Đặc điểm, tác dụng và cách sử dụng cây huyền sâm trong việc điều trị bệnh

29/04/2025

Nội dung bài viết

Huyền sâm là một loại dược liệu quý, mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Hãy cùng khám phá đặc điểm, công dụng và phương pháp sử dụng cây huyền sâm để chữa bệnh trong bài viết dưới đây.

Huyền sâm, hay còn gọi là hắc sâm, là một vị thuốc quý giúp hỗ trợ điều trị bệnh và bồi bổ sức khỏe. Cùng khám phá những điều thú vị về dược liệu này qua bài viết dưới đây của Tripi.

Khám phá cây huyền sâm

Huyền sâm là cây gì?

Cây huyền sâm, còn được biết đến với các tên gọi khác như nguyên sâm, hắc sâm, huyền đài, trục mã, phức thảo, dã chi ma,... thuộc họ mõm chó và có tên khoa học là Scrophularia kakudensis France.

Cây huyền sâm còn được gọi bằng nhiều tên khác như nguyên sâm, hắc sâm.

Loài dược liệu này được biết đến với công dụng chữa các bệnh như lao hạch, viêm amidan, và còn giúp bồi bổ sức khỏe, làm mát cơ thể, trị mụn nhọt. Huyền sâm bao gồm ba loại: quảng huyền sâm, thổ huyền sâm và dã huyền sâm, trong đó thổ huyền sâm được sử dụng phổ biến nhất trong Y học cổ truyền Việt Nam và Trung Y.

Đặc điểm cây huyền sâm

Huyền sâm có nguồn gốc từ Trung Quốc, được trồng nhiều ở các vùng trung du miền núi Bắc Bộ, ở độ cao từ 1000 đến 1700 mét, với điều kiện nhiệt độ từ 15 đến 18 độ C và độ ẩm đạt 80%.

Cây huyền sâm có chiều cao trung bình từ 1,5m đến 2m, thân cây màu xanh, hình vuông với các rãnh dọc, rễ cây dài từ 10cm đến 20cm và mọc sâu dưới đất. Khi phát triển mạnh, rễ cây sẽ phình ra thành củ, thân cây màu trắng nhạt và thường có 4 - 5 củ mọc thành chùm.

Huyền sâm được trồng chủ yếu ở các vùng trung du miền núi Bắc Bộ.

Lá cây huyền sâm màu tím xanh, hình trứng dài, có răng cưa nhỏ và đều ở mép, cuống lá ngắn, mọc đối xứng. Hoa cây huyền sâm có màu trắng, vàng nhạt, hình ống, mọc ở ngọn và đầu cành, thường nở từ tháng 6 đến tháng 10. Kết quả là quả hình trứng chứa nhiều hạt nhỏ màu đen.

Bộ phận sử dụng làm dược liệu

Rễ củ của cây huyền sâm là bộ phận được thu hoạch để chế biến thành thuốc. Thời gian thu hoạch thường rơi vào khoảng tháng 10 – 11 hàng năm. Quá trình thu hoạch yêu cầu cẩn thận, khi đó người ta sẽ nhẹ nhàng đào đất để lấy phần rễ củ nguyên vẹn, sau đó làm sạch, loại bỏ rễ con và phân loại theo kích thước.

Bộ phận sử dụng làm dược liệu

Cách sơ chế huyền sâm có khá nhiều phương pháp. Thông thường, người ta sẽ phơi hoặc sấy khô rễ, sau đó ủ trong 2-3 ngày cho phần ruột chuyển màu đen hoặc nâu đen. Sau đó, tiếp tục phơi cho đến khi khô khoảng 90%, rồi cho vào xảo để loại bỏ đất cát và rễ con, cuối cùng phân loại trước khi sử dụng.

Ngoài phương pháp trên, còn có cách bào chế huyền sâm Triết Giang. Rễ sâm sẽ được phơi nắng cho đến khi khô một nửa, sau đó chất đống 2 - 3 ngày và tiếp tục phơi nắng trong 40 ngày, hoặc dùng lửa sấy nếu trời mưa để đảm bảo sâm khô hoàn toàn.

Lưu ý trong quá trình phơi hoặc sấy, cần tránh làm rỗng ruột của sâm. Khi sử dụng, có thể thái lát hoặc tán thành bột tùy theo từng công thức. Để bảo quản huyền sâm, cần đặt ở nơi khô ráo, tránh ẩm mốc, mọt và không dùng dụng cụ làm bằng đồng để chế biến.

Công dụng của huyền sâm

Huyền sâm được biết đến rộng rãi trong y học cổ truyền nhờ vào vị mặn, đắng, ngọt và tính mát. Nó có thể dùng để chữa các bệnh như táo bón, chảy máu cam, phát ban, mồ hôi trộm, đau cổ họng, lao hạch, phù thũng, bạch hầu, ban sởi,… Bên cạnh đó, huyền sâm còn giúp bồi bổ cơ thể, giải độc, tả hỏa, lợi yết hầu, chỉ khát, nhuận táo, hoạt trường và trừ phiền.

