Top 6 Điều thú vị về nguồn gốc và ý nghĩa của cây hoa mai

Hình dáng và bộ rễ: Cây mai vàng mang vẻ đẹp thanh thoát, thuộc loại cây lâu năm, có thể sống khỏe mạnh trên trăm năm. Đây là loài cây thân gỗ với thân cứng cáp, cành giòn nhưng vẫn có thể uốn nắn theo ý muốn. Thân cây xù xì, nhiều cành nhánh, tán lá thưa thớt. Khi mọc tự nhiên từ hạt, cây có thể vươn cao từ 20 - 30m. Gốc cây to, rễ nổi lên gồ ghề và có thể cắm sâu xuống đất từ 2 - 3m.

Lá mai: Lá đơn, mọc cách đều nhau, có hình trứng thuôn dài. Mặt trên lá xanh tươi, mặt dưới ánh vàng nhẹ, tạo nên nét đặc trưng riêng biệt.

Hoa mai: Hoa lưỡng tính, mọc từ nách lá thành chùm. Ban đầu là hoa cái, rồi đến lúc bung nở, những nụ non xanh biếc xuất hiện. Sau khoảng một tuần, nụ hoa sẽ nở thành những đóa hoa vàng rực rỡ. Hoa mai thông thường có 5 cánh mỏng, tuy nhiên một số giống đặc biệt có đến 9 – 10 cánh. Hoa thường chỉ nở rực rỡ trong vòng 3 ngày rồi tàn.

Thời điểm hoa nở: Hoa mai thường nở vào dịp xuân, nhưng do biến đổi thời tiết, hoa có thể nở sớm hoặc lệch mùa. Không phải tất cả hoa đều đậu quả, nhưng nếu có thì sau khi hoa tàn, bầu noãn sẽ lớn dần và hình thành hạt.

Trên thế giới hiện ghi nhận hơn 24 loài mai, trong đó Việt Nam sở hữu khoảng 19 giống. Sáu loại mai nổi bật toàn cầu gồm Mai vàng Campuchia, Mai vàng Indonesia, Mai vàng Myanmar, Mai vàng Nam Phi, Mai vàng châu Phi và Mai vàng Madagascar.

Dưới đây là những giống mai được ưa chuộng nhất hiện nay:

• Mai Tứ Quý: Còn gọi là mai đỏ, tên khoa học Ochna Atropurpurea. Loài hoa này có thể nở quanh năm, đặc biệt là nở hai lần: đầu tiên hoa có màu vàng rực, sau đó là sắc đỏ đậm độc đáo với 5 cánh hoa rụng, để lại 5 đài hoa đỏ úp vào nhụy như ô che.
• Hạnh Mai: Hay còn gọi là mai mơ, tên khoa học Prunes Mume. Cây thấp, cao từ 6 – 9m, lá bầu dục có răng cưa nhẹ. Hoa 5 cánh trắng hoặc hồng. Quả khi chín vàng óng, vị chua ngọt hấp dẫn.
• Bạch Mai: Hoa trắng thanh khiết, 6–8 cánh dày. Loài mai này phổ biến ở Bến Tre, Tây Ninh và Hà Tiên. Tuy đẹp nhưng lại khó trồng và chăm sóc.
• Hồng Mai: Tên khoa học Jatropha pandurifolia. Hoa hồng mai nhỏ nhắn, màu hồng phấn dịu dàng, mọc thành chùm quanh năm. Quả khi chín mang sắc nâu đen nổi bật.
• Hoàng Mai: Còn được biết đến với tên Lạp mai. Những cánh hoa vàng óng 5 cánh nở rộ mỗi năm một lần vào cuối tháng Chạp, tượng trưng cho sự may mắn đầu xuân.
• Nhất Chi Mai: Gốc già xù xì, lá xanh non đầu nhọn, hoa nhỏ mỏng manh ban đầu màu trắng rồi dần chuyển đỏ khi tàn. Có thể nở đơn lẻ hoặc theo chùm, rất được trân quý.
• Các giống khác: Việt Nam còn sở hữu nhiều loại mai quý như mai song mai, mai chiếu thủy, mai hoàng yến, mai chỉ thiên, mai hoa đăng, mai rừng, cẩm tú mai, bạch tuyết mai... mỗi loài mang vẻ đẹp và ý nghĩa riêng, làm phong phú thêm bản sắc hoa mai Việt.

