6 Bài soạn mẫu xuất sắc về 'Quan sát, tưởng tượng, so sánh và nhận xét trong văn miêu tả' dành cho học sinh lớp 6

I. NỀN TẢNG KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

1. Tầm quan trọng của các yếu tố: quan sát, tưởng tượng, so sánh và đánh giá trong văn miêu tả.

2. Rèn luyện kỹ năng nhận diện và ứng dụng các yếu tố này khi phân tích và sáng tác văn miêu tả.

II. PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH BÀI HỌC

1. Tham khảo 3 đoạn văn tiêu biểu trong sách giáo khoa.

2. Giải đáp các câu hỏi phân tích:

a) Đặc điểm nổi bật được khắc họa trong mỗi đoạn:

- Đoạn 1: Hình tượng Dế Choắt yếu ớt, đáng thương.

- Đoạn 2: Cảnh sắc hùng vĩ của vùng sông nước Cà Mau.

- Đoạn 3: Sức sống mãnh liệt của cây gạo mùa xuân.

b) Ngôn ngữ nghệ thuật đặc sắc:

- Đoạn 1: Từ láy gợi hình ảnh (gầy gò, lêu nghêu...).

- Đoạn 2: Hệ thống từ ngữ đa giác quan (mênh mông, ầm ầm...).

- Đoạn 3: Hình ảnh so sánh độc đáo (tháp đèn khổng lồ, ngọn lửa hồng...).

c) Phân tích các biện pháp tu từ:

- So sánh nhân hóa (Dế Choắt như gã nghiện thuốc phiện).

- Ẩn dụ đa tầng (sông nước như mạng nhện, rừng đước như trường thành...).

- Liên tưởng sáng tạo (cây gạo - tháp đèn, bông hoa - ngọn lửa...).

III. BÀI TẬP THỰC HÀNH

1. Phân tích nghệ thuật miêu tả Hồ Gươm.

2. Khám phá đặc điểm nhân vật Dế Mèn qua ngôn ngữ miêu tả.

3. Thực hành quan sát và miêu tả không gian sống.

4. Sáng tạo hình ảnh so sánh khi tả cảnh bình minh.

5. Viết đoạn văn miêu tả cảnh sông nước theo phong cách Đoàn Giỏi.

I. NGHỆ THUẬT QUAN SÁT VÀ SÁNG TẠO TRONG VĂN MIÊU TẢ

Câu 1: Khám phá ba đoạn văn mẫu trong sách giáo khoa.

Câu 2: Phân tích nghệ thuật miêu tả:

a. Đặc điểm nổi bật được khắc họa:

- Dế Choắt: Hình tượng gầy guộc, thiếu sức sống

- Cà Mau: Bức tranh thiên nhiên hùng vĩ với hệ thống sông ngòi chằng chịt

- Cây gạo: Biểu tượng sức sống mùa xuân rực rỡ

b. Ngôn ngữ nghệ thuật đặc sắc:

- Đoạn 1: Hệ thống từ láy tạo hình (gầy gò, lêu nghêu...)

- Đoạn 2: Nhịp điệu sống động (ầm ầm, rì rào...)

- Đoạn 3: Hình ảnh ẩn dụ sáng tạo (tháp đèn, ngọn lửa...)

c. Biện pháp tu từ nổi bật:

- So sánh nhân hóa (Dế Choắt như gã nghiện thuốc phiện)

- Ẩn dụ đa tầng (sông ngòi như mạng nhện)

- Liên tưởng độc đáo (cây gạo - tháp đèn khổng lồ)

II. THỰC HÀNH KỸ NĂNG VIẾT

Câu 1: Phân tích nghệ thuật miêu tả Hồ Gươm qua:

- Hình ảnh so sánh (gương bầu dục, con tôm...)

- Từ ngữ gợi hình (cong cong, lấp ló...)

- Chi tiết đặc trưng (Tháp Rùa, đền Ngọc Sơn...)

Câu 2: Đặc điểm nhân vật Dế Mèn:

- Ngoại hình: Rung rinh bóng mỡ, răng đen nhánh...

- Tính cách: Trịnh trọng vuốt râu, kiêu hãnh...

