Cách nhận biết liệu bạn có mắc chứng rối loạn đa nhân cách hay không

28/02/2025

Nội dung bài viết

Rối loạn nhân cách phân ly (DID), trước đây được gọi là rối loạn đa nhân cách, là một tình trạng tâm lý phức tạp khi một người sở hữu ít nhất hai trạng thái nhân cách riêng biệt. DID thường là kết quả của việc bị lạm dụng nghiêm trọng trong thời thơ ấu. Chứng bệnh này có thể gây ra nhiều khó khăn và bối rối cho người bệnh cũng như những người xung quanh. Nếu nghi ngờ mình mắc DID, bạn có thể xác định thông qua việc tham khảo ý kiến chuyên gia, nhận biết các triệu chứng và dấu hiệu cảnh báo, hiểu rõ những kiến thức cơ bản về DID, và loại bỏ những hiểu lầm phổ biến về chứng rối loạn này.

Các bước

Nhận biết các triệu chứng

Phân tích nhận thức của bạn về bản thân. Người mắc DID thường có nhiều trạng thái nhân cách khác biệt. Những trạng thái này đại diện cho các khía cạnh khác nhau của họ, nhưng được thể hiện một cách riêng rẽ, và trong khoảng thời gian đó, người bệnh có thể không nhớ lại bất kỳ ký ức nào. Sự tồn tại của các trạng thái nhân cách khác nhau có thể gây ra sự rối loạn trong nhận thức về bản thân.

Chú ý đến sự “chuyển đổi” trong tính cách. Khái niệm “chuyển đổi” đề cập đến sự thay đổi từ một trạng thái nhân cách này sang trạng thái nhân cách khác. Sự chuyển đổi này có thể xảy ra thường xuyên hoặc kéo dài. Người mắc DID có thể chuyển đổi trạng thái chỉ trong vài giây hoặc kéo dài đến nhiều giờ, và thời gian biểu hiện của mỗi trạng thái cũng khác nhau tùy từng người. Người ngoài đôi khi có thể nhận ra sự chuyển đổi thông qua các biểu hiện:
- Thay đổi trong giọng nói hoặc ngữ điệu.
- Chớp mắt liên tục như đang điều chỉnh với ánh sáng.
- Thay đổi đột ngột trong thái độ hoặc trạng thái thể chất.
- Thay đổi nét mặt hoặc cách biểu cảm.
- Thay đổi trong cách suy nghĩ hoặc nói chuyện mà không có lý do rõ ràng.
Đối với trẻ em, việc tưởng tượng ra bạn bè hoặc trò chơi không phải là dấu hiệu của rối loạn đa nhân cách.

Nhận biết sự thay đổi cực đoan trong cảm xúc và hành vi. Người mắc DID thường trải qua những biến đổi rõ rệt trong cảm xúc (có thể quan sát được), hành vi, nhận thức, ký ức, cảm nhận, tư duy và chức năng vận động.

Người DID có thể đột ngột thay đổi chủ đề hoặc cách suy nghĩ một cách bất ngờ. Họ cũng có thể gặp khó khăn trong việc duy trì sự tập trung, đôi khi chú ý đến cuộc trò chuyện, nhưng cũng có lúc hoàn toàn lơ đãng.

Xác định các vấn đề về trí nhớ. Người mắc DID thường đối mặt với những vấn đề nghiêm trọng liên quan đến trí nhớ, bao gồm khó khăn trong việc nhớ lại các sự kiện hàng ngày, thông tin cá nhân quan trọng hoặc những biến cố chấn thương.

Các vấn đề về trí nhớ liên quan đến DID không giống với chứng hay quên thông thường. Việc quên chìa khóa hoặc không nhớ nơi đỗ xe không phải là vấn đề lớn. Tuy nhiên, người DID thường có những khoảng trống lớn trong ký ức, chẳng hạn như không thể nhớ lại một sự kiện vừa xảy ra.

Theo dõi mức độ suy sụp. Bạn chỉ được chẩn đoán mắc DID nếu các triệu chứng gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống xã hội, nghề nghiệp hoặc các hoạt động hàng ngày của bạn.

Các triệu chứng (như sự xuất hiện của nhiều trạng thái nhân cách, vấn đề về trí nhớ) có khiến bạn đau khổ không?
Bạn có gặp khó khăn trong học tập, công việc hoặc sinh hoạt hàng ngày do các triệu chứng này không?
Các triệu chứng có ảnh hưởng tiêu cực đến mối quan hệ của bạn với người khác không?

Tiếp nhận sự đánh giá chuyên môn

Tham khảo ý kiến chuyên gia tâm lý. Cách duy nhất để xác định chắc chắn liệu bạn có mắc DID hay không là thông qua đánh giá của chuyên gia tâm lý. Người mắc DID không phải lúc nào cũng nhận thức được khi họ chuyển đổi giữa các trạng thái nhân cách. Điều này khiến việc tự chẩn đoán trở nên vô cùng khó khăn.

