6 Bài soạn "Con hổ có nghĩa" (Ngữ văn 7 - SGK Kết nối tri thức) chất lượng và sâu sắc nhất

I. Tác giả và nguồn gốc tác phẩm

- Vũ Trinh (1759-1818), hiệu Nguyên Hanh Lan Trì Ngư Giả, quê Kinh Bắc (nay là Bắc Ninh)

- Một trí thức tài hoa đỗ hương cống năm 17 tuổi, trải qua hai triều đại Lê - Nguyễn

- Tác phẩm trích từ "Lan trì kiến văn lục", viên ngọc quý của văn học trung đại

II. Hành trình khám phá tác phẩm

• Thể loại: Truyện trung đại đặc sắc với nghệ thuật tự sự
• Bố cục: Hai câu chuyện song hành về lòng biết ơn
• Nghệ thuật: Nhân hóa tài tình, mượn chuyện loài vật nói lẽ người

III. Những mảnh ghép ý nghĩa

• Câu chuyện bà đỡ Trần: Hành trình vượt rừng đêm đầy kịch tính, nỗi lo âu của hổ đực và nghĩa cử cao đẹp trả ơn bằng cục bạc
• Câu chuyện bác tiều phu: Cảnh tượng xúc động khi hổ trắng vật vã vì hóc xương và mối ân tình kéo dài cả khi bác qua đời

IV. Những bài học sâu sắc

- Triết lý sống "uống nước nhớ nguồn" được khắc họa sinh động

- Sự song hành của hai câu chuyện như bản hợp xướng ngợi ca đạo lý làm người

- Chi tiết hổ dụi đầu vào quan tài bác tiều phu trở thành biểu tượng đẹp về tình nghĩa thủy chung

Khám phá tác phẩm Con hổ có nghĩa

* Tinh hoa nội dung:

Tác phẩm ngợi ca đạo lý sống ân nghĩa - nền tảng của nhân cách con người.

* Giải mã những thông điệp sâu sắc:

Câu 1:

- Hành động cứu giúp đầy nhân văn:

+ Bà đỡ Trần: Giúp hổ cái vượt cạn an toàn

+ Bác tiều phu: Can đảm gỡ khúc xương nguy hiểm từ họng hổ

Câu 2:

- Nghĩa cử đền ơn cảm động:

+ Tặng bà Trần khối bạc quý giá

+ Dành cho bác tiều phu sự tri ân trọn đời, kéo dài cả sau khi bác qua đời

Câu 3:

- Tiếng gầm chất chứa ngàn lời tri ân, thay cho lời cảm tạ khó nói

Câu 4:

- Bài học nhân văn: Sống phải biết ghi nhớ và đền đáp ơn nghĩa

Câu 5:

- Nghệ thuật song hành hai câu chuyện làm nổi bật triết lý:

+ Loài vật còn biết sống nghĩa tình, huống chi con người

+ Sức thuyết phục được nhân lên gấp bội

- Nếu thiếu một câu chuyện, thông điệp sẽ mất đi chiều sâu và sự đa diện

Câu 6:

- Chi tiết xúc động nhất: Hình ảnh hổ trắng đau đớn bên quan tài bác tiều phu, và nghĩa tình kéo dài hàng chục năm sau qua những mâm cúng giỗ. Đó là biểu tượng đẹp nhất của lòng biết ơn vĩnh cửu.

Khám phá tác phẩm

Nguồn gốc xuất xứ

- Trích từ tạp chí Văn học và Tuổi trẻ số tháng 5/2021, trang 47-49, bản dịch tinh tế của Dương Tuấn Anh

Cấu trúc tác phẩm

- Phần mở (từ đầu đến "nhờ số bạc ấy mà sống qua được"): Hành trình nghĩa cử giữa hổ và bà Trần

- Phần kết (đoạn còn lại): Mối nhân duyên giữa hổ và vị tiều phu nhân hậu

Tinh hoa nội dung

Bà đỡ Trần được hổ đưa vào rừng giúp hổ cái vượt cạn. Sau đó, hổ đực đền ơn bằng cục bạc quý giúp bà vượt qua nạn đói. Ở câu chuyện khác, vị tiều phu tốt bụng cứu hổ thoát khỏi mảnh xương mắc kẹt, được đáp trả bằng những món quà săn bắn và tấm lòng thủy chung qua nhiều năm tháng.

Giá trị nhân văn sâu sắc

Tác phẩm khéo léo mượn chuyện loài vật để ngợi ca đạo lí uống nước nhớ nguồn. Qua nghệ thuật nhân hóa tài tình, hình tượng con hổ hiện lên vừa oai phong vừa đầy tình nghĩa, trở thành bài học đạo đức sâu sắc cho con người.

Góc đối thoại văn chương

Câu 1: Những cử chỉ đẹp đẽ nào bà Trần và tiều phu dành cho hổ?

Gợi mở: Bà Trần như bà tiên đỡ đẻ trong rừng sâu, còn vị tiều phu như lương y cứu chữa dị vật cho hổ.

