Hành trình trở thành Lập trình viên

23/02/2025

Nội dung bài viết

Trở thành lập trình viên là một hành trình dài đòi hỏi sự kiên trì và nỗ lực không ngừng. Đây không chỉ là việc tích lũy kiến thức mà còn là cơ hội để khám phá niềm đam mê công nghệ, mang lại những phần thưởng xứng đáng cả về trí tuệ, tinh thần và tài chính. Hướng dẫn này không hứa hẹn một con đường dễ dàng, nhưng sẽ giúp bạn nắm bắt những yếu tố cốt lõi để trở thành một lập trình viên trong thế giới công nghệ hiện đại.

Các bước cần thiết

Tham gia một khóa học giới thiệu về một (hoặc tất cả) các môn học sau:

Lôgic học
Toán rời rạc
Ngôn ngữ lập trình (người mới bắt đầu nên bắt đầu với C++/Java/Python)

Gene Linetsky, MS
Nhà sáng lập khởi nghiệp và giám đốc kỹ thuật

Bạn không cần bằng cấp về lập trình. Dù việc học các ngôn ngữ lập trình là rất hữu ích, Gene Linesky, kỹ sư phần mềm và nhà sáng lập startup, chia sẻ: "Giá trị của tấm bằng vẫn là chủ đề gây tranh cãi. Thay vào đó, hãy xem lập trình như một quá trình học hỏi từ thực tế - nơi bạn trưởng thành nhờ những sai lầm."

Hãy tìm hiểu các khái niệm cơ bản về cơ sở dữ liệu như bảng, khung nhìn/truy vấn và thủ tục. Bạn có thể sử dụng bất kỳ công cụ cơ sở dữ liệu đơn giản nào, chẳng hạn như:

MS Access
DB V
Fox Pro
Paradox
MySQL là lựa chọn lý tưởng để học tập vì nó miễn phí, phổ biến và thường sử dụng các truy vấn SQL.

Xác định loại lập trình viên bạn muốn trở thành. Các lập trình viên thường được phân loại như sau:

Lập trình viên Web
Lập trình viên ứng dụng máy tính để bàn
- Lập trình viên gắn liền với hệ điều hành
- Lập trình viên đa nền tảng
Lập trình viên ứng dụng phân tán
Lập trình viên thư viện/nền tảng/khung công việc/lõi
Lập trình viên hệ thống
- Lập trình viên nhân Kernel
- Lập trình viên trình điều khiển
- Lập trình viên trình biên dịch
Nhà khoa học lập trình

Nghiên cứu các công nghệ và ngôn ngữ lập trình liên quan đến lĩnh vực bạn chọn. Các phần tiếp theo sẽ đi sâu vào nhiệm vụ cụ thể của từng loại lập trình viên.

Lập trình Web

Hiểu rõ yêu cầu của lập trình Web. Các ứng dụng Web là phần mềm được thiết kế để hoạt động trên nền tảng internet, có thể truy cập thông qua trình duyệt như Firefox hoặc Internet Explorer. Chúng không nhất thiết cần kết nối internet liên tục, được xây dựng dựa trên các công nghệ web tiêu chuẩn như:

HTTP
FTP
POP3
SMTP
TCP
Giao thức IP
HTML
XML
Coldfusion
ASP
JSP
PHP
ASP.NET

Khám phá các trang web đa dạng để hiểu cấu trúc và thiết kế. (Nhấn chuột phải và chọn View Source hoặc F12). Tập trung vào sự đa dạng về kiểu và nội dung, không phải số lượng. Bạn nên xem qua ít nhất một trang thuộc các loại sau:

Trang giới thiệu công ty (thương mại, phi lợi nhuận, chính phủ)
Công cụ tìm kiếm (search engine, siêu tìm kiếm, thư mục)
Trang khai thác dữ liệu
Trang cá nhân
Trang thông tin (Wiki, blog, tin tức, bách khoa toàn thư)
Trang mạng xã hội (cổng xã hội, bookmark, ghi chép trực tuyến)
Trang cộng tác (Wiki, blog, và các loại khác)

Học ít nhất một kỹ thuật động não và phần mềm hỗ trợ. Ví dụ: sử dụng biểu đồ động não và phần mềm MS Visio để phát triển ý tưởng.

