6 Bài soạn "Chuyện cơm hến" (Ngữ văn 7 - SGK Kết nối tri thức) ấn tượng và sâu sắc nhất

TRƯỚC KHI ĐỌC

Câu hỏi 1: Ẩm thực là tấm gương phản chiếu đặc trưng vùng miền. Em hãy chia sẻ những nét độc đáo trong văn hóa ẩm thực các vùng mà em biết.

Gợi mở:

Ẩm thực Việt Nam là bức tranh đa sắc màu vùng miền. Miền Bắc với khí hậu bốn mùa thường chuộng các món nóng hổi, đậm vị như phở, bún chả. Trong khi đó, miền Nam với nắng ấm quanh năm lại thiên về các món thanh mát, vị ngọt dịu từ rau củ và nước dừa. Đặc biệt, xứ Huế - nơi giao thoa của hai miền - mang đến những món ăn cân bằng giữa cay nồng và thanh nhã.

Câu hỏi 2: Nếu được giới thiệu một món ăn đặc trưng quê hương, em sẽ chọn món nào và vì sao?

Tâm tình:

Tôi sẽ tự hào giới thiệu món giò đỗ - tinh hoa ẩm thực quê nhà. Món ăn dân dã này kết tinh từ sự hòa quyện tinh tế giữa vị bùi của đậu xanh, giòn dai của mộc nhĩ và ngọt thơm của thịt lợn. Mỗi chiếc giò tròn trịa không chỉ là thành quả của bàn tay khéo léo mà còn chứa đựng tình cảm quê hương. Đặc biệt trong những dịp lễ tết, hương vị ấm nóng của giò đỗ như gói trọn niềm vui sum họp gia đình.

ĐỌC VĂN BẢN

Suy ngẫm: Qua cách miêu tả về thói quen ăn uống, em có nhận xét gì về quê hương của tác giả?

Khám phá:

Với những chi tiết đặc tả về cách người Huế thưởng thức vị cay, cùng lối xưng hô thân mật "dân Huế tui", ta có thể cảm nhận tác giả chính là người con của mảnh đất Cố đô, thấm đẫm tình yêu với những nét đẹp truyền thống nơi đây.

SAU KHI ĐỌC

Câu hỏi 1: Điều gì khiến cơm hến trở thành món ăn dân dã đặc trưng?

=> Gợi ý phân tích

- Chất dân dã toát lên từ:

+ Nguyên liệu giản dị: cá Lẹp, rau mưng, cơm nguội...

+ Cách bày bán mộc mạc: gáo mù u nhỏ xíu, bàn tay thoăn thoắt đong đầy tình cảm

+ Hình ảnh gánh hàng rong trở thành nét đẹp quen thuộc nơi phố Huế

Câu hỏi 2: Qua món cơm hến, em thấy phong cách ẩm thực Huế có gì đặc biệt?

=> Gợi ý phân tích

Cơm hến là sự kết hợp tinh tế giữa vẻ đẹp dân dã và sự cầu kỳ trong từng công đoạn. Người Huế không chỉ ăn bằng vị giác mà còn bằng cả tâm hồn, trân trọng giữ gìn hương vị thuần khiết của món ăn quê hương.

Câu hỏi 3: Phải chăng "Chuyện cơm hến" chỉ đơn thuần là bài viết về ẩm thực?

=> Gợi ý phân tích

Tác phẩm vượt lên trên một bài giới thiệu ẩm thực thông thường để trở thành thiên tùy bút đậm chất nhân văn. Qua món ăn, tác giả gửi gắm những suy tư sâu sắc về văn hóa, về cách gìn giữ bản sắc trong dòng chảy hiện đại.

Câu hỏi 4: Vì sao tác giả ví "món ăn đặc sản như di tích văn hóa"?

=> Gợi ý phân tích

Mỗi món đặc sản chính là "bảo tàng sống" lưu giữ tinh hoa văn hóa địa phương. Sự nguyên bản trong hương vị cũng quan trọng như việc bảo tồn nguyên vẹn những di sản vật thể. Bất kỳ sự "cải biên" tùy tiện nào cũng giống như xâm phạm đến di sản văn hóa.

Câu hỏi 5: Hình ảnh người bán hàng cùng gánh cơm hến gợi cho em điều gì về ý thức bảo tồn văn hóa?

