Khái niệm xung đột thụ động xuất hiện lần đầu sau Thế chiến thứ 2, mô tả sự phản kháng tinh tế của binh lính đối với cấp chỉ huy. Hành vi này thường thể hiện sự kháng cự hoặc căm phẫn một cách gián tiếp. Những người có xu hướng xung đột thụ động thường tránh đối đầu trực tiếp, che giấu cảm xúc tiêu cực bằng vẻ ngoài bình thản, nhưng những hành động của họ có thể âm thầm gây tổn hại. Khi áp lực đạt đến đỉnh điểm, sự tức giận sẽ bùng nổ. Hiểu và thay đổi khuynh hướng này sẽ giúp bạn xây dựng cách phản ứng tích cực, mang lại hạnh phúc trong công việc và cuộc sống.
Các bước thực hiệnNhận diện Dấu hiệu Xung đột Thụ động

Ghi chép nhật ký hành vi. Việc viết nhật ký là công cụ hiệu quả để nhận diện, đánh giá và cải thiện hành vi cá nhân. Nhật ký giúp bạn khám phá nguyên nhân sâu xa, tạo không gian an toàn để bày tỏ cảm xúc chân thật và định hướng cách phản ứng tích cực trong tương lai.

Khám phá các giai đoạn của hành vi xung đột thụ động. Hành vi xung đột thụ động thường phát triển qua nhiều giai đoạn trong tâm trí của người có xu hướng này.
- Giai đoạn một: Bắt đầu bằng việc hình thành các hành vi xung đột thụ động. Người đó thường nghĩ rằng thể hiện sự tức giận có thể gây nguy hiểm, nên họ chọn cách che giấu cảm xúc bằng những hành động tiêu cực.
- Giai đoạn hai: Căng thẳng gia tăng, kích hoạt những suy nghĩ thiếu lý trí, thường bắt nguồn từ trải nghiệm thời thơ ấu. Ví dụ, một học sinh được yêu cầu phát giấy bài tập có thể cảm thấy tức giận vì ký ức không được cảm ơn từ lần trước, thay vì cảm thấy vinh dự.
- Giai đoạn ba: Người đó phủ nhận sự bức xúc và hướng cảm xúc tiêu cực về phía người khác, đồng thời tích tụ sự bực bội.
- Giai đoạn bốn: Hành vi xung đột thụ động được thể hiện rõ qua sự phủ nhận cảm xúc, giao tiếp hạn chế, thái độ lạnh nhạt, làm việc kém hiệu quả, hoặc trả thù ngầm.
- Giai đoạn năm: Phản ứng tiêu cực từ những người xung quanh củng cố hành vi xung đột thụ động, khiến nó tiếp tục lặp lại.

Nhận diện các tình huống kích hoạt hành vi xung đột thụ động. Thay vì liệt kê mọi lần bạn hành xử thụ động, hãy tập trung vào ba hoặc bốn tình huống điển hình.
- Nơi làm việc là môi trường phổ biến để hành vi này xuất hiện. Các biểu hiện thường gặp bao gồm: tuân thủ tạm thời, cố ý làm việc kém hiệu quả, để vấn đề leo thang, và trả thù ngầm.
- Để nhận diện hành vi của mình, hãy bắt đầu từ môi trường làm việc, nơi bạn dành nhiều thời gian và dễ dàng quan sát các phản ứng của bản thân.

