Tia UV là gì? Những loại tia UV nào có thể gây hại cho làn da và cách bảo vệ da hiệu quả trước chúng?

19/05/2025

Nội dung bài viết

Chúng ta thường xuyên được khuyên dùng các biện pháp bảo vệ da để tránh tác hại của tia UV từ ánh sáng mặt trời. Vậy, tia UV là gì? Tác động của chúng lên làn da ra sao và làm thế nào để phòng tránh những ảnh hưởng xấu từ tia UV?

Tia UV là gì?

Dù ánh sáng mặt trời mang lại nhiều lợi ích, nhưng không thể phủ nhận rằng nó cũng chứa đựng những nguy cơ đối với sức khỏe. Tia UV, hay còn gọi là tia cực tím, là sóng điện từ có bước sóng ngắn hơn ánh sáng khả kiến nhưng dài hơn tia X.

Với sự tiến bộ của khoa học, các chuyên gia đã phân loại ánh sáng mặt trời thành ba nhóm chính dựa trên độ dài bước sóng của chúng:

Tia hồng ngoại
Ánh sáng khả kiến
Tia UV

Tia UV có bao nhiêu loại?

Tia UV bao gồm 3 loại: UVA, UVB và UVC. Trong đó, tia UVA (bước sóng 380-315 nm) còn được gọi là sóng dài hay ánh sáng đen; tia UVB (bước sóng 315-280 nm) hay sóng trung bình; và tia UVC (bước sóng nhỏ hơn 280 nm) được biết đến với tên gọi sóng ngắn hoặc sóng khử trùng.

Tia UV (Ultraviolet)

Tia UV mang lại nhiều lợi ích cho cơ thể, điển hình là hỗ trợ tổng hợp vitamin D. Với liều lượng hợp lý, tia cực tím có thể thúc đẩy các quá trình sinh lý quan trọng trong cơ thể.

Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích, tia cực tím cũng tiềm ẩn nhiều tác hại đối với làn da, và nếu tiếp xúc lâu dài, có thể gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.

Tia hồng ngoại

Tia hồng ngoại là dạng bức xạ điện từ có bước sóng dài hơn ánh sáng mà mắt người có thể nhìn thấy. Mặc dù chúng ta không thể nhìn thấy tia hồng ngoại, nhưng chúng ta có thể cảm nhận được chúng qua nhiệt độ mà Mặt Trời mang lại cho Trái Đất.

Ánh sáng khả kiến

Ánh sáng mà mắt chúng ta có thể nhìn thấy (hay còn gọi là ánh sáng khả kiến) chiếm đến 40% tổng lượng bức xạ mặt trời chiếu xuống Trái Đất, và hiện nay, nguồn năng lượng này được sử dụng rộng rãi trong cuộc sống hàng ngày.

Tia UV có bao nhiêu loại?

Mặt Trời phát ra ba loại tia cực tím: UVA, UVB và UVC. Tuy nhiên, nhờ vào khả năng hấp thụ của tầng ozone, 99% tia cực tím đến Trái Đất là tia UVA, trong khi tia UVC bị tầng ozone hấp thụ hoàn toàn do sự phản ứng hóa học giữa tia UVC và ozone. Do vậy, mỗi khi có ánh sáng mặt trời, đều tồn tại tia cực tím.

Tia UV-A (380 – 315 nm): Không bị tầng ozone hấp thụ và có thể nhìn thấy đối với chim, côn trùng và cá.
Tia UV-B (315 – 280 nm): Bị tầng ozone hấp thụ phần lớn.
Tia UV-C (280 – 100 nm): Hoàn toàn bị tầng ozone và khí quyển hấp thụ.

Tuy nhiên, tình trạng thủng tầng ozone hiện nay đang trở nên nghiêm trọng, khiến cho tia UVB và UVC càng trở nên mạnh mẽ hơn trong ánh sáng mặt trời.