=> Gợi ý phân tích

Gánh hàng rong nhỏ bé ấy chính là "pháo đài" bảo vệ bản sắc. Ngọn lửa trong bếp không chỉ nấu chín món ăn mà còn thắp lên ngọn lửa nhiệt thành với văn hóa truyền thống. Đó là minh chứng sống động cho sức sống bền bỉ của di sản ẩm thực trong đời sống đương đại.

VIẾT KẾT NỐI

Hãy miêu tả một nét sinh hoạt truyền thống thể hiện vẻ đẹp văn hóa quê em.

=> Gợi ý thực hành

Lễ hội làng quê tôi diễn ra vào mồng 6 tháng Giêng âm lịch - ngày hội tụ của những giá trị truyền thống. Từ sáng sớm, tiếng trống hội rộn rã đánh thức cả làng. Các cụ cao niên trong trang phục áo the khăn xếp chỉnh tề dâng lễ vật lên đình làng. Thanh niên trai tráng thi tài trong những trò chơi dân gian đầy tính nghệ thuật. Trẻ nhỏ háo hức với những gian hàng ẩm thực truyền thống. Không khí lễ hội như sợi dây vô hình kết nối quá khứ với hiện tại, gìn giữ cho tương lai những giá trị văn hóa đẹp đẽ của quê hương.

Khởi động tư duy

Câu 1. Ẩm thực - tấm gương phản chiếu đặc trưng vùng miền. Hãy chia sẻ hiểu biết của em về sự khác biệt ẩm thực giữa các vùng khí hậu.

Gợi mở: Vùng lạnh thường ưa chuộng món nướng, xào giữ nhiệt, trong khi vùng nhiệt đới thiên về món thanh mát như hấp, luộc.

Câu 2. Nếu được chọn một đại sứ ẩm thực quê hương, em sẽ giới thiệu món nào?

Gợi ý: Các tinh hoa ẩm thực Hà Thành như bún chả thanh tao, phở nồng nàn hương vị, hay bánh cuốn tinh tế...

Khám phá tác phẩm

Dấu ấn quê hương nào in đậm trong trang viết của tác giả?

Tinh tế nhận ra:

• Chất Huế đậm đà qua cách xưng hô "dân Huế tui" đầy tự hào
• Hiểu biết sâu sắc về văn hóa ẩm thực cố đô

Suy ngẫm sau đọc

Câu 1. Điều gì làm nên chất dân dã đặc trưng của cơm hến?

• Nguyên liệu mộc mạc: cơm nguội, cá lẹp, rau mưng
• Cách chế biến giản dị nhưng đầy tinh tế
• Hình ảnh gánh hàng rong trở thành nét đẹp văn hóa

Câu 2. Phong cách ẩm thực Huế toát lên điều gì qua món cơm hến?

Sự hài hòa giữa nét dân dã mộc mạc và sự cầu kỳ trong từng chi tiết, thể hiện triết lý sống của người Huế.

Câu 3. Giá trị nào khiến "Chuyện cơm hến" vượt lên một bài giới thiệu ẩm thực thông thường?

• Là thiên tùy bút đậm chất nhân văn
• Khắc họa sinh động văn hóa và con người xứ Huế

Câu 4. Vì sao món ăn đặc sản được ví như "di tích văn hóa"?

Mỗi món ăn truyền thống chính là bảo tàng sống lưu giữ tinh hoa văn hóa, cần được bảo tồn nguyên vẹn như di sản.

Câu 5. Hình ảnh người bán hàng rong gợi lên những suy tư gì về bảo tồn văn hóa?

• Vẻ đẹp lao động giản dị mà thanh lịch của người Huế
• Ý thức gìn giữ nét đẹp truyền thống trong đời sống hiện đại

Câu 6. Nét độc đáo nào trong văn phong tác giả tạo cảm giác gần gũi?

• Lối trò chuyện thân mật: "Tôi xin giới thiệu..."
• Giọng văn tự sự chân thành: "Xin tiếp tục..."

Câu 7. Cái tôi tác giả hiện lên như thế nào qua tác phẩm?

Một trí tuệ uyên bác, bản lĩnh văn hóa mạnh mẽ và tình yêu quê hương sâu đậm.

Sáng tạo kết nối

Hãy viết về một nét sinh hoạt truyền thống thể hiện vẻ đẹp văn hóa địa phương em.

I. Chân dung nghệ sĩ Hoàng Phủ Ngọc Tường

Hoàng Phủ Ngọc Tường (1937) - cây bút tài hoa của xứ Huế, dù quê gốc ở Triệu Phong, Quảng Trị. Cuộc đời ông là hành trình kết nối giữa giáo dục và nghệ thuật: từ giảng đường Đại học Sư phạm Sài Gòn đến chiến khu kháng chiến, từ bục giảng trường Quốc Học Huế đến trang viết đầy trăn trở.