Cây mai vàng có thể nhân giống theo nhiều cách, trong đó phổ biến nhất là gieo hạt và chiết cành – mỗi phương pháp đều mang lại những giá trị riêng biệt:

• Gieo hạt: Với phương pháp này, bạn có thể tạo ra số lượng lớn cây non, mỗi cây có thể sống tự do tới 30 – 40 năm. Tuy vậy, cây con thường không giữ được toàn bộ phẩm chất ưu tú từ cây mẹ, dễ nhận thấy ở việc ít cành, hoa nhỏ, màu sắc không đồng nhất,…
• Chiết cành: Ưu điểm vượt trội của cách này là khả năng duy trì gần như nguyên vẹn đặc tính tốt của cây mẹ. Nên chọn cành khỏe mạnh, vỏ không bị sâu bệnh, khoanh vỏ dài khoảng 3 – 4cm, chú ý không phạm vào phần gỗ. Dùng hỗn hợp đất mùn, xơ dừa và phân chuồng hoai mục để bó kín, tưới nước đều đặn, sau khoảng 3 tháng rễ phát triển mạnh thì mới tách rời khỏi cây mẹ để trồng riêng.

Khi trồng, cần giữ khoảng cách hợp lý giữa các cây để tán phát triển toàn diện. Đất trồng cần đảm bảo tơi xốp, giàu mùn và đủ độ ẩm. Bạn có thể trộn đất với xơ dừa, tro trấu, than bùn và phân chuồng để tăng độ dinh dưỡng.

Mai là loài cây ưa nắng, chịu hạn tốt, nên tưới nước đều đặn hai lần mỗi ngày vào sáng sớm và chiều mát. Lưu ý tưới vừa đủ để tránh úng hay khô hạn.

Về dinh dưỡng, nên sử dụng phân bón giàu đạm và lân, tránh bón quá nhiều kali. Phân NPK là lựa chọn phù hợp, nên bón cách gốc và chia thành 2 – 3 lần/tháng, đặc biệt hiệu quả trong mùa mưa. Sau khoảng 3 – 4 tháng thay đất, bạn có thể bổ sung thêm phân hữu cơ từ phân gà, vịt để giúp cây phục hồi nhanh và phát triển mạnh mẽ.

Hoa mai có xuất xứ từ Trung Quốc, nơi mà loài cây này đã tồn tại hơn 3000 năm lịch sử. Trong sách cổ “Trân hương bảo ngự” của Phí Cung Ấn triều Minh, có ghi lại câu thơ: “Đắc Kỷ ái lãm hàn mai. Trụ tằng ngự tuyết đồng lãm chi”, nghĩa là "Đắc Kỷ say mê ngắm hoa mai trong giá lạnh, Trụ vương cùng đội tuyết thưởng hoa." Từ xưa, người Trung Hoa rất quý trọng hoa mai; cùng với Tùng và Cúc, hoa mai được xem là “Tuế hàn tam hữu” – ba loài cây tượng trưng cho sức sống bền bỉ trong giá rét, đồng thời được tôn vinh như quốc hoa của đất nước.

Ban đầu, hoa mai được gọi bằng nhiều cái tên mang đậm nét đặc trưng của từng loại như “Yên chi mai” cho mai đỏ hồng, “Thủy tiên mai” cho loại hoa mai có sáu cánh tròn tựa như hoa thủy tiên, hay “Lục ngạc mai” với đài hoa màu xanh đậm. Theo các tư liệu xưa, hoa mai Trung Quốc được chia thành bốn loại chính: Bạch mai (mai trắng), Thanh mai (mai xanh), Hồng mai (mai đỏ hồng) và Mặc mai (mai đen).