Huyền sâm là một dược liệu nổi bật trong nền y học cổ truyền, được biết đến rộng rãi và ứng dụng trong nhiều bài thuốc trị bệnh từ lâu đời.

Y học hiện đại cũng đã công nhận huyền sâm nhờ vào các nghiên cứu cho thấy dược liệu này chứa nhiều hoạt chất quý giá như flavonoid, sterol, saponin,... Những hợp chất này không chỉ có tác dụng chống oxy hóa mạnh mẽ mà còn hỗ trợ ngăn ngừa ung thư, giúp điều trị các bệnh về tim mạch, gan và hệ thần kinh.

Các bài thuốc từ huyền sâm hỗ trợ điều trị nhiều loại bệnh, là lựa chọn hiệu quả trong việc phục hồi sức khỏe.

Huyền sâm không chỉ có tác dụng điều trị bệnh mà còn giúp hồi phục sức khỏe, đặc biệt khi kết hợp với những dược liệu khác. Dưới đây là 5 bài thuốc hữu ích từ huyền sâm, tuy nhiên trước khi áp dụng, người bệnh nên tham khảo ý kiến chuyên gia và tìm đến cơ sở y tế khi có dấu hiệu bất thường.

Huyền sâm sở hữu khả năng điều trị nhiều bệnh và hỗ trợ phục hồi sức khỏe, làm nên một phần không thể thiếu trong nhiều bài thuốc quý.

Tăng dịch thang: Dùng cho các trường hợp sốt cao, nóng trong người, táo bón,... Cách làm: Huyền sâm 40g, Sinh địa 32g, Mạch môn đông 32g, sắc uống.
Thanh dinh thang: Điều trị sốt cao, mất tỉnh táo, nói nhảm, mất ngủ, khát nước. Thành phần bao gồm Sừng tê giác 12g (hoặc vị thuốc tương tự), Huyền sâm 12g, Kim ngân hoa 12g, Hoàng liên 6g, Mạch môn đông 12g, Sinh địa 20g, Trúc diệp 4g, Liên kiều 8g, Đan sâm 8g, sắc với 8 chén nước còn lại 3 chén, uống ba lần/ngày.
Thiên vương bổ tâm đan: Dùng trị mất ngủ, mệt mỏi, hồi hộp. Thành phần: Nhân sâm, Huyền sâm, Đan sâm, Bạch linh, Viễn chí, Cát cánh mỗi 20g; Đương quy, Mạch môn, Thiên môn, Bá tử nhân, Toan táo nhân mỗi 40g; Sinh địa 160g. Tất cả đem tán nhuyễn, viên thành viên, uống trước ăn với nước ấm.
Điều trị viêm họng, viêm amidan: Huyền sâm 12-20g, Sinh địa 12-16g, Mạch môn 12g, Sa sâm 12g, Liên kiều 8-12g, Ô mai 2 quả, Hoàng cầm 8-12g, Cát cánh 8-12g, Cam thảo 4g. Sắc, sau đó cho bạc hà 8g vào.
Trị tróc da tay: Hãm 30g Huyền sâm, 30g Sinh địa với nước nóng, uống như trà mỗi ngày.

Lưu ý khi sử dụng huyền sâm để chữa bệnh: Cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi áp dụng các bài thuốc và chú ý đến các triệu chứng bất thường. Huyền sâm có thể tương tác với một số thuốc khác, vì vậy hãy luôn cẩn trọng khi sử dụng lâu dài.

Khi sử dụng huyền sâm, người dùng nên tránh các thực phẩm có tính đắng hoặc khó tiêu, để đảm bảo hiệu quả điều trị tốt nhất.

Huyền sâm có tính mát, vì vậy khi sử dụng, người bệnh nên tránh các thực phẩm đắng, lạnh như mướp đắng và ốc hến. Đặc biệt, những ai có vấn đề về tiêu hóa cũng không nên sử dụng vì có thể gây lạnh bụng và tiêu chảy.
Vị thuốc này không nên kết hợp với một số dược liệu như can khương, đại táo, hoàng kỳ và lê lô.
Dù có nhiều tác dụng, huyền sâm cũng có thể gây ra một số tác dụng phụ như nôn mửa, tiêu chảy, giảm nhịp tim, chán ăn, buồn nôn và đặc biệt cần tránh sử dụng cho những bệnh nhân đang điều trị bằng thuốc tiểu đường, thuốc ức chế beta, hay thuốc chống loạn nhịp.

Trên đây là những thông tin hữu ích về cây huyền sâm, một vị thuốc quý trong y học. Hy vọng bài viết sẽ mang đến nhiều kiến thức giá trị cho bạn đọc và giúp bạn hiểu thêm về tác dụng tuyệt vời của dược liệu này trong điều trị bệnh và phòng ngừa ung thư.

Nguồn: Bệnh viện đa khoa quốc tế Vinmec

Tripi

Du lịch

Ẩm thực

Khám phá

Đi Phượt

Vẻ đẹp Việt Nam

Chuyến đi