Ghi chép chi tiết về các sự việc. Để loại bỏ những suy nghĩ sai lầm đã hình thành từ sớm, bạn cần nhận diện thời điểm và cách thức chúng xuất hiện. Hãy ghi lại chi tiết cụ thể về hành vi của mình, quan sát tình huống từ góc nhìn khách quan của người ngoài cuộc. Nếu cảm xúc dâng trào, hãy hít thở sâu và tạm dừng suy nghĩ. Đừng trốn tránh trách nhiệm của bản thân. Mục tiêu là phân tích kỹ lưỡng vấn đề và động lực thúc đẩy hành vi. Hãy tự hỏi:
- Ai là những người liên quan? Mối quan hệ của họ với bạn là gì? Họ có quyền lực đối với bạn không?
- Sự việc xảy ra ở đâu? Tại nơi làm việc, nhà, trường học, hay một sự kiện cụ thể?
- Thời điểm xảy ra là khi nào? Có liên quan đến thời gian đặc biệt như đầu năm học hay kỳ nghỉ?
- Sự việc diễn ra như thế nào? Có nguyên nhân cụ thể hay liên quan đến nhiều yếu tố?
- Kết quả cuối cùng là gì? Phản ứng của người khác có như bạn mong đợi?

Phân tích phản ứng gây hấn của bạn trong các tình huống cụ thể. Hành vi xung đột thụ động thường thể hiện qua sự đối lập giữa lời nói (thụ động) và hành động (gây hấn). Dưới đây là những biểu hiện phổ biến:
- Hỗ trợ người khác nhưng ngầm kháng cự, trì hoãn hoặc phá hoại kết quả công việc chung.
- Đồng ý thực hiện một việc nhưng bỏ dở hoặc giả vờ quên.
- Im lặng, không phản hồi mà không giải thích lý do.
- Tỏ ra hài lòng trước mặt nhưng khinh thường sau lưng.
- Không bày tỏ rõ cảm xúc nhưng mong người khác tự hiểu.
- Khen ngợi kèm theo châm biếm hoặc ngôn ngữ cơ thể tiêu cực.
- Than phiền về việc bị hiểu lầm và không được tôn trọng.
- Tỏ ra ủ rũ và tranh cãi mà không đưa ra giải pháp.
- Đổ lỗi cho người khác và trốn tránh trách nhiệm.
- Chỉ trích cấp trên một cách vô lý trước mặt đồng nghiệp.
- Phản ứng với cấp trên bằng hành động thiếu trung thực.
- Kìm nén cảm xúc vì sợ xung đột hoặc thất bại.
- Ghen tị và tức giận với những người may mắn hơn.
- Liên tục than phiền về sự xui xẻo của bản thân.
- Thay đổi giữa thái độ thù địch và hối hận.
- Dự đoán kết quả tiêu cực trước khi bắt đầu công việc.

Tìm kiếm điểm chung trong cách ứng xử. Khi nhìn lại các hành động trong quá khứ, bạn có nhận thấy mình thường lặp lại cùng một phản ứng trong những tình huống tương tự không? Kết quả có giống nhau? Người khác có phản ứng lại bạn theo cách tương tự? Cuối cùng, bạn cảm thấy tốt hơn hay tệ hơn? Hãy suy ngẫm xem tại sao cách ứng xử này không giúp bạn đạt được điều mình mong muốn.

Chấp nhận cảm xúc của bản thân. Việc phủ nhận cảm xúc thực sự là một phần nguyên nhân dẫn đến hành vi xung đột thụ động. Bạn không muốn người khác biết mình đang tức giận, tổn thương hay hờn dỗi, nên bạn hành động như thể không có gì xảy ra. Tuy nhiên, cảm xúc đó sẽ càng trở nên mãnh liệt và khó kiểm soát nếu không được giải tỏa. Hãy cho phép bản thân cảm nhận và thừa nhận những cảm xúc này để xử lý chúng một cách lành mạnh hơn.

