5 bài phân tích xuất sắc nhất về hai câu kết trong thi phẩm 'Tỏ lòng' của danh tướng Phạm Ngũ Lão (Ngữ văn lớp 10)

18/06/2025

Nội dung bài viết

Bài phân tích mẫu số 4

Danh tướng Phạm Ngũ Lão không chỉ lưu danh sử sách với chiến công hiển hách chống quân Nguyên Mông, mà còn tỏa sáng với tư cách một nghệ sĩ tài hoa. Di sản văn chương của ông chỉ vỏn vẹn hai kiệt tác: 'Tỏ lòng' (Thuật hoài) và 'Viếng thượng tướng quốc công Hưng Đạo Đại Vương'. 'Tỏ lòng' được xem là tuyên ngôn bằng thơ về hình tượng người anh hùng thời Trần, kết tinh hào khí Đông A với sức mạnh phi thường và khí phách hiên ngang.

Được sáng tác bằng chữ Hán theo thể thất ngôn tứ tuyệt, bài thơ như bức tranh song đôi: hai câu đầu dựng lên hình ảnh binh hùng tướng mạnh, trong khi hai câu cuối là lời tự bạch đầy tâm huyết:

"Nam nhi vị liễu công danh trái
Tu thính nhân gian thuyết Vũ hầu"
(Thân nam nhi chưa trả xong nợ công danh
Thẹn thùng khi nghe chuyện Gia Cát xưa)

Quan niệm về chí làm trai của Phạm Ngũ Lão có sự tương đồng kỳ lạ với Nguyễn Công Trứ sau này. Cả hai đều coi trọng 'nợ công danh' - món nợ thiêng liêng với non sông. Điểm đặc sắc là cách tác giả thể hiện khát vọng ấy qua hình tượng Gia Cát Lượng (Vũ Hầu), khiêm nhường so sánh mình với bậc tiền nhân. Sự 'thẹn' ở đây không phải là mặc cảm, mà là động lực vươn tới lý tưởng cao đẹp.

Bằng ngôn ngữ cô đọng mà đa nghĩa, 'Tỏ lòng' đã khắc họa thành công hình tượng người tráng sĩ thời Trần với nhân cách lớn, đồng thời truyền tải hào khí một thời vàng son của dân tộc. Bài thơ như lời nhắn nhủ các thế hệ sau sống xứng đáng với cha ông.

Hình ảnh minh họa

Tranh minh họa tác phẩm

2. Bài phân tích mẫu số 5

Phạm Ngũ Lão (1255-1320), vị danh tướng lẫy lừng triều Trần, không chỉ ghi dấu ấn với chiến công hiển hách trong hai cuộc kháng chiến chống quân Mông-Nguyên mà còn tỏa sáng với tư cách một nghệ sĩ đa tài. Được phong tước Quan nội hầu, chỉ đứng sau nhạc phụ là Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn, ông là hiện thân của mẫu người văn võ song toàn hiếm có trong lịch sử.

Trong kho tàng văn học trung đại mang đậm tính giáo huấn "thi dĩ ngôn chí", "Tỏ lòng" của Phạm Ngũ Lão nổi bật như bản tuyên ngôn về chí nam nhi đầy khí phách. Bài thơ được cho là sáng tác năm 1284, trước thềm cuộc kháng chiến chống Nguyên-Mông lần thứ hai, khi tác giả nhận trọng trách trấn giữ biên cương.

Hai câu kết bài thơ là sự chuyển mạch tài tình từ hào khí dân tộc sang tâm sự riêng tư: "Nam nhi vị liễu công danh trái/Tu thính nhân gian thuyết Vũ hầu". Quan niệm về "nợ công danh" ở đây bắt nguồn từ tinh thần nhập thế tích cực của Nho giáo, đối lập với tư tưởng xuất thế của Phật giáo. Đó là lý tưởng sống cao đẹp của kẻ sĩ: dấn thân giúp đời, cứu nước, không chấp nhận lối sống ẩn dật.

Nỗi "thẹn" khi so mình với Gia Cát Lượng không phải là biểu hiện của sự tự ti, mà là minh chứng cho nhân cách lớn của một bậc anh hùng. Đó là nỗi thẹn đáng trân trọng của người luôn khát khao vươn tới sự hoàn thiện, là động lực thôi thúc lập nên công trạng hiển hách. Qua đó, ta thấy được vẻ đẹp tâm hồn và khí phách của con người thời đại nhà Trần - thời đại với hào khí Đông A sục sôi.