Không nên tự chẩn đoán. Bạn cần tìm đến chuyên gia tâm lý để được chẩn đoán chính xác. Chỉ các chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ tâm thần mới có đủ năng lực để đưa ra kết luận.
Tìm kiếm chuyên gia tâm lý hoặc nhà trị liệu có kinh nghiệm trong việc đánh giá và điều trị DID.
Nếu được chẩn đoán mắc DID, bạn có thể cân nhắc việc sử dụng thuốc điều trị. Hãy nhờ chuyên gia tâm lý giới thiệu bạn đến một bác sĩ tâm thần phù hợp.

Loại trừ các vấn đề y khoa khác. Người mắc DID đôi khi gặp các vấn đề về trí nhớ và kích động do các bệnh lý khác gây ra. Việc khám sức khỏe tổng quát để loại trừ các nguyên nhân y khoa là rất quan trọng.

Đảm bảo loại trừ việc sử dụng chất kích thích. Mất trí nhớ do rượu hoặc nhiễm độc không phải là dấu hiệu của DID.
Liên hệ ngay với bác sĩ nếu bạn gặp các cơn co giật. Đây là một tình trạng y khoa và không liên quan trực tiếp đến DID.

Kiên nhẫn trong quá trình chẩn đoán chuyên khoa. Chẩn đoán DID đòi hỏi thời gian và sự theo dõi kỹ lưỡng. Nhiều bệnh nhân DID còn kèm theo các vấn đề sức khỏe tâm thần khác như trầm cảm, rối loạn stress sau sang chấn, rối loạn ăn uống, rối loạn giấc ngủ, rối loạn hoảng sợ hoặc lạm dụng chất. Sự chồng chéo của các triệu chứng này khiến việc chẩn đoán trở nên phức tạp.

Đừng mong đợi chẩn đoán ngay sau buổi khám đầu tiên. Quá trình đánh giá thường cần nhiều buổi.
Hãy chia sẻ với bác sĩ về lo lắng của bạn về DID. Điều này giúp bác sĩ đặt câu hỏi phù hợp và quan sát hành vi của bạn một cách chính xác hơn.
Trung thực khi mô tả các trải nghiệm của bạn. Thông tin càng chi tiết, chẩn đoán càng chính xác.

Nhận biết các dấu hiệu cảnh báo

Chú ý đến các triệu chứng và dấu hiệu cảnh báo khác của DID. Nhiều triệu chứng liên quan có thể xuất hiện ở người mắc DID, mặc dù không phải tất cả đều dùng để chẩn đoán.

Liệt kê tất cả các triệu chứng bạn gặp phải. Danh sách này sẽ giúp làm rõ tình trạng của bạn và hỗ trợ bác sĩ trong quá trình chẩn đoán.

Lưu ý tiền sử bị lạm dụng hoặc ngược đãi. DID thường là kết quả của việc bị lạm dụng kéo dài trong thời thơ ấu. Khác với những mô tả trong phim ảnh, DID thường phát triển từ tình trạng bị lạm dụng triền miên, chứ không phải từ một biến cố đơn lẻ. Những người từng trải qua lạm dụng tình cảm, thể chất hoặc tình dục trong thời gian dài có nguy cơ cao phát triển DID như một cơ chế đối phó.

Một sự kiện lạm dụng đơn lẻ thường không gây ra DID.
Các triệu chứng có thể bắt đầu từ thời thơ ấu nhưng thường chỉ được chẩn đoán khi trưởng thành.

Theo dõi hiện tượng “mất thời gian” và mất trí nhớ. Hiện tượng “mất thời gian” xảy ra khi một người đột ngột nhận thức lại môi trường xung quanh và hoàn toàn quên đi những sự kiện vừa xảy ra (như ngày hôm trước hoặc các hoạt động buổi sáng). Điều này liên quan chặt chẽ đến chứng mất trí nhớ, khi người bệnh không thể nhớ lại một ký ức hoặc một chuỗi ký ức liên quan. Cả hai tình trạng này đều gây ra sự bối rối và khiến người bệnh không nhận thức được hành vi của mình.

Ghi nhật ký về các vấn đề trí nhớ. Nếu bạn đột nhiên tỉnh táo mà không nhớ mình vừa làm gì, hãy ghi lại thời điểm, địa điểm và sự kiện cuối cùng bạn còn nhớ. Điều này có thể giúp xác định các yếu tố kích hoạt giai đoạn phân ly và là thông tin hữu ích khi thảo luận với chuyên gia tâm lý.

Nhận biết sự phân ly. Phân ly là cảm giác tách rời khỏi cơ thể, trải nghiệm, cảm xúc hoặc ký ức của bản thân. Mọi người đều có thể trải qua sự phân ly ở mức độ nhẹ (như khi ngồi trong một lớp học nhàm chán và đột nhiên tỉnh táo khi nghe tiếng chuông mà không nhớ gì về khoảng thời gian trước đó). Tuy nhiên, người mắc DID thường trải qua sự phân ly thường xuyên hơn, như thể họ đang “sống trong mộng du” hoặc nhìn bản thân từ bên ngoài.