Thấu hiểu chính mình. Hãy thành thật với bản thân để khám phá nguyên nhân sâu xa dẫn đến cảm xúc tiêu cực. Có phải do lời nói của đồng nghiệp? Bạn cảm thấy áp lực khi phải làm việc mình không thích? Bạn không được công nhận đóng góp trong dự án gần đây? Bạn cảm thấy người khác được đánh giá cao hơn năng lực thực sự? Hãy nhìn sâu hơn vào bề mặt vấn đề để tìm ra điều bạn thực sự mong muốn.
Giảm thiểu Khuynh hướng Xung đột Thụ động

Nhận diện hành vi xung đột thụ động. Bước đầu tiên để kiểm soát xu hướng này là xây dựng sự tự nhận thức. Hãy để ý những biểu hiện như hạn chế giao tiếp, thái độ khinh thường, cố ý làm việc kém hiệu quả, cứng đầu và hay trì hoãn. Vì đây là thói quen hình thành lâu dài, bạn cần sự kiên nhẫn và quyết tâm để thay đổi.

Lắng nghe và quan sát. Giao tiếp không chỉ là nói chuyện thẳng thắn mà còn là lắng nghe và hiểu những thông điệp không lời. Hãy chú ý đến phản ứng của người khác trước hành vi của bạn. Họ cũng có thể đang hành xử thụ động. Nhìn nhận tình huống từ góc độ khác để đánh giá xem bạn có phản ứng thái quá không. Hãy dừng lại và suy ngẫm.

Tránh sử dụng lời châm biếm. Châm biếm là cách người xung đột thụ động thường dùng để tự thỏa mãn, nhưng nó chỉ làm tình hình tồi tệ hơn. Hãy tránh những cụm từ như:
- "Sao cũng được"
- "Tôi ỔN mà"
- "Sao bạn trông thất vọng thế?"
- "Tôi chỉ đùa thôi"

Loại bỏ thái độ vâng lời tạm thời. Trong công việc, hành vi này thể hiện qua việc đồng ý làm một việc nhưng cố ý hoàn thành trễ hạn. Nhân viên thường làm vậy khi cảm thấy không được đánh giá cao nhưng không biết cách bày tỏ.
- Hãy xác định xem liệu bạn có đang hành động vì cảm thấy không được trân trọng.
- Hành vi này cũng xuất hiện trong gia đình, chẳng hạn như hứa rửa bát nhưng cố tình trì hoãn để chọc tức người thân.

Nhận diện thái độ cố ý làm việc kém hiệu quả. Người có hành vi này thường coi trọng việc trả thù hơn thể hiện năng lực. Ví dụ, một nhân viên duy trì năng suất nhưng chất lượng công việc giảm sút. Khi bị chất vấn, họ thường đóng vai nạn nhân. Hành vi này gây hại cho cả tổ chức và uy tín cá nhân.
- Nhận diện và thay đổi thái độ này sẽ giúp cải thiện sự nghiệp của bạn.
- Trong gia đình, nó thể hiện qua việc cố ý kéo dài thời gian làm việc nhà hoặc làm không kỹ để người khác phải làm lại.

Ngăn chặn vấn đề leo thang. Để vấn đề trở nên phức tạp hơn là một dạng hành vi xung đột thụ động, khi bạn tránh đối mặt hoặc giải quyết vấn đề một cách trực tiếp. Thay vào đó, bạn để mọi thứ trở nên tồi tệ hơn cho đến khi chúng trở thành một rắc rối lớn.
- Ví dụ, tại nơi làm việc, bạn trì hoãn công việc hoặc lạm dụng ngày nghỉ ốm và nghỉ phép.
- Trong gia đình, bạn từ chối rửa bát đĩa cho đến khi chúng chất đống đến mức cả nhà phải dùng đĩa giấy vì không còn bát đĩa sạch. (Điều này chắc chắn sẽ khiến vợ/chồng bạn nổi giận.)