Câu 3: Hướng dẫn quan sát không gian sống:

- Kiến trúc tổng thể

- Cách bài trí nội thất

- Đặc điểm nổi bật

Câu 4: Gợi ý miêu tả bình minh:

- Mặt trời: Mâm lửa đỏ rực

- Bầu trời: Tấm lụa tím phớt

- Thiên nhiên: Bừng tỉnh sau giấc ngủ

Câu 5: Đoạn văn tham khảo tả cảnh rừng:

- Hình ảnh: Rừng tràm như nến khổng lồ

- Âm thanh: Giao hưởng thiên nhiên

- Mùi hương: Nồng nàn hương tràm

I. NGHỆ THUẬT MIÊU TẢ ĐẶC SẮC

Câu 1: Khám phá ba đoạn văn tiêu biểu:

(1) Hình tượng Dế Choắt gầy guộc qua ngòi bút Tô Hoài: "Cái chàng Dế Choắt, người gầy gò và dài lêu nghêu như một gã nghiện thuốc phiện..."

(2) Bức tranh sông nước Cà Mau sống động của Đoàn Giỏi: "Càng đổ dần về hướng mũi Cà Mau thì sông ngòi, kênh rạch càng bủa giăng chi chít như mạng nhện..."

(3) Sức sống mùa xuân rực rỡ qua lời văn Vũ Tú Nam: "Mùa xuân, cây gạo gọi đến bao nhiêu là chim ríu rít..."

Câu 2: Phân tích nghệ thuật:

a. Đặc điểm nổi bật:

- Dế Choắt: Gầy guộc, thiếu sức sống (gầy gò, lêu nghêu...)

- Cà Mau: Hùng vĩ, hoang sơ (bủa giăng chi chít, trời xanh nước xanh...)

- Cây gạo: Rực rỡ sức xuân (sừng sững, ngọn lửa hồng...)

b. Biện pháp nghệ thuật:

- So sánh nhân hóa (như gã nghiện thuốc phiện)

- Ẩn dụ đa tầng (như mạng nhện, như tháp đèn)

- Từ láy gợi hình (rì rào, lóng lánh...)

II. THỰC HÀNH SÁNG TẠO

Câu 1: Nghệ thuật miêu tả Hồ Gươm:

- Hình ảnh so sánh độc đáo (gương bầu dục, cong cong...)

- Chi tiết đặc trưng (Tháp Rùa, đền Ngọc Sơn...)

Câu 2: Phân tích nhân vật Dế Mèn:

- Ngoại hình: Rung rinh bóng mỡ, răng đen nhánh...

- Tính cách: Kiêu hãnh, ương ngạnh...

Câu 3-6: Hướng dẫn thực hành:

- Quan sát không gian sống

- Miêu tả cảnh bình minh

- Sáng tác đoạn văn tả cảnh

- Rút kinh nghiệm quan sát

I. NGHỆ THUẬT MIÊU TẢ TINH TẾ

Câu 1: Khám phá ba đoạn văn đặc sắc:

- Dế Choắt gầy guộc qua ngòi bút Tô Hoài

- Sông nước Cà Mau hùng vĩ của Đoàn Giỏi

- Sức sống mùa xuân qua hình ảnh cây gạo

Câu 2: Phân tích nghệ thuật:

a. Đặc điểm nổi bật:

- Dế Choắt: Ốm yếu, đáng thương

- Cà Mau: Thơ mộng, hùng vĩ

- Cây gạo: Rực rỡ sức sống

b. Biện pháp nghệ thuật:

- So sánh nhân hóa độc đáo

- Từ láy gợi hình sinh động

- Hình ảnh ẩn dụ sáng tạo

II. THỰC HÀNH SÁNG TẠO

Bài 1: Nghệ thuật miêu tả Hồ Gươm:

- Quan sát từ xa đến gần

- Hình ảnh cổ kính, trầm mặc

Bài 2: Phân tích nhân vật Dế Mèn:

- Ngoại hình cường tráng

- Tính cách kiêu hãnh

Bài 3-5: Hướng dẫn thực hành:

- Miêu tả không gian sống

- Sáng tác văn tả cảnh

- Rèn luyện quan sát

Phần I: KHÁM PHÁ NGHỆ THUẬT MIÊU TẢ TRONG VĂN HỌC

Câu 1 (trang 27 sgk Ngữ Văn 6 Tập 2):

Khám phá những đoạn văn đặc sắc:

Đoạn 1 - Chân dung Dế Choắt:

a) Dế Choắt hiện lên với thân hình gầy guộc, dài lêu nghêu tựa gã nghiện thuốc phiện tiều tụy. Tuổi thanh xuân mà đôi cánh ngắn ngủn chưa che kín lưng, để lộ cả mạng sườn như kẻ mặc áo gilê hở hang. Đôi càng bè bè thô kệch, bộ râu cụt ngủn cùng gương mặt ngơ ngẩn càng tô đậm vẻ thảm hại.

