Top 8 Làng Nghề Dệt Chiếu Truyền Thống Danh Tiếng Việt Nam

Trải qua hàng thế kỷ, làng nghề dệt chiếu cói Phú Tân, thuộc xã An Cư, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên vẫn kiên cường giữ gìn và phát triển nghề truyền thống. Mặc dù từng đối mặt với nguy cơ mai một, nhờ sự hỗ trợ và định hướng đúng đắn từ địa phương, làng nghề không chỉ duy trì mà còn phát triển bền vững. Hiện nay, hơn 200 hộ gia đình với hơn 600 lao động trực tiếp sản xuất chiếu, kết hợp giữa phương pháp thủ công truyền thống và công nghệ máy móc hiện đại, nâng cao năng suất và thu nhập.

Chiếu được làm từ sợi cói khô, công đoạn nhuộm màu đòi hỏi sự khéo léo để đảm bảo màu sắc tươi sáng và bền lâu. Trước đây, một chiếc chiếu cần hai người dệt thủ công: một người đưa lác vào khung, người kia thao tác dập, khiến sản lượng chỉ khoảng 2 cặp chiếu mỗi ngày. Việc áp dụng máy móc đã giúp giảm sức lao động, tạo điều kiện cho làng nghề sáng tạo đa dạng mẫu mã, phục vụ nhu cầu ngày càng cao của khách hàng.

Làng nghề dệt chiếu Cà Hom - Bến Bạ, thuộc xã Hàm Tân, huyện Trà Cú, tỉnh Trà Vinh, ra đời từ cuối thế kỷ XIX và dần khẳng định vị thế nổi bật. Ngoài các nguyên liệu truyền thống như cói, đay, làng nghề còn tận dụng cây tra – loài cây sống dưới nước bên bờ sông, kênh rạch. Người thợ khéo léo bóc lấy vỏ, ngâm nước, phơi khô rồi xé thành từng sợi dài gần một mét, sau đó se và nối lại thành dây. Màu sắc nhuộm hoàn toàn từ thiên nhiên với cây giang, nghệ, mít... tạo nên ba sắc thái chủ đạo cho chiếu: trắng của lác, đỏ của giang và vàng của nghệ, tương ứng với hai dòng chiếu chính là chiếu trắng và chiếu màu.

Ngày nay, làng nghề trải rộng trên hai ấp Cà Hom và Bến Bạ, xã Hàm Giang, huyện Trà Cú, với gần 500 khung dệt, tạo việc làm thường xuyên cho khoảng nghìn lao động vào mùa nông nhàn. Bên cạnh đó, một mạng lưới hỗ trợ từ trồng, thu hoạch cói, phơi, nhuộm đến vận chuyển và tiêu thụ luôn sẵn sàng đồng hành. Với mỗi khung dệt trong nhà, hai người thợ nữ vừa đảm đương các công việc gia đình, vừa có thể dệt một đôi chiếu kích thước 1,6 x 2 mét mỗi ngày, người khéo còn làm được hơn một đôi rưỡi đến hai đôi.

Làng chiếu Cẩm Nê, thuộc xã Hòa Tiến, huyện Hòa Vang, cách trung tâm Đà Nẵng khoảng 14km về phía Tây Nam, nổi bật với các loại chiếu hoa tinh xảo. Dưới triều Nguyễn, chiếu hoa Cẩm Nê từng là vật phẩm quý giá trong cung đình, được phong tặng cho những nghệ nhân xuất sắc. Dẫu thời gian khiến nghề dệt chiếu mai một, hiện nay vẫn còn một số ít gia đình tiếp nối truyền thống này.

Cẩm Nê tạo nên đa dạng các loại chiếu với nhiều kích thước, từ chiếu trơn nguyên bản đến chiếu hoa trang trí tinh tế. Chiếu trơn giữ nguyên sắc trắng tự nhiên của sợi lác, được dệt từ lác dài không nối, sợi nhỏ mịn và có giá trị cao hơn so với loại lác nối. Chiếu sau khi dệt được phơi nắng để làm sáng bóng, đồng thời làm giòn và dễ dàng cắt tỉa các sợi thừa trên bề mặt.
Khác biệt ở chiếu hoa Cẩm Nê nằm ở kỹ thuật nhuộm sợi lác trước khi dệt, không phải in hoa sau khi dệt như nhiều nơi khác. Người thợ chọn sắc phẩm tự nhiên như đỏ, xanh, lục, vàng, ngải... để nhuộm từng nạm lác, phơi khô và lặp lại nhiều lần tùy vào độ đậm nhạt mong muốn. Những sợi lác nhuộm này sau đó được dệt thành những tấm chiếu hoa sống động sắc màu.