Nhận diện thái độ trả thù ngầm. Đây là khi một người bí mật phá hoại đối tượng mà họ cảm thấy bất mãn. Hành vi này có thể là lan truyền tin đồn hoặc thực hiện các hành động phá hoại kín đáo.
- Bạn có thể lan truyền tin đồn về một đồng nghiệp mà bạn không ưa, đánh đổi sự chuyên nghiệp của mình để làm tổn hại uy tín của họ.
- Trong gia đình, bạn có thể cố gắng giành sự ủng hộ của con cái và khéo léo khiến chúng chống lại bố/mẹ.
- Trong công việc, hành vi này có thể là cố ý làm mất khách hàng hoặc để tuột mất dự án nhằm trả đũa công ty, dù điều này cũng gây thiệt hại cho chính bạn.
Tránh tự hạ thấp bản thân. Tự hạ thấp bản thân là khi một người cố ý làm hại chính mình để trả thù người khác. Ví dụ, một học sinh cố tình thi trượt để trả đũa giáo viên, hoặc một vận động viên cố ý thua cuộc để trả thù huấn luyện viên.
Xây dựng Thói quen Tư duy Tích cực

Thay đổi cần thời gian. Để thay đổi một thói quen hành vi đã hình thành lâu năm đòi hỏi sự kiên nhẫn và quyết tâm. Hãy nhớ rằng thay đổi là một quá trình không phải lúc nào cũng suôn sẻ, vì vậy đừng lo lắng nếu bạn phải quay lại điểm xuất phát và đánh giá lại hành vi của mình. Đừng tự trách mình nếu lần đầu tiên chưa thành công. Càng luyện tập vượt qua khuynh hướng xung đột thụ động, bạn càng tiến gần hơn đến thành công. Nếu nhận thấy mình đang đi sai hướng, hãy dừng lại và suy ngẫm:
- Bạn có hiểu lý do tại sao mình đang thụt lùi?
- Bạn có cần thay đổi cách tiếp cận để cải thiện hành vi?
- Có cảm xúc hay phản ứng nào bạn chưa nhận ra hoặc chưa vượt qua được?

Học cách quyết đoán và bày tỏ suy nghĩ chân thành. Khi nhận ra điều gì đang cản trở mình, hãy mạnh dạn nói lên suy nghĩ của bản thân. Luyện tập trước những điều bạn muốn nói để tìm cách diễn đạt phù hợp, và chú ý đến cách bạn truyền đạt. Bạn có thể thẳng thắn và mạnh mẽ mà không làm tổn thương người khác. Tránh dùng từ ngữ đổ lỗi và tập trung vào việc truyền tải thông điệp một cách tích cực. Ban đầu, việc này có thể khiến bạn cảm thấy dễ bị tổn thương, nhưng dần dần bạn sẽ trở nên tự tin hơn.
- Ví dụ, nếu bạn khó chịu vì đồng nghiệp thường xuyên lấy cốc cà phê cuối cùng mà không pha thêm, hãy nói: "Mình thấy đây là cốc cuối cùng rồi. Anh có thể pha thêm khi lấy cốc cuối cùng để mọi người đều có cà phê uống không? Cảm ơn anh!".
- Trong gia đình, hãy thẳng thắn chia sẻ mong muốn của mình. Nếu chồng bạn không rửa bát như đã thỏa thuận, hãy nói: "Em biết anh mệt sau ngày làm việc, nhưng chúng ta đã đồng ý là em nấu ăn thì anh rửa bát. Nếu anh thích nấu ăn và em rửa bát, chúng ta có thể đổi lại. Em nghĩ chúng ta nên chia sẻ trách nhiệm nhà cửa.".

Hiểu rằng xung đột là điều bình thường. Bất đồng là chuyện thường xảy ra. Nhưng không phải lúc nào cũng là xung đột, đôi khi chỉ là hiểu lầm. Bạn sẽ không gặp nguy hiểm nếu biết cách kiểm soát cơn tức giận và tham gia thảo luận một cách tích cực. Cả hai bên có thể không đồng ý với nhau, nhưng hãy tìm cách thỏa hiệp để đạt kết quả tốt nhất. Bằng cách này, bạn chủ động kiểm soát tình hình thay vì để hành vi xung đột thụ động đẩy vấn đề đi xa.
- Ví dụ, tại nơi làm việc, nếu bạn và đồng nghiệp bất đồng về cách tiếp cận dự án, hãy nói rõ quan điểm của mình. Bạn có thể phân công công việc dựa trên thế mạnh của mỗi người: kế hoạch của bạn và tầm nhìn của đồng nghiệp.
- Trong gia đình, hãy trò chuyện với vợ/chồng để tìm ra giải pháp. Có thể họ không thích công việc bạn giao, và cả hai có thể đổi lại để phù hợp hơn.