Tùy vào chất lượng, thủy tinh có thể trong suốt với tia UVA (vì tia UVA có thể xuyên qua thủy tinh), nhưng lại mờ đục với các tia sóng ngắn như UVB và UVC (do chúng không thể xuyên qua thủy tinh). Silic hoặc thạch anh, tùy vào chất lượng, có thể cho phép tia UVC đi qua.

Mức độ ảnh hưởng của tia UV phụ thuộc vào nhiều yếu tố

Vị trí địa lý

Cường độ tia UV thường cao nhất ở các khu vực nhiệt đới, đặc biệt là gần xích đạo. Khi càng xa xích đạo, nguy cơ tiếp xúc với tia UV sẽ giảm dần.

Độ cao so với mực nước biển

Cường độ tia UV tỉ lệ thuận với độ cao so với mực nước biển; càng lên cao, tia UV càng mạnh.

Thời điểm trong ngày

Tia UV có xu hướng mạnh mẽ nhất vào khoảng thời gian giữa trưa, khi mặt trời chiếu sáng trực tiếp gần như vuông góc với mặt đất, từ 10h sáng đến 14h chiều.

Khung cảnh và môi trường

Mức độ tia UV thường cao hơn ở những không gian rộng rãi, đặc biệt là trên các bề mặt phản xạ mạnh như tuyết và cát biển. Thực tế, cường độ tia UV có thể gần như gấp đôi khi chúng phản xạ từ bề mặt tuyết.

Ở các khu vực thành thị, tia UV thường ít hơn do sự hiện diện của các tòa nhà cao tầng, bóng râm và cây cối che chắn ánh sáng mặt trời.

Tia UV nào ảnh hưởng đến da?

Tia UV-A

Tia UVA chiếm 9.5% tổng lượng bức xạ mặt trời và có mặt ở mọi nơi có ánh sáng mặt trời. Tia này có khả năng xuyên qua quần áo và cửa kính, vì vậy chúng có thể tác động trực tiếp đến làn da của bạn.

Với bước sóng ngắn, tia UVA có thể gây ảnh hưởng đến lớp hạ bì của da, khiến da bị sạm màu và nám.
Với bước sóng dài hơn, tia UVA xâm nhập sâu vào lớp hạ bì, phá hủy collagen và làm da nhanh chóng lão hóa.

Tia UV-B

Tia UVB có bước sóng ngắn và đã bị suy giảm trước khi đi qua tầng khí quyển, nên phần lớn bị chặn lại bởi cửa kính và quần áo thông dụng. Mặc dù không mạnh mẽ như tia UVA, nhưng mức độ nguy hiểm của tia UVB không kém phần đáng sợ.

Tia UVB là tác nhân trực tiếp tấn công tầng biểu bì của da, gây ra những tổn thương như: khô nẻ, sạm màu, cháy nắng, nám, tàn nhang, đồi mồi và kích ứng da.
Đặc biệt, khi tiếp xúc với cường độ cao, tia UVB có thể ảnh hưởng đến lớp đáy tầng biểu bì, làm tổn thương tế bào, khiến chúng liên kết lại và hình thành khối u, dẫn đến ung thư da.

Tia UVC

Và "kẻ hủy diệt" mạnh nhất – tia UVC. Đây là loại tia có năng lượng cao nhất trong ba loại, có khả năng gây tổn hại nghiêm trọng đến cả da lẫn mắt của chúng ta.

May mắn thay, tầng ozone trong bầu khí quyển đã ngăn chặn gần như toàn bộ tia UVC khỏi việc chiếu xuống Trái Đất. Tuy nhiên, với sự suy yếu của tầng ozone, tia UVC vẫn có thể xuyên qua, mang theo nguy cơ lớn đối với sức khỏe con người.

Chỉ số tia UV bao nhiêu là có hại?