Nằm cách thành phố Rạch Giá khoảng 6km theo Quốc lộ 63, xã Vĩnh Hòa Hiệp, huyện Châu Thành, là nơi lưu giữ nghề dệt chiếu Tà Niên có từ những năm 1880, đã trở thành thương hiệu nổi bật của Kiên Giang. Chiếu Tà Niên gắn bó mật thiết với đời sống dân gian, từng lan tỏa rộng khắp và được yêu thích bởi nhiều khách hàng. Chiếc chiếu này còn mang trong mình câu chuyện anh dũng của người anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực, làm tăng thêm giá trị văn hóa và tinh thần cho sản phẩm. Làng nghề hiện có khoảng 100 hộ dân sản xuất, tập trung chính vào hai dòng chiếu: chiếu trơn và chiếu hoa – trong đó chiếu hoa là biểu tượng nổi bật nhất.

Nghề dệt chiếu tại Tà Niên được duy trì bền bỉ qua nhiều thế hệ, trong đó có người Khmer sinh sống tại đây. Nhiều gia đình đã gắn bó với nghề qua ba đời. Dù ban đầu có gần 50 hộ làm nghề, nguyên liệu ngày càng khan hiếm cùng sự hấp dẫn của các nghề khác đã khiến số hộ giữ nghề chỉ còn lại vài gia đình. Mặc dù nghề không đem lại giàu có nhưng vẫn mang lại thu nhập ổn định quanh năm, và những người thợ miệt mài bên khung dệt chính là những người gìn giữ hồn cốt của nghề truyền thống ông cha để lại.

Nga Sơn – vùng đất ven biển cách thành phố Thanh Hoá 40km về phía Đông Bắc, là nơi sở hữu 8 xã trải dài trên dải đất màu mỡ ven triều, nơi duy nhất thích hợp trồng cói để tạo nên chiếu Nga Sơn – biểu tượng tự hào của mảnh đất quê hương. Chiếu Nga Sơn nổi bật với sự mềm mại, óng ánh tự nhiên từ những sợi cói nhỏ, dài và mượt mà – đặc điểm độc đáo khó nơi nào sánh bằng. Từ bàn tay khéo léo của người dân, Nga Sơn đã biến những sợi cói này thành nhiều loại chiếu phong phú, làm nên nét riêng biệt không nơi nào có được, đưa sản phẩm đến khắp mọi miền đất nước.

Ngày nay, thương hiệu “chiếu Nga Sơn” đã vươn xa ra thế giới, được nhiều quốc gia yêu thích. Không chỉ dừng lại ở chiếu truyền thống, cói Nga Sơn còn được sáng tạo thành nhiều sản phẩm đa dạng như chiếu du lịch gấp đôi, gấp ba, gấp bốn tiện dụng, giỏ hoa quả, làn, hộp có nắp, đệm... mang dáng vẻ thanh lịch và trẻ trung. Trong đó, thị trường Nhật Bản đặc biệt quan tâm và đã từ lâu gắn kết chặt chẽ với hơn 50 doanh nghiệp xuất khẩu cói tại 8 xã ven biển Nga Sơn, mở rộng cánh cửa giao thương quốc tế cho sản phẩm cói đặc trưng này.

Chiếu Hới, hay còn gọi là chiếu Hưng Hà, là một trong những làng nghề dệt chiếu lâu đời và danh tiếng nhất Việt Nam. Nguồn gốc chính xác của chiếu Hới vẫn còn là ẩn số, nhưng thời kỳ rực rỡ nhất được ghi nhận vào thời Hậu Lê (thế kỷ XV). Người góp phần đưa chiếu Hới lên đỉnh cao là trạng nguyên Phạm Đôn Lễ, người đã học hỏi kỹ thuật dệt chiếu đặc biệt từ Quảng Tây (Trung Quốc) trong chuyến đi sứ. Ông đã cải tiến khung dệt với hệ thống ngựa đỡ sợi dọc, giúp sợi đay căng hơn, đẹp hơn và đẩy nhanh tiến độ dệt. Kỹ thuật này được ông truyền lại cho dân làng và ông được tôn vinh là Tổ nghề dệt chiếu, hay còn gọi là Trạng chiếu. Chiếu Hới đa dạng với nhiều loại như chiếu cài hoa, chiếu đậu, chiếu trơn, chiếu đót, chiếu sợi xe… ban đầu trắng tinh, theo thời gian sẽ chuyển sang vàng nhẹ ấm áp.

Nguyên liệu chủ đạo làm nên chiếu là cói và sợi đay – hai loại cây vốn sinh trưởng tốt ở vùng đất phù sa hai bên bờ sông Hồng và sông Luộc, nơi làng Hới tọa lạc. Qua nhiều công đoạn kỹ lưỡng và tỉ mỉ, từ thu hoạch đến xử lý, từng sợi cói, sợi đay được chọn lựa và nhuộm màu phù hợp với từng mẫu chiếu. Để dệt thành một chiếc chiếu hoàn hảo, cần đến đôi bàn tay tinh tế, kinh nghiệm dày dặn và sáng tạo không ngừng của người thợ lành nghề.