Hướng tới thành công. Đừng chấp nhận kết quả tiêu cực, hãy thay đổi mục tiêu để đạt được thành công. Nhiều người thường chấp nhận thất bại sớm vì họ không đặt kỳ vọng cao, kể cả với chính mình. Nếu bạn hành xử thụ động vì cảm thấy không được đánh giá cao, hãy tìm niềm tự hào trong công việc và thay đổi để cảm thấy hài lòng hơn.

Tự hào về những tiến bộ của bản thân. Dù chậm, nhưng chỉ cần bạn tiến bộ nghĩa là bạn đang thay đổi theo hướng tích cực. Từ bỏ hành vi xung đột thụ động đồng nghĩa với việc loại bỏ cơ chế phòng vệ quen thuộc, vì vậy cảm giác không chắc chắn là điều bình thường. Việc bày tỏ suy nghĩ sẽ giúp công việc hiệu quả hơn và củng cố các mối quan hệ của bạn.
Tìm kiếm Sự Hỗ trợ khi Cần thiết

Liệt kê những vấn đề cần hỗ trợ. Đừng ngần ngại ghi lại những khó khăn mà bạn cần sự giúp đỡ từ bác sĩ tâm thần hoặc chuyên gia tâm lý. Hành vi xung đột thụ động thường bắt nguồn từ những nguyên nhân sâu xa, vì vậy việc điều trị không chỉ dừng lại ở việc điều chỉnh hành vi bề nổi. Liệu pháp tâm lý có thể giúp bạn giải quyết những vấn đề đã ăn sâu trong tiềm thức.

Hiểu về rối loạn nhân cách xung đột thụ động. Vẫn còn tranh cãi về việc liệu rối loạn nhân cách xung đột thụ động có được coi là một bệnh lý tâm thần hay không. Một số chuyên gia khẳng định đây là một dạng rối loạn nhân cách, trong khi số khác lại không đồng tình. Dù có được công nhận chính thức hay không, bạn vẫn nên tìm kiếm sự tư vấn chuyên môn nếu cảm thấy không thể kiểm soát được hành vi xung đột thụ động của mình.

Nhận thức về nguy cơ trầm cảm hoặc suy nghĩ tự tử. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng những người mắc chứng rối loạn nhân cách xung đột thụ động có nguy cơ trầm cảm hoặc xuất hiện suy nghĩ tự tử cao hơn bình thường. Nếu bạn đang phải đối mặt với trầm cảm hoặc có ý nghĩ tự tử liên quan đến vấn đề này, hãy tìm kiếm sự giúp đỡ ngay lập tức. Bạn có thể liên hệ với các cơ sở y tế tâm thần tại địa phương hoặc gọi đến đường dây nóng hỗ trợ phòng chống tự tử để được tư vấn.
Lời khuyên - Nếu hành vi xung đột thụ động của bạn đã trở nên quá sâu sắc và khó tự giải quyết, hãy tìm đến chuyên gia tư vấn để được điều trị một cách khoa học.
- Thông thường, hành vi này có thể liên quan đến các vấn đề khác như chủ nghĩa hoàn hảo, nỗi sợ thất bại, khao khát thành công hoặc sợ bị từ chối. Những yếu tố này cũng cần được xem xét như một phần trong quá trình tìm hiểu động cơ sâu xa đằng sau hành động và lời nói của bạn.