Với ngôn ngữ hàm súc, hình tượng kỳ vĩ, "Tỏ lòng" đã vượt qua khuôn khổ một bài thơ trữ tình để trở thành bản hùng ca bất hủ, nâng tầm vóc người anh hùng sánh ngang cùng vũ trụ. Bài thơ mãi mãi là lời nhắc nhở về lý tưởng sống cao đẹp cho các thế hệ mai sau.

Hình ảnh minh hoạ sống động

Hình ảnh minh hoạ đầy cảm hứng

3. Bài tham khảo số 1: Khám phá sâu sắc

Đại Việt sử ký toàn thư đã dành những lời ca ngợi chân thành về Phạm Ngũ Lão: "Xuất thân từ quân ngũ nhưng say mê văn chương, phóng khoáng mà chí lớn, thơ ca như hơi thở, nhưng đội quân dưới trướng hễ ra trận là chiến thắng." Khí phách ấy được khắc hoạ rõ nét qua thi phẩm 'Tỏ lòng'.

Bài thơ như bức tranh hoành tráng về con người thời đại với sức mạnh phi thường, nhân cách cao cả và khát vọng lớn lao, thấm đẫm hào khí Đông A. Hai câu kết đặc biệt gợi nhiều suy tư:

'Công danh nam tử còn vương nợ/Luống thẹn tai nghe chuyện Vũ Hầu'

Nợ công danh với đấng nam nhi thời loạn không chỉ là trách nhiệm mà còn là lẽ sống. Phạm Ngũ Lão chọn con đường trận mạc để trả nợ non sông. Cái 'thẹn' trước Gia Cát Lượng không phải sự tự ti mà là khát vọng vươn tới tầm cao của bậc vĩ nhân, là minh chứng cho nhân cách lớn. Bài thơ không chỉ là lời tự bạch của một vị tướng mà còn là tuyên ngôn về chí làm trai của cả một thế hệ.

Hình minh hoạ đậm chất sử thi

Hình minh hoạ khí phách Đông A

4. Bài tham khảo số 2: Hào khí từ trang sử vàng

Phạm Ngũ Lão - vị tướng kiệt xuất chống Nguyên Mông, cũng là nhà thơ với tâm hồn nghệ sĩ. Chỉ hai bài thơ còn lưu lại, nhưng 'Tỏ lòng' đã trở thành bản hùng ca bất hủ, khắc hoạ trọn vẹn khí phách anh hùng và hào khí một thời vàng son của dân tộc.

Bằng thể thơ tứ tuyệt hàm súc, hai câu đầu vẽ nên bức chân dung oai phong của quân đội nhà Trần, thì hai câu sau lại mở ra những trăn trở sâu kín của đấng nam nhi:

'Công danh nam tử còn vương nợ/Luống thẹn tai nghe chuyện Vũ Hầu'

Nợ công danh ở đây không đơn thuần là chuyện lập thân mà là món nợ thiêng liêng với non sông. Cái 'thẹn' trước Gia Cát Lượng chính là minh chứng cho nhân cách lớn - biết khiêm tốn trước những tấm gương sáng của lịch sử. Bài thơ như ngọn lửa truyền qua bao thế hệ, nhắc nhở mỗi chúng ta về lí tưởng sống cao đẹp: sống là phải có ích cho đời, cho nước.

Hình minh hoạ khí phách người anh hùng

Hình minh hoạ hào khí Đông A

5. Bài tham khảo số 3: Triết lý sống của bậc quân tử

Phạm Ngũ Lão (1255-1320) - vị tướng tài ba của triều Trần, người con ưu tú của mảnh đất Phù Ủng (Hưng Yên). Không chỉ là dũng tướng chống Nguyên Mông, ông còn là nhà thơ với tâm hồn nghệ sĩ. Trong số tác phẩm còn lại, 'Tỏ lòng' như viên ngọc quý tỏa sáng tinh thần thời đại.

Bài thơ ra đời năm 1284, khi giặc Nguyên đe dọa biên cương. Chỉ vỏn vẹn 28 chữ nhưng chứa đựng cả khí phách dân tộc. Hai câu kết đặc biệt gây xúc động:

'Thân nam nhi chưa trả xong nợ công danh/Thì luống thẹn thùng khi nghe chuyện Vũ hầu'

Nợ công danh ở đây không đơn thuần là chuyện lập thân mà là món nợ thiêng liêng với non sông. Cái 'thẹn' trước Gia Cát Lượng càng làm sáng lên nhân cách lớn - biết khiêm tốn trước những tấm gương sáng của lịch sử. Bài thơ như ngọn đuốc soi đường, nhắc nhở mỗi chúng ta về lẽ sống cao đẹp: sống là phải có ích cho đời, cho nước.