Hiểu những điều cơ bản về DID

Tìm hiểu tiêu chuẩn chẩn đoán DID. Hiểu rõ các tiêu chuẩn chẩn đoán DID có thể giúp bạn quyết định liệu có cần đánh giá chuyên môn hay không. Theo Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM-5), có năm tiêu chuẩn cần đáp ứng để chẩn đoán DID:

Có ít nhất hai trạng thái nhân cách riêng biệt, phù hợp với tiêu chuẩn văn hóa và xã hội.
Gặp vấn đề về trí nhớ lặp đi lặp lại, như khoảng trống ký ức về hoạt động thường ngày, thông tin cá nhân hoặc sự kiện sang chấn.
Các triệu chứng gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống (học tập, công việc, sinh hoạt hàng ngày, mối quan hệ).
Sự xáo trộn không phải là một phần của nghi thức văn hóa hoặc tôn giáo.
Các triệu chứng không do lạm dụng chất hoặc bệnh lý khác gây ra.

Hiểu rằng DID không phải là chứng bệnh hiếm gặp. Mặc dù thường được mô tả là một rối loạn hiếm, các nghiên cứu gần đây cho thấy khoảng 1-3% dân số mắc DID, khiến nó trở thành một trong những rối loạn tâm thần phổ biến hơn so với nhận định trước đây. Tuy nhiên, mức độ nghiêm trọng của bệnh có thể khác nhau tùy từng cá nhân.

Nhận biết rằng tỷ lệ mắc DID ở nữ giới cao hơn nhiều so với nam giới. Có thể do điều kiện xã hội hoặc nguy cơ bị lạm dụng thời thơ ấu cao hơn, nữ giới có khả năng mắc DID cao gấp ba đến chín lần so với nam giới. Hơn nữa, nữ giới thường biểu hiện nhiều trạng thái nhân cách hơn, trung bình khoảng 15+ trạng thái, trong khi con số này ở nam giới là 8+.

Xua tan những hiểu lầm về DID

Hiểu rằng rối loạn nhân cách phân ly là một căn bệnh có thật. Mặc dù có nhiều tranh cãi về tính xác thực của DID trong những năm gần đây, các chuyên gia tâm lý và nhà khoa học đã khẳng định rằng đây là một chứng bệnh thực sự.

Những bộ phim như "Kẻ lập dị," "Sàn đấu sinh tử," và "Sybil" đã mô tả DID một cách cực đoan và hư cấu, gây ra nhiều hiểu lầm và nhầm lẫn về căn bệnh này.
DID không xuất hiện đột ngột hoặc mang tính bạo lực như phim ảnh thường miêu tả.

Biết rằng các chuyên gia tâm lý không tạo ra ký ức sai lệch cho bệnh nhân DID. Mặc dù một số trường hợp bệnh nhân có thể trải qua ký ức sai lệch do câu hỏi dẫn dắt hoặc trạng thái thôi miên, người mắc DID hiếm khi quên hoàn toàn những trải nghiệm lạm dụng. Họ thường phải chịu đựng sự lạm dụng kéo dài, vì vậy họ có thể quên một phần ký ức nhưng không phải toàn bộ.

Chuyên gia tâm lý có kinh nghiệm sẽ tránh đặt câu hỏi dẫn dắt, giúp bệnh nhân không tạo ra ký ức sai lệch.
Liệu pháp điều trị là phương pháp an toàn và hiệu quả để cải thiện tình trạng DID.

Hiểu rằng DID không giống với “bản ngã thay đổi”. Nhiều người nhầm lẫn giữa DID và việc thay đổi bản ngã. “Bản ngã thay đổi” là khi một người cố tình tạo ra một nhân cách khác để hành xử khác biệt so với tính cách thông thường. Trong khi đó, người mắc DID thường không nhận thức được các trạng thái nhân cách của mình do hiện tượng mất trí nhớ.

Ví dụ về những người nổi tiếng có bản ngã thay đổi là Eminem/Slim Shady và Beyonce/Sasha.

Lời khuyên hữu ích

Việc xuất hiện một vài triệu chứng như mô tả không đồng nghĩa với việc bạn mắc chứng DID.
Hệ thống phân ly nhân cách có thể là cơ chế bảo vệ hữu ích trong thời thơ ấu khi đối mặt với lạm dụng, nhưng lại trở thành gánh nặng khi người bệnh trưởng thành và không cần đến nó nữa. Đây là lúc nhiều người tìm kiếm liệu pháp để giải quyết những rối loạn hiện tại trong cuộc sống trưởng thành.

Du lịch

Ẩm thực

Khám phá

Đi Phượt

Vẻ đẹp Việt Nam

Chuyến đi