Câu 5: Tại sao cần hai câu chuyện song hành?

Khám phá: Hai mảnh ghép làm nên bức tranh toàn cảnh về đạo lí ân nghĩa, khiến thông điệp thêm phần thuyết phục và đa chiều.

Tinh túy tác phẩm

Truyện "Con hổ có nghĩa" là áng văn xuôi đặc sắc, khắc họa bài học sâu sắc về đạo lí ân nghĩa - nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc.

Câu 1: Những nghĩa cử cao đẹp dành cho loài hổ

Khám phá: Bà đỡ Trần như vị cứu tinh giúp hổ cái vượt cạn, trong khi bác tiều phu trở thành "bác sĩ" tài ba lấy dị vật cho hổ. Cả hai đều giúp đỡ bằng cả tấm lòng nhân ái.

Câu 2: Nghĩa cử đền ơn cảm động

Chiêm nghiệm: Hổ không chỉ trả ơn bằng vật chất (cục bạc, con mồi) mà còn bằng tình cảm chân thành, thủy chung suốt đời - minh chứng cho đạo lí "ăn quả nhớ kẻ trồng cây".

Câu 3: Ngôn ngữ của trái tim

Cảm nhận: Tiếng gầm cuối truyện là khúc ca của lòng biết ơn, vừa như lời tạm biệt đầy lưu luyến, vừa như tiếng khóc xót xa trước sự ra đi của ân nhân.

Câu 4: Thông điệp nhân văn

Suy ngẫm: Tác phẩm mượn hình tượng hổ - loài vật tưởng hung dữ - để khẳng định: sống có nghĩa là phẩm chất cao quý không phân biệt loài nào. Đó là bài học về lòng biết ơn sâu sắc.

Câu 5: Nghệ thuật kết cấu độc đáo

Phân tích: Hai câu chuyện như hai mặt của đồng xu, bổ sung cho nhau làm nổi bật chủ đề. Nếu thiếu một, tác phẩm sẽ mất đi chiều sâu và sức thuyết phục.

Câu 6: Khoảnh khắc ám ảnh

Tâm tình: Hình ảnh hổ đau đớn dụi đầu vào quan tài bác tiều phu rồi gầm lên tiễn biệt là khoảnh khắc đẹp nhất, chạm đến đáy lòng người đọc về tình nghĩa thủy chung.

* Tinh hoa tác phẩm:

"Con hổ có nghĩa" là bản hùng ca về đạo lý uống nước nhớ nguồn, khắc họa sâu sắc triết lý sống ân nghĩa thủy chung qua hình tượng loài vật tưởng chừng hung dữ.

* Khám phá chi tiết:

Câu 1: Nghĩa cử cao đẹp của con người

- Bà đỡ Trần thấu hiểu ngôn ngữ nước mắt của hổ đực, bác tiều phu dũng cảm vượt qua nỗi sợ để cứu giúp hổ trong cơn nguy khốn.

Câu 2: Ngôn ngữ của lòng biết ơn

- Hổ với bà đỡ: từ cử chỉ quỳ lạy đầy tôn kính đến món quà quý giá, cách tiễn biệt tinh tế đều thể hiện tấm lòng tri ân sâu sắc.

- Hổ với bác tiều: sự tưởng nhớ bền bỉ qua năm tháng, nỗi đau xót khi ân nhân qua đời và nghĩa cử đền ơn suốt mấy chục năm là bài học về lòng thủy chung.

Câu 3: Thanh âm của trái tim

Tiếng gầm không đơn thuần là âm thanh mà là ngôn ngữ cảm xúc đa chiều: khi là lời tri ân, khi thành tiếng khóc xót xa, tất cả đều xuất phát từ trái tim biết nghĩa.

Câu 4: Thông điệp nhân văn

Tác phẩm khẳng định: sống có nghĩa là phẩm chất vượt lên trên mọi ranh giới loài vật, trở thành chuẩn mực đạo đức cao quý cho con người.

Tinh túy tác phẩm:

"Con hổ có nghĩa" là bản hùng ca về đạo lý uống nước nhớ nguồn, khắc họa hình tượng loài vật biết trọng nghĩa tình. Tác phẩm trở thành bài học sâu sắc về lối sống ân nghĩa, thấy khó thì giúp, có ơn phải đền trong đạo làm người.

Khám phá chi tiết:

Câu 1: Nghĩa cử cao đẹp

- Bà đỡ Trần trở thành "bà mụ" của rừng xanh, bác tiều phu như vị lương y dũng cảm cứu chữa cho chúa sơn lâm.

Câu 2: Nghĩa tình sâu nặng

- Hổ đền ơn bà đỡ bằng cử chỉ tôn kính và món quà quý giá, với bác tiều phu là sự tri ân bền bỉ suốt mấy chục năm, kể cả khi ân nhân đã khuất.

Câu 3: Ngôn ngữ trái tim

Tiếng gầm của hổ không đơn thuần là âm thanh mà là khúc tráng ca về lòng biết ơn, vừa như lời hứa chân thành, vừa tựa tiếng khóc xót xa.