6 Bài phân tích "Tràng giang" của Huy Cận đặc sắc nhất dành cho học sinh lớp 11

I. Đôi nét về thi nhân và thi phẩm

1. Tác giả Huy Cận

- Huy Cận (1919-2005), tên thật Cù Huy Cận, quê gốc tại làng Ân Phú, Hương Sơn (nay thuộc xã Đức Ân, Vũ Quang), Hà Tĩnh.

- Năm 1939, ông lên Hà Nội theo học Trường Cao đẳng Canh Nông. Từ 1942 tích cực tham gia Việt Minh. Sau Cách mạng, ông đảm nhiệm nhiều vị trí quan trọng trong chính quyền.

- Là một trong những gương mặt tiêu biểu của phong trào Thơ mới. Tác phẩm tiêu biểu trước 1945 là tập "Lửa thiêng". Sau cách mạng, thơ ông có nhiều cách tân, tìm thấy sự hòa hợp giữa con người và thời đại qua các tập: "Trời mỗi ngày lại sáng" (1958), "Đất nở hoa" (1960)...

- Phong cách thơ Huy Cận sâu lắng, giàu chất triết lí và suy tưởng.

2. Thi phẩm Tràng Giang

Là một trong những kiệt tác xuất sắc nhất của Huy Cận, trích từ tập "Lửa thiêng".

Bố cục gồm 2 phần:

+ Khổ 1-3: Bức tranh thiên nhiên và tâm trạng thi nhân

+ Khổ 4: Tình yêu quê hương kín đáo

II. Hướng dẫn phân tích tác phẩm

Câu 1 (trang 30 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):

Lời đề từ thể hiện tư tưởng chủ đạo:

- "Bâng khuâng" diễn tả tâm trạng thi nhân trước vũ trụ bao la

- Hình ảnh "trời rộng", "sông dài" gợi không gian vô tận

→ Định hướng cảm xúc xuyên suốt: nỗi cô đơn trước vũ trụ mênh mông

Câu 2 (trang 30 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):

Âm điệu chủ đạo là nỗi buồn thăm thẳm, được tạo nên bởi:

- Nhịp thơ 2/2/3 đan xen 4/3 hoặc 2/5

- Thanh điệu thất ngôn trang trọng

→ Gợi nỗi sầu vô tận

Câu 3 (trang 30 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):

Bức tranh thiên nhiên phảng phất chất Đường thi:

- Sử dụng hệ thống hình ảnh ước lệ: tràng giang, thuyền về nước lại, bến cô liêu...

- Không gian ba chiều: chiều rộng (sông dài), chiều cao (trời rộng), chiều sâu (lớp lớp núi mây)

→ Vừa cổ điển vừa hiện đại

Câu 4 (trang 30 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):

Tình yêu quê hương được bộc lộ kín đáo qua:

- Hình ảnh "lòng quê dợn dợn" gợi nỗi nhớ trào dâng

- Tứ thơ "Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà" thể hiện lòng yêu nước thầm kín

Câu 5 (trang 30 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):

Nét đặc sắc nghệ thuật:

- Kết hợp hài hòa cổ điển và hiện đại

- Ngôn ngữ hàm súc, giàu sức gợi

- Hệ thống từ láy tinh tế

III. Bài tập vận dụng

Câu 1 (trang 30 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):

Không gian nghệ thuật được mở ra đa chiều:

- Chiều rộng: sông nước mênh mông

- Chiều cao: bầu trời thăm thẳm

- Chiều thời gian: từ hiện tại về quá khứ

Câu 2 (trang 30 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):

Liên hệ với thơ Thôi Hiệu:

- Điểm gặp gỡ: nỗi nhớ quê hương

- Điểm khác biệt: Huy Cận nhớ quê không cần tác động ngoại cảnh

I. Chân dung thi sĩ Huy Cận
- Tên thật Cù Huy Cận (1919-2005), một trong những cây đại thụ của thi ca hiện đại
- Cuộc đời gắn liền với cách mạng, mang nỗi niềm thế hệ qua những vần thơ đầy triết lí
- Sáng tác tiêu biểu:
+ Thi phẩm: Lửa thiêng (bản hùng ca của nỗi cô đơn), Vũ trụ ca, Trời mỗi ngày lại sáng...
+ Văn xuôi: Kinh cầu tự (khúc tâm tình về thân phận con người)
- Phong cách: Ngôn từ hàm súc, giàu tính tượng trưng, mỗi câu thơ như một vũ trụ thu nhỏ
II. Hành trình Tràng Giang
1. Khởi nguồn cảm hứng
- Bức tranh sông Hồng mùa thu 1939: Mênh mông nỗi niềm dưới lớp sóng
- Dòng sông trở thành không gian nghệ thuật đa chiều: Chiều rộng, chiều sâu và chiều tâm tưởng
2. Cấu tứ thi phẩm
- Khổ 1: Sóng gợn trăm chiều - nỗi sầu vạn kỷ
- Khổ 2-3: Nỗi cô đơn hóa thân thành củi khô, bèo dạt
- Khổ cuối: Hoàng hôn nhuộm màu nhớ thương quê nhà
3. Tinh hoa nghệ thuật
- Sự giao thoa độc đáo giữa thi pháp Đường thi và tư duy hiện đại
- Ngôn ngữ điêu luyện: Từ láy tạo nhạc tính, điệp ngữ như sóng vỗ miên man
- Hình ảnh vừa ước lệ (trời rộng sông dài) vừa đời thường (cành củi khô)
III. Những tầng nghĩa sâu xa
- Câu đề từ như lời tự hát: "Bâng khuâng trời rộng nhớ sông dài"
→ Không gian mở ra vô tận, nỗi nhớ trở thành nhân vật trữ tình
- Âm điệu: Nhịp 4/3 như bước chân lang thang, từ láy "đìu hiu", "chót vót" tạo nên bản giao hưởng buồn
- Tứ thơ "Không khói hoàng hôn...":
+ Khác với Thôi Hiệu, Huy Cận không cần ngoại cảnh mà lòng vẫn dậy sóng
+ Nỗi nhớ trở thành khát vọng tự do thầm kín của người dân mất nước
IV. Di sản thi ca
- Tràng Giang như tấm gương phản chiếu tâm hồn cả một thế hệ
- Vẻ đẹp vượt thời gian: Cổ điển mà không xưa cũ, hiện đại mà không cách tân
- Dòng sông thơ ấy mãi chảy trong lòng độc giả như khúc tráng ca về nỗi cô đơn và tình yêu quê hương