Văn chương Hoàng Phủ Ngọc Tường là sự hòa quyện độc đáo giữa chất trí tuệ sắc sảo và cảm xúc dạt dào. Những thiên bút ký mang đậm dấu ấn cá nhân, lối hành văn mê đắm cùng tư duy liên tưởng phong phú đã đưa ông lên vị trí hàng đầu trong thể loại này. Giải thưởng Nhà nước năm 2007 là sự ghi nhận xứng đáng cho những đóng góp của ông, đặc biệt qua các tác phẩm như "Ai đã đặt tên cho dòng sông" - viên ngọc quý của văn học hiện đại.

II. Tinh hoa tản văn Chuyện cơm hến

1. Xuất xứ tác phẩm
Trích từ tập "Huế - Di tích và con người" (2001)

2. Nét đặc sắc thể loại
Tản văn - thể loại tự do nhưng đòi hỏi sự tinh tế: không cốt truyện phức tạp nhưng phải có cấu tứ độc đáo, giọng điệu riêng biệt và quan trọng nhất là phải thể hiện được cá tính tác giả cùng những suy tư sâu sắc về đời sống.

3. Cấu trúc tác phẩm
- Phần 1: Cơm hến - tinh hoa ẩm thực Huế
- Phần 2: Triết lý bảo tồn văn hóa qua món ăn

4. Thông điệp nhân văn
Tác phẩm vượt lên khỏi khuôn khổ một bài giới thiệu ẩm thực thông thường để trở thành bản tình ca về văn hóa Huế, về ý thức gìn giữ bản sắc trong dòng chảy hiện đại.

5. Nghệ thuật đặc sắc
- Ngôn ngữ đậm chất Huế
- Lối viết sinh động, giàu hình ảnh
- Cái tôi trữ tình đằm thắm mà sâu sắc

TRẢI NGHIỆM ĐỌC HIỂU

Câu 1: Khám phá sự khác biệt ẩm thực vùng miền
Gợi mở: Ẩm thực là tấm gương phản chiếu điều kiện tự nhiên - vùng lạnh chuộng món nóng, cay; vùng nhiệt đới ưa món thanh mát. Chính sự đa dạng này tạo nên bức tranh ẩm thực Việt phong phú.

Câu 2: Đại sứ ẩm thực quê hương
Tâm tình: Giò đỗ - món quà quê giản dị mà tinh tế, kết tinh từ sự hòa quyện của đậu xanh bùi béo, mộc nhĩ giòn dai và thịt lợn thơm ngon. Mỗi chiếc giò tròn trịa là cả tấm lòng của người làm, đặc biệt ngon khi thưởng thức lúc nóng hổi.

Câu 3: Dấu ấn Huế trong trang viết
Nhận diện: Qua cách xưng "dân Huế tui" đầy tự hào và hiểu biết sâu sắc về văn hóa ẩm thực cố đô, ta thấy rõ tác giả là người con của mảnh đất này.

SUY NGẪM SAU ĐỌC

Câu 1: Chất dân dã của cơm hến
- Nguyên liệu mộc mạc: cá Lẹp, rau mưng
- Cách bày bán giản dị: gáo mù u, bàn tay thoăn thoắt
- Hình ảnh gánh hàng rong trở thành nét đẹp văn hóa

Câu 2: Triết lý ẩm thực Huế
Cân bằng giữa nét dân dã (nguyên liệu) và sự cầu kỳ (chế biến), thể hiện quan niệm sống hài hòa của người Huế.

Câu 3: Giá trị vượt trội
Không đơn thuần là giới thiệu món ăn mà là thiên tùy bút đậm chất nhân văn, khắc họa sinh động văn hóa và con người xứ Huế.

Câu 4: Di sản văn hóa ẩm thực
Mỗi món ăn truyền thống là "bảo tàng sống" lưu giữ tinh hoa văn hóa, cần được bảo tồn nguyên vẹn như di tích.

Câu 5: Người giữ lửa văn hóa
Hình ảnh người bán hàng rong là biểu tượng đẹp về ý thức bảo tồn di sản trong đời sống đương đại.

SÁNG TẠO KẾT NỐI

Gợi ý: Lễ hội làng - nơi kết tinh những giá trị truyền thống, từ nghi thức tế lễ trang nghiêm đến các trò chơi dân gian sôi nổi, tất cả tạo nên bức tranh văn hóa sống động, kết nối quá khứ với hiện tại.