Làm quen với cấu trúc trang web. Tạo các biểu đồ khái niệm, sơ đồ trang và cấu trúc điều hướng để hiểu rõ cách tổ chức thông tin.

Tham gia một khóa học ngắn về thiết kế đồ họa. Học cách sử dụng ít nhất một phần mềm chỉnh sửa đồ họa (không bắt buộc nhưng rất được khuyến khích).

Nắm vững các khái niệm cơ bản về hạ tầng internet. Điều này bao gồm hiểu biết về:

Các giao thức dịch vụ web phổ biến (HTTP, FTP, SMTP, và POP3 hoặc IMAP4)
Phần mềm máy chủ web (ưu tiên nền tảng bạn sẽ làm việc chính)
Phần mềm trình duyệt web
Phần mềm máy chủ và máy khách email

Học HTML và CSS. Bạn cũng có thể sử dụng phần mềm biên tập HTML theo kiểu WYSIWYG (What You See Is What You Get) để hỗ trợ quá trình học.

Học XML và các công nghệ liên quan như XSL và XPath (không bắt buộc nhưng được khuyến khích).

Bắt đầu với việc tạo các trang web tĩnh đơn giản cho đến khi bạn thành thạo HTML.

Học một ngôn ngữ lập trình kịch bản phía máy khách. JavaScript là lựa chọn phổ biến, trong khi VBScript ít tương thích hơn với các trình duyệt.

Làm quen sâu với ngôn ngữ lập trình kịch bản phía máy khách mà bạn đã học. Hãy khám phá và tận dụng tối đa khả năng của ngôn ngữ đó. Chỉ chuyển sang bước tiếp theo khi bạn đã thực sự thành thạo.

Học ít nhất một ngôn ngữ lập trình phía máy chủ. Nếu bạn chọn tập trung vào một phần mềm máy chủ cụ thể, hãy học các ngôn ngữ mà nó hỗ trợ. Ngược lại, hãy học ít nhất một ngôn ngữ cho mỗi phần mềm máy chủ phổ biến.

Tạo một dự án thử nghiệm sau khi hoàn thành việc học ngôn ngữ lập trình máy chủ.

Xây dựng một trang web cá nhân và bắt đầu thử nghiệm trực tuyến với nó.

Lập trình Ứng dụng Máy tính để bàn

Hiểu rõ mục tiêu của lập trình ứng dụng máy tính để bàn. Phần lớn lập trình viên trong lĩnh vực này tập trung vào các giải pháp kinh doanh, vì vậy việc nắm vững kiến thức về doanh nghiệp, cơ cấu tổ chức và tài chính sẽ giúp tiết kiệm thời gian đáng kể.

Nghiên cứu các kiến trúc phần cứng máy tính khác nhau. Một khóa học cơ bản về thiết kế mạch kỹ thuật số và kiến trúc máy tính sẽ rất hữu ích. Tuy nhiên, nếu mới bắt đầu, bạn có thể đọc một số hướng dẫn như đây và đây để làm quen trước khi quay lại bước này sau khi học ngôn ngữ lập trình đầu tiên.

Học một ngôn ngữ lập trình đơn giản dành cho người mới bắt đầu. Đừng ngại học những ngôn ngữ như Scratch, dù chúng thường dành cho trẻ em. Chúng giúp giảm bớt khó khăn khi tiếp cận ngôn ngữ lập trình đầu tiên. Bước này là tùy chọn và có thể thực hiện trước bước trước đó.

Tìm hiểu sơ lược về các mô hình lập trình: thủ tục, hướng đối tượng và hàm.

Tham gia một khóa học cơ bản về một ngôn ngữ lập trình thủ tục. Dù sau này bạn chọn ngôn ngữ nào, kiến thức về lập trình thủ tục vẫn rất quan trọng. Đây cũng là cách dễ nhất để nắm bắt các khái niệm lập trình cơ bản.