Các báo cáo về chỉ số tia cực tím từ các Trung tâm Khí tượng thủy văn thường dùng thuật ngữ Chỉ số tia cực tím (hay còn gọi là chỉ số UV), một phép đo quốc tế chuẩn về mức độ mạnh yếu của bức xạ cực tím từ ánh sáng mặt trời.

Theo Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ (EPA)

Chỉ số UV từ 0 - 2 được xem là mức độ thấp
Chỉ số UV từ 8 - 10 có thể gây bỏng da chỉ sau 25 phút tiếp xúc
Chỉ số UV từ 11 trở lên được xếp vào mức cực kỳ cao, rất nguy hiểm, chỉ sau 15 phút tiếp xúc với ánh nắng mà không bảo vệ, da và mắt có thể bị bỏng.

Cách bảo vệ làn da khỏi tác hại của tia UV

Theo khuyến cáo từ các nhà khoa học, biện pháp hiệu quả nhất để bảo vệ da khỏi tác hại của tia UV chính là chống nắng. Có nhiều cách chống nắng khác nhau, và việc sử dụng chúng đúng cách cũng đóng vai trò rất quan trọng:

Bôi kem chống nắng

Đây là phương pháp phổ biến và mang lại hiệu quả bảo vệ cao nhất. Bên cạnh việc lựa chọn kem chống nắng phù hợp, bạn cũng nên lưu ý đến các chỉ số như SPF và PA để đảm bảo hiệu quả bảo vệ tốt nhất.

SPF là chỉ số bảo vệ da khỏi tia UVB, chỉ số càng cao thì khả năng chống tia UVB càng mạnh mẽ. PA thể hiện khả năng chống lại các tác hại của tia UVA.

Chỉ số PA càng cao, khả năng bảo vệ da khỏi tia UVA càng mạnh mẽ. Bạn có thể lựa chọn các sản phẩm với chỉ số PA+++ hoặc PA++++ để đạt hiệu quả bảo vệ tối ưu.

Dù thời tiết có mát mẻ hay bạn đang ngồi trong văn phòng, việc sử dụng kem chống nắng vẫn là điều cần thiết để bảo vệ làn da khỏi các tác hại của tia UV.

Dùng viên uống chống nắng

Viên uống chống nắng là một phương pháp bảo vệ da hiện đại và đang được nhiều người ưa chuộng. Viên uống này giúp bổ sung các chất chống oxy hóa, trung hòa gốc tự do, phục hồi DNA bị hư hại, ngăn ngừa ung thư da và chống lão hóa hiệu quả.

Một số phương pháp khác để bảo vệ làn da

Cung cấp đầy đủ dưỡng chất, bổ sung thực phẩm giàu chất chống oxy hóa như cam quýt, trà xanh, cà rốt, và ớt chuông đỏ,...
Sử dụng trang phục chống nắng chuyên dụng, kết hợp kính râm và khẩu trang chống UV để bảo vệ da tối đa khỏi tác hại của tia cực tím.
Tránh tiếp xúc với ánh nắng mặt trời vào khoảng thời gian từ 11h đến 14h, khi tia UV có cường độ mạnh nhất.
Hạn chế tiếp xúc với bức xạ nhân tạo như ánh sáng từ màn hình điện thoại và máy tính, sử dụng tấm phim cách nhiệt cho cửa kính trong phòng hoặc ô tô để giảm thiểu tác động của tia UV.

Nguồn: Bác sĩ chuyên khoa I Lê Thị Thu Hằng - Bác sĩ Da Liễu - Khoa Khám bệnh & Nội khoa, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng

Tia UV mang đến những tác hại nghiêm trọng mà bất kỳ ai trong chúng ta cũng cần phải nhận thức và có các biện pháp phòng tránh hợp lý. Hy vọng bài viết này đã giúp bạn hiểu rõ hơn về tia UV, đồng thời cung cấp những cách thức bảo vệ da và sức khỏe khỏi các tác động tiêu cực.

Các chủ đề bạn có thể quan tâm: