ xuống dưới 0°C.

Sa mạc Patagonia nằm tại miền nam Argentina, trải dài từ bờ Đại Tây Dương đến chân dãy Andes, nổi bật với những đồng bằng cát khô cằn không cây cối. Với diện tích lên tới 630.000 km2, nơi đây là một trong những vùng khô hạn rộng lớn nhất tại Nam Mỹ. Do nằm ở sườn ít mưa của dãy Andes, khí hậu Patagonia đặc biệt khắc nghiệt và khô hạn, theo bách khoa toàn thư Britannica.

Giống như thung lũng Chết ở California, sa mạc Patagonia chỉ nhận được lượng mưa trung bình hằng năm khoảng 160 đến 200mm. Giáo sư địa lý danh dự Susan Woodward từ Đại học Radford cho rằng chính địa hình đặc trưng đã góp phần tạo nên môi trường khắc nghiệt nơi đây. Không khí khi vượt qua dãy núi trở nên nóng và khô, làm độ ẩm nhanh chóng bốc hơi, khiến Patagonia trở thành một vùng sa mạc khô cằn và khó sinh tồn.

Sa mạc Great Victoria chủ yếu nằm tại nước Úc, với diện tích khổng lồ khoảng 647.000 km2, bao gồm những đụn cát đỏ và các hồ muối khô cạn. Lượng mưa trung bình tại đây chỉ khoảng 162mm mỗi năm – thấp hơn nhiều so với một số sa mạc khác trên thế giới. Đáng chú ý, Great Victoria là nơi sinh sống của khoảng 750.000 con lạc đà, loài động vật đang gây áp lực lên nguồn nước quý giá trong khu vực.

Great Victoria là một vùng sinh thái bán khô hạn, trải dài từ Tây Úc đến Nam Úc. Nơi đây có địa hình ở độ cao từ 150 đến 300 mét, tiếp giáp sa mạc Gibson ở phía bắc và đồng bằng Nullarbor ở phía nam. Thảm thực vật tại đây rất thưa thớt, tạo nên một trong những vùng đất khô hạn và ít cư dân nhất nước Úc.

Sa mạc Syria trải rộng trên diện tích khoảng 518.000 km2, là một vùng đất hoang sơ và khắc nghiệt bao phủ phần lớn lãnh thổ của Iraq, Jordan, Ả Rập Saudi và Syria. Được ví như vùng đất chết, nơi đây từng là rào cản tự nhiên khó vượt qua do địa hình dung nham dày đặc. Tuy nhiên, trong những thập kỷ gần đây, con người đã thiết lập mạng lưới đường cao tốc và hệ thống ống dẫn dầu chạy xuyên qua sa mạc khô hạn này, nơi chỉ nhận được khoảng 125mm mưa mỗi năm.

Từ thuở xa xưa, dấu chân con người đã in hằn lên sa mạc Syria. Các di tích cổ đại được phát hiện tại đây, nổi bật là những vòng tròn đá bí ẩn, còn được mệnh danh là "Stonehenge của Syria" – được tìm thấy vào năm 2009. Báo cáo của Discovery năm 2012 tiết lộ rằng khu vực này chứa hàng loạt vòng đá và khu lăng mộ cổ. Nổi bật hơn cả là núi lửa Es Safa gần Damascus – ngọn núi lửa lớn nhất bán đảo Ả Rập, từng hoạt động mạnh mẽ cách đây 12.000 năm và đến năm 1850, một hồ dung nham sôi vẫn còn được phát hiện tại khu vực này.

Sa mạc Great Basin trải dài trên diện tích khoảng 490.000 km2, là một vùng khô hạn độc đáo nằm chủ yếu ở Nevada, lan sang Utah và một số bang lân cận. Khác biệt lớn nhất của nơi đây so với các sa mạc khác chính là lượng mưa phần lớn xuất hiện dưới dạng tuyết trắng, mang đến một vẻ đẹp khắc nghiệt mà tinh khôi. Trung bình mỗi năm, khu vực chỉ nhận được từ 150 đến 300 mm lượng mưa, phần lớn bị chặn lại bởi dãy Sierra Nevada hùng vĩ ở phía đông California.

Sự hình thành và ảnh hưởng của sa mạc Great Basin lan tỏa đến cả các vùng lân cận, nơi những cơn gió mạnh như Santa Ana thường quét qua miền nam California. Vùng đất này còn nổi tiếng bởi những loại đá có hình thù kỳ dị được phát hiện ở trung tâm Nevada năm 2009 – có dạng như “nhỏ giọt mật ong”. Những hình thù kỳ lạ này là kết quả của quá trình biến dạng lớp vỏ Trái đất dưới tác động của áp suất và nhiệt độ cực cao, khi vật chất nóng từ lớp thạch quyển chảy qua các lớp mỏng hơn, kéo theo dòng chảy vật chất từ sâu trong lòng đất.

Sa mạc Chihuahua trải dài trên diện tích ước tính khoảng 282.000 km2 – rộng hơn cả tiểu bang California (theo số liệu từ Đại học New Mexico). Vùng đất khô cằn này nằm dọc theo biên giới giữa Mexico và Hoa Kỳ, chiếm phần lớn bang Chihuahua của Mexico và mở rộng sang các bang Texas, New Mexico và Arizona. Lượng mưa trung bình hàng năm ở đây rất thấp, chỉ chưa đầy 228 mm.