Tinh hoa nội dung

"Chuyện cơm hến" không đơn thuần là bài giới thiệu ẩm thực mà là thiên tùy bút đậm chất nhân văn, khắc họa sinh động văn hóa Huế qua món ăn dân dã. Tác giả nâng tầm cơm hến thành biểu tượng văn hóa, gửi gắm triết lý bảo tồn di sản.

Khám phá trước khi đọc

Câu 1: Ẩm thực - tấm gương phản chiếu đặc trưng vùng miền
Gợi mở: Mỗi vùng đất đều có ngôn ngữ ẩm thực riêng: từ bún thang thanh lịch của Hà Nội, sushi tinh tế Nhật Bản đến bibimbap đậm đà Hàn Quốc, tất cả tạo nên bản đồ ẩm thực đa sắc màu.

Câu 2: Đại sứ ẩm thực quê hương
Tự hào: Tôi sẽ chọn giới thiệu cốm làng Vòng - tinh hoa đồng quê Bắc Bộ, hay phở Hà Nội - hương vị quyến rũ làm say lòng du khách bốn phương.

Trải nghiệm đọc hiểu

Nhận diện tác giả: Qua cách xưng "dân Huế tui" đầy tự hào và hiểu biết sâu sắc về ẩm thực cố đô, ta thấy rõ Hoàng Phủ Ngọc Tường là người con của mảnh đất này.

Suy ngẫm sâu sắc

Câu 1: Chất dân dã trong từng hạt cơm hến
- Nguyên liệu mộc mạc: cơm nguội, cá lẹp, rau mưng
- Cách bày bán giản dị: gáo mù u, bàn tay thoăn thoắt
- Hình ảnh gánh hàng rong thành nét đẹp văn hóa

Câu 2: Triết lý ẩm thực Huế
Sự cân bằng tinh tế giữa nét dân dã (nguyên liệu) và sự cầu kỳ (chế biến), phản ánh quan niệm sống hài hòa của người Huế.

Câu 3: Giá trị vượt trội
Tác phẩm là bản tình ca về văn hóa Huế, về ý thức gìn giữ bản sắc trong dòng chảy hiện đại.

Câu 4: Di sản văn hóa ẩm thực
Mỗi món ăn truyền thống là "bảo tàng sống" lưu giữ tinh hoa, cần được bảo tồn nguyên vẹn như di tích.

Câu 5: Người giữ lửa văn hóa
Hình ảnh người bán hàng rong là minh chứng sống động cho ý thức bảo tồn di sản trong đời sống đương đại.

Sáng tạo kết nối

Gợi ý: Cốm làng Vòng - hương vị thuần khiết của đồng quê Bắc Bộ. Từng hạt cốm dẻo thơm không chỉ là đặc sản mà còn là ký ức tuổi thơ, là nét đẹp văn hóa Hà Nội xưa và nay.

I. Chân dung tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường

- Nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường (1937) - người con ưu tú của xứ Huế dù quê gốc Quảng Trị. Cả cuộc đời ông gắn bó máu thịt với mảnh đất Cố đô.

- Văn chương ông là sự hòa quyện tài tình giữa chất trí tuệ uyên bác và tâm hồn nghệ sĩ đa cảm, đặc biệt khi viết về Huế - nơi chứa đựng cả tâm huyết và tình yêu của ông.

- Các tác phẩm tiêu biểu: "Ai đã đặt tên cho dòng sông?" (viên ngọc quý của văn học), "Huế - Di tích và con người" (bức tranh toàn cảnh về văn hóa Huế)...

II. Tinh túy tác phẩm Chuyện cơm hến

1. Đặc điểm nổi bật:

- Thể loại: Tùy bút - tự do nhưng đầy chiều sâu

- Xuất xứ: Trích từ tập "Huế - Di tích và con người" (2001)

- Giọng điệu: Thân mật như trò chuyện, đậm chất Huế

2. Giá trị cốt lõi:

- Nội dung: Không chỉ là câu chuyện ẩm thực mà còn là bản tình ca về văn hóa Huế, về ý thức bảo tồn di sản.

- Nghệ thuật: Ngôn ngữ địa phương đặc sắc, lối viết giàu hình ảnh, cái tôi trữ tình đằm thắm.

III. Phân tích chi tiết

1. Cơm hến - linh hồn ẩm thực Huế

- Món ăn dân dã với nguyên liệu bình dị: cơm nguội, hến, rau mưng...

- Thế giới gia vị phong phú: từ ớt cay xè đến mè thơm lừng

- Triết lý sống ẩn chứa: "Trên đời chẳng có gì đáng bỏ đi"

2. Di sản văn hóa cần bảo tồn

- Quan điểm mạnh mẽ: "Món ăn đặc sản như di tích văn hóa"

- Phê phán những "cải tiến tạp nham" làm mất bản sắc

- Hình ảnh người bán hàng rong: biểu tượng của ý thức gìn giữ truyền thống

IV. Trải nghiệm đọc hiểu

Câu 1: Ẩm thực - tấm gương văn hóa
Khám phá: Mỗi vùng miền đều có ngôn ngữ ẩm thực riêng, từ sushi tinh tế Nhật Bản đến bún đậu mắm tôm đậm chất Hà Thành.

Câu 2: Tự hào đặc sản quê hương
Gợi ý: Phở Hà Nội - tinh hoa ẩm thực kinh kỳ, hay cốm làng Vòng - hương đồng gió nội.

V. Viết sáng tạo

Gợi mở: Lễ hội Chùa Thầy - nét đẹp văn hóa Quốc Oai:
"Hỡi ai chưa có người yêu
Vào hang Cắc Cớ chiều về có ngay"
Câu ca dao dân gian đưa ta về với ngôi chùa cổ kính, nơi lưu giữ những giá trị văn hóa ngàn đời của vùng đất địa linh nhân kiệt.

I. Chân dung nghệ sĩ Hoàng Phủ Ngọc Tường

- Nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường (1937) - cây bút tài hoa của xứ Huế, dù quê gốc Quảng Trị. Cuộc đời ông là hành trình kết nối giữa giáo dục và nghệ thuật: từ giảng đường Đại học Sư phạm Sài Gòn đến chiến khu kháng chiến, từ bục giảng trường Quốc Học Huế đến trang viết đầy trăn trở.

- Văn chương ông là sự hòa quyện độc đáo giữa chất trí tuệ sắc sảo và cảm xúc dạt dào. Những thiên bút ký mang đậm dấu ấn cá nhân, lối hành văn mê đắm cùng tư duy liên tưởng phong phú đã đưa ông lên vị trí hàng đầu trong thể loại này.

II. Tinh hoa tác phẩm Chuyện cơm hến

1. Xuất xứ và thể loại:
- Trích từ tập "Huế - Di tích và con người" (2001)
- Thể loại tản văn - tự do nhưng đòi hỏi sự tinh tế

2. Giá trị cốt lõi:
- Không chỉ là câu chuyện ẩm thực mà còn là bản tình ca về văn hóa Huế
- Ngôn ngữ đậm chất địa phương, lối viết sinh động, giàu hình ảnh

III. Phân tích chi tiết

1. Cơm hến - tinh hoa ẩm thực Huế
- Món ăn dân dã với nguyên liệu giản dị: cơm nguội, hến, rau mưng
- Thế giới gia vị phong phú: từ ớt cay xè đến mè thơm lừng
- Triết lý "Trên đời chẳng có gì đáng bỏ đi"

2. Di sản văn hóa cần bảo tồn
- Quan điểm mạnh mẽ: "Món ăn đặc sản như di tích văn hóa"
- Phê phán những "cải tiến tạp nham" làm mất bản sắc
- Hình ảnh người bán hàng rong: biểu tượng của ý thức gìn giữ truyền thống

IV. Trải nghiệm đọc hiểu

Câu 1: Ẩm thực - tấm gương văn hóa
Khám phá: Mỗi vùng miền đều có ngôn ngữ ẩm thực riêng, từ sushi tinh tế Nhật Bản đến bún đậu mắm tôm đậm chất Hà Thành.

Câu 2: Tự hào đặc sản quê hương
Gợi ý: Lươn xứ Nghệ - tinh hoa ẩm thực miền Trung với hương vị đậm đà khó quên.

V. Viết sáng tạo

Gợi mở: Lễ hội biển Cửa Lò - nét đẹp văn hóa miền Trung:
"Mỗi mùa hè về, biển Cửa Lò lại khoác lên mình chiếc áo mới rực rỡ. Những màn pháo hoa chào đón du khách, tiếng cười giòn tan của trẻ nhỏ, hình ảnh những con thuyền đánh cá trở về... tất cả tạo nên bức tranh sinh động về một miền quê giàu truyền thống văn hóa biển."