Học ít nhất một phương pháp mô hình hóa nâng cao như UML hoặc ORM.

Bắt đầu viết các ứng dụng nhỏ, chẳng hạn như ứng dụng giao tiếp (console application). Sử dụng các bài tập thực hành từ sách về ngôn ngữ lập trình. Chọn một công cụ phù hợp để viết chương trình với ngôn ngữ bạn đang học.

Tham gia một khóa học nâng cao về ngôn ngữ lập trình bạn chọn. Đảm bảo bạn hiểu và có thể áp dụng các khái niệm sau:

Nhập xuất dữ liệu từ người dùng.
Luồng logic và thực thi trong lập trình thủ tục.
Khai báo, gán và so sánh biến.
Câu lệnh rẽ nhánh như if..then..else và switch..case.
Vòng lặp như while, do..while, for.
Tạo và gọi thủ tục, hàm.
Kiểu dữ liệu và thao tác với chúng.
Kiểu dữ liệu do người dùng định nghĩa (struct, record).
Nạp chồng hàm và toán tử (nếu được hỗ trợ).
Truy cập bộ nhớ (con trỏ, đọc ô nhớ).
Con trỏ hàm (nếu được hỗ trợ).

Áp dụng các kỹ thuật nâng cao đã học.

Mô hình hướng đối tượng.

Tham gia một khóa học cơ bản về ít nhất một ngôn ngữ lập trình khác trong mô hình lập trình khác. Hầu hết lập trình viên chuyên nghiệp đều học một ngôn ngữ cho mỗi mô hình. Bắt đầu với một ngôn ngữ, thực hành và tích lũy kinh nghiệm trước khi chuyển sang ngôn ngữ mới. Khám phá các mô hình như:

Lập trình logic.
Lập trình hàm.

So sánh hai ngôn ngữ lập trình bạn đã học. Đánh giá điểm mạnh và điểm yếu của từng ngôn ngữ bằng cách:

Viết lại một dự án đơn giản từ ngôn ngữ đầu tiên sang ngôn ngữ thứ hai.
Thực hiện một dự án mới bằng cả hai ngôn ngữ.
Tạo bảng so sánh nhanh giữa các câu lệnh và đặc điểm độc đáo của mỗi ngôn ngữ.
Mô phỏng đặc điểm độc đáo của một ngôn ngữ bằng ngôn ngữ còn lại.

Học các khái niệm lập trình trực quan bằng một trong các ngôn ngữ bạn đã biết. Hầu hết ngôn ngữ đều hỗ trợ lập trình trực quan và giao diện người dùng. Bạn có thể:

Tìm hiểu về lập trình sự kiện và cách xử lý chúng.
Khám phá các phần mềm máy tính để hiểu cách chúng hoạt động.
Đọc các bài viết hoặc hướng dẫn về giao diện đồ họa người dùng.

Áp dụng kiến thức vào các dự án phần mềm nhỏ do bạn thiết kế. Giải quyết các vấn đề hàng ngày bằng cách viết các chương trình đơn giản như đổi tên tập tin hàng loạt, so sánh văn bản, hoặc sao chép tên tập tin vào một tệp văn bản.

Tạo một “dự án tốt nghiệp” ảo. Hoàn thành dự án từ đầu đến cuối, áp dụng các kỹ thuật lập trình trực quan bạn đã học.

Mở rộng kiến thức về khung công việc/thư viện/gói trực quan bạn đã học. Tham gia các khóa học nâng cao, tập trung vào chi tiết và học hỏi các mẹo hay từ tài nguyên trực tuyến.

Tìm kiếm và nghiên cứu các gói/thư viện trực quan khác cho ngôn ngữ lập trình của bạn.

Tham gia một khóa học về đồ họa (không phải thiết kế đồ họa). Điều này rất hữu ích cho các lập trình viên muốn tạo ra giao diện người dùng hấp dẫn và tương tác tốt.

