6 Bài soạn "Câu phủ định" lớp 8 đặc sắc nhất

A. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

I. Nét đặc sắc về hình thức và chức năng

Câu 1. Khám phá sự khác biệt giữa các câu sau:

a) Nam đi Huế (câu khẳng định)

b) Nam không đi Huế

c) Nam chưa đi Huế

d) Nam chẳng đi Huế

Nhận xét: Các câu b, c, d sử dụng từ ngữ phủ định "không", "chưa", "chẳng" để thể hiện sự phủ nhận hành động, trái ngược hoàn toàn với câu a mang tính khẳng định. Đây chính là sự đối lập giữa câu phủ định và câu khẳng định trong tiếng Việt.

Câu 2. Phân tích nghệ thuật sử dụng câu phủ định trong truyện ngụ ngôn:

"Thầy sờ vòi bảo:
- Tưởng con voi như thế nào, hóa ra nó sun sun như con đỉa.
Thầy sờ ngà bảo:
- Không phải, nó chần chẫn như cái đòn càn.
Thầy sờ tai bảo:
- Đâu có! Nó bè bè như cái quạt thóc."

Những câu phủ định "Không phải" và "Đâu có" được các thầy bói sử dụng để bác bỏ ý kiến của nhau, tạo nên kịch tính hài hước cho câu chuyện. Đây là ví dụ điển hình của câu phủ định bác bỏ trong giao tiếp.

B. HỆ THỐNG BÀI TẬP THỰC HÀNH

Bài 1. Nhận diện câu phủ định bác bỏ:
- "Cụ cứ tưởng thế đấy chứ nó chả hiểu gì đâu!" (bác bỏ suy nghĩ của Lão Hạc)
- "Không, chúng con không đói nữa đâu." (bác bỏ suy nghĩ về việc con đói)

Bài 2. Khám phá câu phủ định đặc biệt:
Các câu dạng "không phải là không", "không ai không" thực chất mang ý nghĩa khẳng định nhưng với sắc thái nhấn mạnh hơn. Ví dụ:
- "Câu chuyện không phải là không có ý nghĩa" = "Câu chuyện rất có ý nghĩa"
- "Không ai không từng ăn hồng" = "Ai cũng đã từng ăn hồng"

Bài 3. So sánh sắc thái phủ định:
"Choắt không dậy được nữa" (dứt khoát) khác với "Choắt chưa dậy được" (có thể sau này sẽ dậy). Sự lựa chọn từ ngữ phủ định thể hiện chính xác ý đồ nghệ thuật của tác giả.

Bài 4. Câu mang ý phủ định ẩn:
Các kiểu câu như "Đẹp gì mà đẹp!", "Làm gì có chuyện đó!" không chứa từ phủ định nhưng vẫn thể hiện rõ ý phủ nhận, thường dùng trong khẩu ngữ với sắc thái biểu cảm mạnh.

Bài 5. Nghệ thuật dùng từ trong Hịch tướng sĩ:
"Ta thường tới bữa quên ăn" (trạng thái tạm thời) khác với "không ăn" (từ chối hoàn toàn). "Chưa xả thịt lột da" (nhưng sẽ làm) khác với "chẳng xả thịt" (không làm). Sự tinh tế trong lựa chọn từ ngữ thể hiện khí phách và quyết tâm của vị tướng.

Bài 6. Thực hành đối thoại:
"- Cậu xem phim đó chưa? Hay lắm đúng không?
- Đâu có hay! Diễn viên diễn chẳng tự nhiên chút nào.
- Sao cậu khắt khe thế? Phim có nhiều chi tiết sâu sắc mà!"
(Đoạn hội thoại sử dụng cả câu phủ định miêu tả "diễn chẳng tự nhiên" và câu phủ định bác bỏ "Đâu có hay")