Tìm hiểu về Bối mẫu: Dược liệu quý, công dụng và cách sử dụng an toàn

27/05/2025

Nội dung bài viết

Bối mẫu là vị thuốc nổi bật trong kho tàng Đông – Tây y. Liệu bạn đã thật sự am tường về dược liệu này? Cùng khám phá ngay sau đây!

Là dược liệu quý hiếm, bối mẫu được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền lẫn y học hiện đại. Hãy cùng Tripi tìm hiểu thành phần, công dụng, cách sử dụng cũng như những lưu ý cần thiết khi dùng loại thảo dược này.

Bối mẫu là dược liệu gì?

Bối mẫu có tên khoa học là Bullus Fritillariae cirlosac. Ngoài tên gọi phổ biến, dược liệu này còn được biết đến với nhiều tên khác như Xuyên bối mẫu, Ám tử bối mẫu, Điềm Bối mẫu, Cam túc bối mẫu, Thoa sa bối mẫu, Khổ thái, Khổ hoa, Càn mẫu, Thương thảo, Không thái,...

Đặc điểm sinh học của Bối mẫu

Phần dùng làm thuốc là thân hành của cây Xuyên bối mẫu (Fritillaria royiei Hook.) hoặc Bối mẫu lá quăn (Fritillaria cirrhosa D. Don.), thuộc họ Hành (Alliaceae). Loài cây này cao khoảng 40–60cm, thường ra hoa vào tháng 3–4 với hình dáng chuông xen giữa các lá. Mặt trong hoa có màu xanh lục điểm đường vân tím, mặt ngoài mang sắc vàng nhạt kèm sọc tím.

Bối mẫu là dược liệu gì?

Khu vực phân bố

Bối mẫu có nguồn gốc từ Trung Quốc, phổ biến tại các vùng núi cao, địa hình hiểm trở như Thanh Hải, Tứ Xuyên, Vân Nam. Ở Việt Nam, loài cây này chưa được ghi nhận mọc tự nhiên.

Quy trình thu hái và sơ chế

Bối mẫu thường được thu hoạch vào mùa hè hoặc mùa thu. Người ta đào lấy phần thân hành, phủi sạch đất cát, loại bỏ rễ và lớp vỏ thô, sau đó rửa kỹ và đem sấy hoặc phơi khô ở nhiệt độ thấp để giữ nguyên dược tính.

Thành phần hóa học có trong bối mẫu

Các hoạt chất quý trong bối mẫu

Theo nhiều công trình nghiên cứu, trong bối mẫu (Bullus Fritillariae cirrlosac) chứa nhóm alkaloid quý hiếm với các hoạt chất điển hình sau:

Peiminin – C27H43O3N
Peimin – C27H45O4N
Peimisin – C27H43O4N
Peimidin – C27H45O2N
Peimitidin – C27H43.47O3Nß
Fritimin – C38H62O3N2

Tác dụng nổi bật của bối mẫu

Những công dụng y học đáng chú ý của bối mẫu

Góc nhìn từ y học cổ truyền

Trong Đông y, bối mẫu có vị cam, hơi đắng, tính vi hàn, mang lại hiệu quả nhuận phế, tiêu đờm, thanh nhiệt. Loại dược liệu này đặc biệt hữu ích trong việc hỗ trợ điều trị ho khan, ho có đờm lẫn máu, viêm vú, bướu cổ và nhiều chứng bệnh liên quan đến đường hô hấp.

Góc nhìn từ y học hiện đại

Bối mẫu chứa các hoạt chất saponin và alkaloid – hai thành phần có tác dụng nổi bật trong việc giảm ho, tiêu đờm.

Ngoài khả năng làm dịu cơn ho, bối mẫu còn hỗ trợ giảm co thắt cơ trơn, chống co giật, kích thích tử cung cô lập (theo nghiên cứu trên thỏ và chuột cống). Đặc biệt, hoạt chất friti trong bối mẫu còn giúp hạ huyết áp hiệu quả.

Cách sử dụng bối mẫu trong dân gian

Bài thuốc trị ho có đờm cho phụ nữ mang thai

Loại bỏ lõi bối mẫu, sao vàng rồi tán mịn. Trộn với đường phèn, vo thành viên nhỏ bằng hạt ngô. Mỗi ngày ngậm từ 5 đến 10 viên để giảm ho hiệu quả.

Bài thuốc trị tưa lưỡi ở trẻ nhỏ

Dùng 2g bối mẫu đã bỏ lõi, trộn đều với 2ml nước lã và 2g mật ong. Bôi hỗn hợp này lên lưỡi trẻ 4–5 lần mỗi ngày. Trẻ có thể nuốt thuốc mà không gây hại.

Bài thuốc trị lao hạch (loa lịch)

Tán nhỏ các vị: Bối mẫu 10g, Huyền sâm 12g, Mẫu lệ 15g; trộn đều và vo thành viên. Uống 10g mỗi lần với nước sôi để nguội, ngày dùng hai lần.

Các cách sử dụng bối mẫu trong trị liệu

Bài thuốc hỗ trợ viêm loét dạ dày – tá tràng

Dùng một thang thuốc/ngày gồm: Bối mẫu, Chi tử, Đan bì, Thanh bì, Trạch tả, Hoàng liên – mỗi vị 8g; Trần bì 6g; Bạch thược 12g; Ngô thù du 4g. Sắc uống hằng ngày để cải thiện triệu chứng.

Bài thuốc trị chứng động kinh

Dùng: Bối mẫu 6g; Chu sa, Hổ phách, Trần bì – mỗi vị 6g; Thạch xương bồ 8g; Bán hạ chế, Cương tàm, Đởm nam tinh, Mạch môn, Viễn chí, Phục linh, Phục thần, Thiên ma, Toàn yết – mỗi vị 12g; Đảng sâm 16g. Tán mịn, trộn với nước sắc từ gừng, cam thảo, trúc lịch, làm hoàn. Uống 20g/lần, ngày 2 lần.

Những điều cần biết khi sử dụng bối mẫu trong điều trị bệnh

Lưu ý quan trọng khi dùng bối mẫu chữa bệnh

Tuyệt đối không phối hợp bối mẫu với Phụ tử hay Ô đầu – sự kết hợp này có thể gây nguy hiểm cho sức khỏe.
Trước khi sử dụng, cần nắm rõ chống chỉ định và các tác dụng phụ tiềm ẩn của bối mẫu. Không nên tự ý dùng nếu chưa có chỉ dẫn chuyên môn. Tốt nhất, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

Bài viết đã cung cấp những thông tin hữu ích về công dụng, cách dùng và các lưu ý quan trọng khi sử dụng bối mẫu. Hy vọng sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về loại dược liệu quý giá này.

Nguồn tham khảo: Nhà thuốc Long Châu, Dược điển Việt Nam V, Sách “Những cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam – Tập 1”

Tham khảo mật ong bán tại Tripi – lựa chọn hoàn hảo để kết hợp cùng bối mẫu:

Tripi – nơi an tâm chọn mua dược liệu và sản phẩm hỗ trợ sức khỏe.

Du lịch

Ẩm thực

Khám phá

Đi Phượt

Vẻ đẹp Việt Nam

Chuyến đi