Trở thành lập trình viên trò chơi (tùy chọn). Lập trình trò chơi thường được xem là một phần của lập trình máy tính để bàn. Nếu bạn muốn theo đuổi lĩnh vực này, hãy học thêm về đồ họa và cân nhắc chọn một ngôn ngữ lập trình logic/hàm như Prolog hoặc Lisp làm ngôn ngữ thứ hai.

Lập trình Ứng dụng Phân tán

Tìm hiểu về lập trình ứng dụng phân tán. Đây là một lĩnh vực phức tạp, đòi hỏi kiến thức sâu rộng về máy tính và công nghệ truyền thông.

Tìm hiểu nhanh về hệ thống mạng và phần cứng liên quan. Mặc dù bước này là tùy chọn, việc hiểu biết về cấu trúc mạng sẽ mang lại lợi ích đáng kể.

Làm quen với kiến trúc phần cứng và các thiết bị mạng như hub, switch và router.

Tham gia một khóa học về các giao thức mạng cơ bản. Bạn cần nắm vững mô hình OSI, Ethernet, IP, TCP, UDP và HTTP trước khi bắt đầu lập trình ứng dụng phân tán.

Học và làm quen với ngôn ngữ XML.

Bắt đầu bằng việc học một ngôn ngữ lập trình kịch bản cho chương trình thông dịch lệnh. Trên Windows, bạn có thể sử dụng bất kỳ kịch bản nào tương thích với Windows Scripting Host. Trên Linux, Bash và Perl là những lựa chọn phổ biến. JavaScript được khuyến khích vì:

Được hỗ trợ rộng rãi trên cả Windows và Linux.
Dễ học và phổ biến.
Cú pháp ALGOL giúp bạn dễ dàng chuyển sang các ngôn ngữ như C, C++, C#, Java.
Giúp bạn làm quen với lập trình kịch bản phía máy khách cho web.

Bắt đầu bằng cách áp dụng lập trình thủ tục với ngôn ngữ kịch bản bạn chọn. Sau đó, bạn có thể khám phá các kỹ thuật và mô hình lập trình nâng cao mà ngôn ngữ hỗ trợ. Hầu hết các ngôn ngữ kịch bản đều liên quan đến lập trình thủ tục ở một mức độ nào đó.

Sử dụng ngôn ngữ kịch bản để viết các kịch bản giao tiếp giữa các máy tính. Tìm hiểu các yêu cầu cần thiết để thực hiện việc này, bắt đầu từ các giao tiếp đơn giản.

Chuyển sang một ngôn ngữ lập trình/kịch bản máy tính để bàn, ưu tiên ngôn ngữ đa mô hình như Python. Java và C# là những lựa chọn phổ biến vì:

Hỗ trợ lập trình hướng đối tượng, giúp quản lý mã nguồn trong nhóm lớn.
Hỗ trợ lập trình sự kiện, hướng đối tượng và thủ tục.
Khung công việc phân tán (đặc biệt là Java).
Có nhiều thư viện mạng sẵn có, cả mã nguồn mở và tích hợp sẵn.

Tập trung vào các tính năng cốt lõi của ngôn ngữ, đặc biệt là hỗ trợ kết nối mạng. Giảm bớt sự chú ý vào các yếu tố giao diện người dùng như thiết kế cửa sổ và xuất thông tin.

Tham gia một khóa học về thiết kế và kiến trúc ứng dụng phân tán. Bạn có thể học qua sách, hướng dẫn trực tuyến hoặc khóa học chính thức. Điều quan trọng là nắm vững kiến trúc và khái niệm cơ bản của ứng dụng phân tán.

Học cách xây dựng các thành phần dịch vụ bằng ngôn ngữ lập trình bạn chọn.

Học ít nhất một trong các công nghệ sau:

Common Object Request Broker Architecture (CORBA)
Simple Object Access Protocol (SOAP)
Asynchronous JavaScript and XML (AJAX)
Distributed Component Object Model (DCOM)
.NET Remoting
XML Web Services

Hầu hết lập trình viên ứng dụng phân tán đều học nhiều ngôn ngữ để hỗ trợ đa nền tảng.

Lập trình Thư viện/Nền tảng/Khung công việc/Lõi

Hiểu rõ về lập trình lõi. Các lập trình viên lõi là những chuyên gia cao cấp, chuyên chuyển đổi ứng dụng thành các đơn vị mã để lập trình viên khác sử dụng.

Nếu chưa học, hãy học một ngôn ngữ lập trình hỗ trợ xây dựng các thành phần/gói tái sử dụng.

Tham gia một khóa học nâng cao về UML và ORM. Đây là những công cụ không thể thiếu đối với các nhà phát triển thư viện.

Đăng ký một khóa học về kỹ thuật phần mềm.

Tìm hiểu sâu về các kỹ thuật lập trình mô đun, dựa trên thành phần, hướng đối tượng và theo sự kiện. Càng hiểu biết nhiều mô hình và ngôn ngữ, bạn càng dễ dàng trở thành một lập trình viên thư viện/gói thành công.

Khám phá các hệ điều hành khác nhau và các khung công việc lập trình mà chúng hỗ trợ.

Tập trung học tập vào các khung công việc, ngôn ngữ lập trình và công nghệ độc lập với nền tảng.

Nếu ngôn ngữ bạn học có phiên bản theo tiêu chuẩn ANSI/ISO/IEEE/W3C, hãy nắm vững các tiêu chuẩn đó. Luôn ưu tiên sử dụng mã tuân thủ tiêu chuẩn khi có thể.

Thử bắt chước các thư viện đơn giản, đặc biệt là mã nguồn mở. Đây là bước khởi đầu hữu ích để trở thành lập trình viên thư viện/gói. Bắt đầu với các gói đơn giản như chuyển đổi đơn vị hoặc tính toán khoa học. Nếu là sinh viên, hãy áp dụng kiến thức từ các môn học khác để tạo ra các thư viện liên quan.

Tìm và thử nghiệm các gói mã nguồn mở trong lĩnh vực của bạn. Tải về phần nhị phân, sử dụng và đánh giá điểm mạnh, yếu. Sau đó, nghiên cứu mã nguồn để hiểu cách triển khai và thử tái tạo hoặc cải tiến chúng.

Nghiên cứu các phương pháp phân phối và triển khai thành phần cho lập trình viên.

Lập trình viên thư viện/gói thường tiếp cận vấn đề một cách đệ quy hoặc lặp lại, chia nhỏ vấn đề thành các tác vụ đơn giản hơn.
Họ có xu hướng khái quát hóa, giải quyết vấn đề tổng quát để tự động giải quyết các vấn đề nhỏ hơn.

Lập trình Hệ thống

Hiểu rõ yêu cầu của lập trình hệ thống. Lập trình viên hệ thống tập trung vào khoa học lập trình chứ không chỉ các ứng dụng cụ thể. Đừng giới hạn bản thân trong một nền tảng duy nhất.

Thực hiện ba bước đầu tiên của quy trình trở thành Lập Trình Viên Ứng Dụng Máy Tính để bàn.

Tham gia một khóa học nhập môn về Đại số Tuyến tính.

Học một khóa học về Tính toán.

Tham gia một khóa học về Lôgic học và/hoặc Toán rời rạc.

Làm quen với các hệ điều hành cơ bản khác nhau. Bạn có thể:

Hiểu cách cài đặt hệ điều hành.
Học cách cài đặt nhiều hệ điều hành trên một máy tính (tùy chọn nhưng được khuyến khích).
Cài đặt nhiều hệ điều hành và chỉ sử dụng các chức năng cơ bản mà chúng cung cấp.

Tham gia một khóa học hoặc đọc sách về kiến trúc phần cứng máy tính.

Mở rộng hiểu biết về các nền tảng phần cứng máy tính khác nhau.

Làm quen với hợp ngữ của hệ điều hành/nền tảng phần cứng bạn chọn. Sau này, bạn có thể học thêm hợp ngữ của các hệ thống khác.

Học ngôn ngữ ANSI C và C++, cùng với các khái niệm cơ bản về lập trình thủ tục.

Nắm vững và thực hành các thư viện C/C++ tiêu chuẩn trên nền tảng bạn chọn. Đặc biệt chú ý đến Thư viện Mẫu Tiêu chuẩn (STL) và có thể cả Thư viện Mẫu Hoạt động (ATL).

Tìm kiếm tài nguyên trực tuyến, sách và khóa học để hiểu sâu hơn về đặc tính của C trên nền tảng bạn chọn.

Thực hành viết mã nâng cao với C và C++.

Học thêm về Hợp ngữ nâng cao.

Tham gia một khóa học về thiết kế hệ điều hành.

Tìm và đọc tài liệu về nền tảng cụ thể bạn chọn. Điều này dễ dàng hơn nếu bạn chọn hệ điều hành dựa trên Unix. Hãy nắm vững hệ thống bạn sẽ làm việc.

Thực hành kiến thức của bạn. Bắt đầu bằng cách tạo các tiện ích hệ thống nhỏ. Bạn có thể:

Tái tạo các công cụ nhỏ có sẵn trên hệ thống.
Chuyển các tiện ích từ hệ điều hành khác sang hệ điều hành của bạn.

Học các ngôn ngữ theo thứ tự hữu ích nhất. Trong lập trình hệ thống, ANSI C nên được học trước C++, C#, Java hay D. C giúp bạn hiểu sâu về:

Biên dịch mã nguồn.
Tập tin đối tượng cấp thấp.
Liên kết mã nhị phân.
Ngôn ngữ máy và hợp ngữ.

Khoa học Lập trình

Hiểu rõ vai trò của một nhà khoa học lập trình. Họ là những chuyên gia cao cấp phát triển công nghệ tính toán như mã hóa, ngôn ngữ lập trình và thuật toán khai thác dữ liệu. Đạt được trình độ này thường đòi hỏi nghiên cứu học thuật chuyên sâu.

Tích lũy kiến thức tương đương với bằng cấp 4 năm về khoa học máy tính. Bạn có thể:

Học lấy bằng cấp chính thức (phổ biến nhất).
Tự học theo đề cương môn học từ các trường đại học hoặc tham gia các khóa học riêng lẻ (khó khăn hơn nhưng khả thi).

Chọn một chuyên ngành cụ thể. Càng chi tiết càng tốt, tùy thuộc vào sở thích của bạn. Một số lĩnh vực chính trong khoa học lập trình bao gồm:

Thiết kế thuật toán (tìm kiếm, sắp xếp, mã hóa, giải mã, phát hiện lỗi).
Thiết kế và tối ưu hóa ngôn ngữ lập trình/trình biên dịch.
Trí tuệ nhân tạo (nhận dạng mẫu, giọng nói, xử lý ngôn ngữ tự nhiên, mạng nơ-ron).
Khoa học người máy.
Lập trình khoa học.
Siêu tính toán.
Thiết kế và mô hình hóa hỗ trợ bởi máy tính (CAD/CAM).
Thực tại ảo.
Đồ họa máy tính (nghiên cứu cách thể hiện và thao tác đồ họa trong hệ thống máy tính).

Cân nhắc theo đuổi bằng cấp học thuật cao hơn. Bạn có thể học lên thạc sĩ hoặc tiến sĩ để nâng cao chuyên môn.

Học các công nghệ và ngôn ngữ lập trình liên quan đến lĩnh vực bạn chọn.

Lời khuyên

Dù bạn muốn theo đuổi kiểu lập trình nào hay đạt đến mức độ nào, hãy cân nhắc tham gia các lớp học tại trường hoặc đại học cộng đồng địa phương. Đừng ngại ngần trước những thuật ngữ như “Khoa học Máy tính”. Các lớp học không yêu cầu điều kiện tiên quyết thường tập trung vào kiến thức lập trình cơ bản. Tuy nhiên, hãy kiểm tra với giảng viên hoặc người hướng dẫn để đảm bảo lớp học phù hợp với mục tiêu của bạn, vì một số lớp như “Kỹ năng Máy tính” có thể chỉ tập trung vào ứng dụng văn phòng.

Du lịch

Ẩm thực

Khám phá

Đi Phượt

Vẻ đẹp Việt Nam

Chuyến đi