(Tô Hoài)

Đoạn 2 - Bức tranh sông nước Cà Mau:

Vùng đất mũi hiện lên với mạng lưới sông ngòi chằng chịt tựa tơ nhện khổng lồ. Bầu trời xanh thẳm hòa cùng sắc nước biếc, bao quanh bởi màu xanh bất tận của cỏ cây. Âm thanh rì rào bất tận từ rừng đước bốn mùa hòa cùng điệu nhạc sóng vỗ từ biển Đông. Dòng sông Năm Căn cuồn cuộn đổ ra biển như thác đổ, những đàn cá bơi lội tung tăng tựa người ếch giữa biển sóng. Thuyền xuôi giữa dòng sông rộng mênh mông, hai bên bờ là bức tường thành vô tận bằng đước xanh ngút ngàn.

(Đoàn Giỏi)

Đoạn 3 - Mùa xuân rực rỡ:

Cây gạo mùa xuân trở thành lâu đài ánh sáng khổng lồ giữa trời, hàng ngàn bông hoa đỏ rực như ngọn lửa hồng, những búp non xanh biếc tựa ngàn ánh nến pha lê. Tiếng chim chào mào, sáo sậu ríu rít tạo nên bản hợp xướng mùa xuân nhộn nhịp, vui tươi khó tả.

(Vũ Tú Nam)

Câu 2 (trang 28 sgk Ngữ Văn 6 Tập 2):

Khám phá nghệ thuật miêu tả:

a) Mỗi đoạn văn là một bức tranh sống động:

- Đoạn 1: Chân dung biếm họa đầy thương cảm về Dế Choắt

- Đoạn 2: Bức họa phong cảnh hùng vĩ nơi cực Nam Tổ quốc

- Đoạn 3: Khúc ca rộn ràng của thiên nhiên khi xuân về

b) Ngôn ngữ nghệ thuật đặc sắc:

- Đoạn 1: gầy gò, lêu nghêu, bè bè, ngẩn ngơ - ngòi bút châm biếm mà thương cảm

- Đoạn 2: mạng nhện, xanh biếc, rì rào, ầm ầm - bút pháp khoáng đạt

- Đoạn 3: tháp đèn, ngọn lửa, ánh nến - lối viết lãng mạn, bay bổng

=> Tài năng quan sát tinh tế cùng trí tưởng tượng phong phú là chìa khóa tạo nên những áng văn miêu tả xuất sắc.

c) Những so sánh độc đáo:

- Như gã nghiện thuốc, như áo gilê - so sánh gây bất ngờ

- Như mạng nhện, như thác đổ - so sánh tạo hình ảnh mạnh mẽ

- Như tháp đèn, như ngọn lửa - so sánh đầy chất thơ

=> Những liên tưởng bất ngờ làm nổi bật đặc điểm đối tượng, mang lại khoái cảm thẩm mỹ cho độc giả.

Phần II: THỰC HÀNH SÁNG TẠO

Câu 1 (trang 28 sgk Ngữ Văn 6 Tập 2):

a) Hoàn thiện đoạn văn với từ ngữ chọn lọc:

Nhà tôi cách Hồ Gươm chỉ vài bước chân. Từ tầng cao nhìn xuống, mặt hồ lung linh như chiếc gương bầu dục khổng lồ. Cầu Thê Húc đỏ thắm cong cong tựa con tôm hùm, dẫn lối vào đền Ngọc Sơn cổ kính. Mái đền thấp thoáng ẩn hiện dưới tán đa già rễ chằng chịt. Xa xa, Tháp Rùa rêu phong nổi bật trên gò đất giữa hồ, tạo nên bức tranh thủy mặc đầy thi vị.

b) Những hình ảnh đắt giá:

- Mặt hồ gương bầu dục long lanh

- Cầu Thê Húc cong cong đỏ thắm

- Đền Ngọc Sơn ẩn hiện dưới tán đa cổ thụ

- Tháp Rùa rêu phong giữa hồ nước

Câu 2 (trang 29 sgk Ngữ Văn 6 Tập 2):