Làng nghề dệt chiếu Hới nằm cách trung tâm thành phố Thái Bình khoảng 40 km, xuyên qua những cánh đồng lúa bát ngát là ngôi làng truyền thống với hơn 3.000 hộ dân, trong đó hơn 80% gia đình theo nghề dệt chiếu. Dù trải qua biết bao thăng trầm lịch sử, người dân nơi đây vẫn giữ vững niềm tự hào, tình yêu nghề và liên tục nâng cao danh tiếng cho sản phẩm chiếu Hới vang xa khắp muôn nơi.

Làng nghề dệt chiếu cói Chương Hòa thuộc Hoài Nhơn, Bình Định là một trong những điểm sáng truyền thống lâu đời của vùng đất Nam Trung Bộ. Tọa lạc gần Tam Quan Bắc và xã Công Thạnh, nghề dệt chiếu ở đây phát triển mạnh mẽ cả về số lượng lẫn chất lượng, với nhiều loại chiếu đa dạng như chiếu khổ rộng, khổ hẹp, chiếu trơn và chiếu hoa cầu kỳ. Nguyên liệu chủ đạo là cây cói thân dài, dai, cao từ 1,3 đến 1,5 mét. Những chiếc chiếu này không chỉ làm dịu mát ngày hè, giữ ấm ngày đông, mà còn sạch sẽ, nhanh khô sau khi giặt, mang lại sự tiện lợi tối ưu. Chiếu trơn giản đơn làm từ cói trắng không nhuộm, trong khi chiếu hoa công phu hơn nhờ kỹ thuật nhuộm sợi cói thành những gam màu rực rỡ như đỏ, vàng, xanh, lục…

Làng chiếu cói Hoài Nhơn tại xã Hoài Châu Bắc hiện có hơn 800 hộ dân và gần 3.200 lao động gắn bó với nghề truyền thống. Sản phẩm nơi đây được yêu thích không chỉ trong nước mà còn vang danh ở nhiều quốc gia như Đông Nam Á, Châu Âu, Châu Mỹ. Khách du lịch đến Bình Định thường ghé thăm Hoài Nhơn để chọn mua những chiếc chiếu cói mang đậm bản sắc Việt. Dù xã hội hiện đại phát triển nhanh, làng nghề vẫn giữ vững tinh thần nhiệt huyết và truyền thống quý báu. Nếu có dịp đến Quy Nhơn, đừng bỏ lỡ cơ hội khám phá và trải nghiệm làng nghề chiếu Hoài Nhơn.

“Anh về Bàn Thạch em trải chiếu cho anh nằm, Tình sâu nghĩa nặng mấy con trăng rằm chẳng phai.” Câu ca dao này đã in đậm trong lòng bao thế hệ, trở thành biểu tượng tự hào của người dân Quảng Nam. Làng chiếu Bàn Thạch tọa lạc cách huyện Duy Xuyên chỉ 5km về phía Đông, là nơi lưu giữ truyền thống dệt chiếu lâu đời từ thế kỷ XVI, khi các dòng tộc từ Duy Vinh (nay thuộc Thanh Hóa, Nghệ Tĩnh) di cư qua vùng Thăng Hoa (Đà Nẵng, Quảng Nam) và phát triển nên nghề chiếu vang danh. Chiếu Bàn Thạch phong phú về kiểu dáng và sắc màu, là kết tinh của bàn tay tài hoa và tâm huyết người thợ.

Thôn Đông Bình được xem là cái nôi của nghề chiếu cói Bàn Thạch. Trong tổng số 355 hộ dân, có đến gần 300 hộ gắn bó với nghề. Nghề dệt chiếu vốn phù hợp với điều kiện làm việc linh hoạt, tận dụng thời gian rảnh. Quy trình lao động phân chia rõ ràng: nam giới đảm nhiệm khâu chặt đay, phơi phóng và tước sợi, còn phụ nữ chuyên trách nhuộm màu và dệt chiếu. Thành phẩm được tiêu thụ qua các đầu mối quen thuộc hoặc phân phối rộng rãi đến các vùng lân cận. Trung bình một chiếc chiếu hoàn thiện trong khoảng 3 giờ, mỗi người có thể dệt 2-3 chiếc mỗi ngày. Nghề truyền thống này gắn bó bền chặt qua nhiều thế hệ, từ cha sang con. Nguyên liệu chính là cói thu hoạch tại Hố Đình – Duy Vinh, với hai mùa thu hoạch chính vào tháng 4 và tháng 8. Cói sau khi được phơi nắng, nhuộm màu, phơi khô lại rồi mới đưa vào công đoạn dệt chiếu cuối cùng.