Sa mạc Chihuahua được ôm trọn bởi hai dãy núi lớn: Sierra Madre Occidental ở phía Tây và Sierra Madre Oriental ở phía Đông. Những dãy núi này như bức tường chắn hơi nước từ Thái Bình Dương và Vịnh Mexico, khiến vùng đất bên trong trở nên khô hạn. Bên dưới lòng sa mạc và dãy núi Guadalupe (New Mexico) ẩn chứa hơn 300 hang động kỳ bí. Chính nơi đây là ngôi nhà của Vườn quốc gia Carlsbad Caverns – nơi mà axit sulfuric đã khắc tạc nên các hang đá vôi kỳ vĩ qua hàng thiên niên kỷ.

Hoang mạc Nam Cực – hay còn gọi là châu Nam Cực – không chỉ là hoang mạc lớn nhất thế giới mà còn là nơi lạnh giá, khắc nghiệt và cô lập bậc nhất hành tinh. Khác xa với hình ảnh sa mạc cát và nắng cháy, Nam Cực là một hoang mạc băng, nơi ánh mặt trời vắng bóng suốt nhiều tháng trời. Lượng mưa hàng năm chỉ khoảng 50mm và hầu hết đều ở dạng tuyết, khiến nơi này trở thành vùng đất gần như không có nước ở dạng lỏng.

Nam Cực có diện tích khổng lồ lên tới khoảng 14 triệu km2, được bao phủ bởi lớp băng vĩnh cửu chứa tới 90% lượng nước ngọt trên Trái Đất – với độ dày trung bình khoảng 1,6km. Đây là mái nhà của những sinh vật bền bỉ như chim cánh cụt, hải cẩu và một số loài chim vùng cực. Không có cư dân thường trú, nhưng hàng ngàn nhà khoa học vẫn kiên cường sinh sống tạm thời trong các trạm nghiên cứu trải dọc khắp lục địa băng giá này – nơi gió gào, băng vĩnh cửu và sự vĩ đại của thiên nhiên không ngừng thống trị.

Sa mạc Sahara là vùng đất khô cằn nổi tiếng với lượng mưa cực kỳ hiếm hoi – trung bình chỉ 25mm mỗi năm, thậm chí ở khu vực phía Đông con số này giảm xuống chỉ còn 5mm. Đặc biệt, lượng nước tại đây chủ yếu đến từ sương mù, được hình thành do sự chênh lệch nhiệt độ lớn giữa ngày và đêm, chứ không phải từ những cơn mưa rơi thẳng xuống mặt đất như thường thấy.

Trong tiếng Ả Rập, "Sahara" mang nghĩa là Đại sa mạc – cái tên phản ánh rõ sự hùng vĩ và đa dạng của vùng đất này. Với diện tích khổng lồ hơn 9 triệu km², tương đương với tổng diện tích Hoa Kỳ hoặc Trung Quốc, Sahara trải dài bao phủ phần lớn Bắc Phi, lan rộng khắp 12 quốc gia gồm Algeria, Chad, Ai Cập, Libya, Maroc, Mali, Eritrea, Niger, Sudan, Tunisia, Tây Sahara. Nơi đây không chỉ là biển cát mênh mông mà còn có sông ngòi khô cạn, cao nguyên đá, các ốc đảo xanh tươi và hệ sinh thái động - thực vật phong phú. Đáng chú ý, Sahara đang ngày một mở rộng – kể từ năm 1962, sa mạc này đã gia tăng diện tích thêm khoảng 650.000 km².

Sa mạc Ả Rập trải dài trên diện tích rộng lớn khoảng 2,3 triệu km², bao phủ phần lớn lãnh thổ Ả Rập Saudi, Oman và một phần Iraq. Tại trung tâm sa mạc, nhiệt độ có thể lên tới đỉnh điểm 54°C, trong khi các vùng rìa hoặc cao nguyên lại dịu mát hơn, đôi khi có thể bắt gặp sương mù lững lờ. Trung bình mỗi năm nơi đây chỉ nhận được dưới 100mm mưa, song tùy vị trí, lượng mưa có thể dao động từ 0 đến 500mm.

Điều đáng kinh ngạc là giữa vùng khô hạn ấy, con người đã khơi nguồn sự sống nhờ vào các hệ thống tưới tiêu hiện đại. Những cánh đồng hình tròn xanh mướt đang dần lan tỏa khắp sa mạc nhờ nguồn nước ngầm cổ xưa từ cách đây 20.000 năm. Tuy nhiên, bài toán phát triển đi kèm thách thức: nếu tốc độ khai thác hiện tại không thay đổi, mạch nước quý giá này có thể cạn kiệt chỉ trong vòng nửa thế kỷ tới. Câu chuyện về sa mạc Ả Rập không chỉ là sự khắc nghiệt của thiên nhiên mà còn là lời nhắc nhở về giới hạn của tài nguyên và trách nhiệm của con người.