Khởi nguồn là loài cây hoang dã, hoa mai thích nghi mạnh mẽ với khí hậu nhiệt đới, phát triển tốt khi được chăm sóc kỹ lưỡng. Đặc biệt, cây có tuổi thọ cao, rụng lá cuối mùa đông và nở hoa đầu xuân, khiến mai trở thành biểu tượng không thể thiếu trong ngày Tết Nguyên Đán của nhiều nước châu Á, trong đó có Việt Nam.

Truyền thống lâu đời, cây mai luôn được xem là biểu tượng của sự quý phái và may mắn, thể hiện qua sức sống mãnh liệt và ý chí kiên cường của nó.

Trước khi khoe sắc vàng rực rỡ vào mùa xuân, cây mai đã âm thầm chịu đựng giá rét, những cơn gió mùa đông khắc nghiệt để chuẩn bị bung nở rực rỡ. Chính sự bền bỉ đó như một lời nhắn gửi về tinh thần vượt khó, khích lệ con người không ngừng nỗ lực, vượt qua gian nan để đạt được thành công rực rỡ như hoa mai mùa xuân.

Nhờ ý nghĩa ấy, cây mai được vinh danh là một trong tứ quý – bộ tứ cây cảnh gồm “Tùng, Cúc, Trúc, Mai” – thường hiện diện trong các bức tranh truyền thống “Hoa khai phú quý”, biểu tượng của sự thịnh vượng và may mắn trong đời sống.

Hoa mai không ngẫu nhiên trở thành biểu tượng đặc trưng cho Tết cổ truyền của người Việt. Những người yêu thích và chăm sóc cây mai hiểu rằng sự sinh trưởng mạnh mẽ, bền bỉ của mai từ khi ươm mầm, bén rễ sâu trong đất, không hề khuất phục trước mưa giông bão tố hay thời tiết khắc nghiệt chính là minh chứng cho sức sống tràn đầy, ý chí kiên cường theo năm tháng.

Nhiều gia đình tin rằng nếu hoa mai nở rộ đúng ngày mùng 1 Tết thì cả năm sẽ an khang thịnh vượng, tài lộc sung túc. Hình ảnh mai vàng rực rỡ ngày đầu năm mang đến sự may mắn và phú quý, khiến khách đến thăm cũng cảm nhận được niềm hạnh phúc lan tỏa.

Dân gian còn truyền rằng hoa mai nở càng nhiều cánh thì tài lộc càng dồi dào. Đặc biệt, những cây mai nở hoa 7 cánh được xem là dấu hiệu của đại cát đại lợi. Vì vậy, dù bận rộn đến đâu, mỗi gia đình vẫn không quên chuẩn bị một chậu mai hay một nhành mai trang trí để dâng tổ tiên và tô điểm cho không gian ngày Tết. Hoa mai không chỉ là cây cảnh mà còn là biểu tượng tinh thần sâu sắc của sự đoàn tụ và hy vọng.

Tương truyền, trước lúc viên tịch, Mãn Giác Thiền sư từng viết:
"Chớ tưởng xuân tàn hoa rụng hết
Đêm qua sân trước một nhành mai."

Chỉ trong một đêm, những nhành mai đã bất ngờ bung nở khoe sắc vàng rực rỡ trên sân trước. Chính sự kỳ diệu này khiến cho mỗi gia đình luôn cố gắng trang trí vài cành mai trong nhà, mong một năm mới tràn ngập niềm vui, hạnh phúc. Sắc vàng của hoa mai chính là biểu tượng cho sự sung túc và giàu sang, mang lại thịnh vượng trọn vẹn suốt năm.