Phân tích nghệ thuật miêu tả Dế Mèn:

- Hình thể cường tráng:

+ Thân hình nâu bóng như được đánh vecni

+ Cái đầu bướng bỉnh với những khối cơ nổi rõ

+ Đôi răng đen nhánh hoạt động không ngừng

+ Bộ râu uốn cong đầy kiêu hãnh

- Tính cách kiêu ngạo:

+ Điệu bộ trịnh trọng, khoan thai

+ Thói quen vuốt râu đầy tự mãn

+ Vẻ mặt bướng bỉnh, ngạo mạn

Câu 3 (trang 29 sgk Ngữ Văn 6 Tập 2):

Góc học tập lý tưởng:

- Không gian rộng rãi với tường tím hồng dịu mắt

- Hai cửa sổ lớn đón ánh sáng tự nhiên

- Giá sách ngăn nắp chứa đầy kho báu tri thức

- Bàn học gần cửa sổ tràn ngập nắng mai

- Những chậu cây xanh tô điểm thêm sức sống

Điểm nhấn ấn tượng:

+ Bộ sưu tập sách phong phú

+ Những bức tranh trang trí độc đáo

+ Cây xanh tạo không khí trong lành

Câu 4 (trang 29 sgk Ngữ Văn 6 Tập 2):

Gợi ý so sánh sáng tạo:

- Mặt trời như viên ngọc rực lửa

- Bầu trời trong vắt tựa tấm kính khổng lồ

- Hàng cây xếp hàng như đội quân danh dự

- Dãy núi xa tựa bức bình phong thiên nhiên

- Những ngôi nhà như những chiếc hộp xinh xắn

Câu 5 (trang 29 sgk Ngữ Văn 6 Tập 2):

Đoạn văn gợi cảm:

Con sông quê tôi uốn lượn như dải lụa mềm mại ôm ấp xóm làng. Mỗi sớm mai, mặt sông phủ lớp sương mỏng tựa tấm voan mỏng manh. Những con sóng nhỏ lăn tăn như vô vàn vảy cá lấp lánh dưới ánh bình minh. Hai bên bờ, những rặng tre nghiêng mình soi bóng, lá xào xạc như thì thầm cùng gió. Xa xa, vài chiếc thuyền nan nhẹ trôi như những chiếc lá vàng đang dạo chơi trên mặt nước. Dòng sông quê không chỉ mang nặng phù sa mà còn ấp ủ cả hồn quê trong từng con nước.

A. Tinh hoa kiến thức

I. Nghệ thuật quan sát và sáng tạo trong văn miêu tả

1. Khám phá tác phẩm

2. Phân tích nghệ thuật

a. Những nét đặc sắc trong miêu tả:

Đoạn 1: Bức chân dung biếm họa đầy thương cảm về Dế Choắt
Đoạn 2: Bức tranh thủy mặc hùng vĩ của sông nước Cà Mau
Đoạn 3: Khúc ca rộn ràng của mùa xuân qua hình ảnh cây gạo
b. Ngôn ngữ nghệ thuật đặc sắc:

Đoạn 1: Gầy gò, lêu nghêu, cánh ngắn củn, mạng sườn hở hang, càng bè bè thô kệch, râu cụt ngủn, mặt ngơ ngẩn

Đoạn 2: Mạng lưới sông ngòi chằng chịt, bầu trời thăm thẳm, dòng nước mênh mông, rừng đước trùng điệp, âm thanh rì rào bất tận

Đoạn 3: Tháp đèn khổng lồ, ngàn ngọn lửa hồng, vạn ánh nến xanh, bản hợp xướng chim ca

c. Những so sánh nghệ thuật độc đáo:

Đoạn 1: Như gã nghiện thuốc phiện, như kẻ mặc áo gilê hở hang
→ Khắc họa hình ảnh thảm hại đầy ám ảnh

Đoạn 2: Như thác đổ, như người bơi ếch, như trường thành vô tận
→ Tạo nên bức tranh kỳ vĩ sống động

Đoạn 3: Như tháp đèn khổng lồ, như ngọn lửa hồng, như ánh nến xanh
→ Vẽ nên bức tranh xuân rực rỡ

3. Bài học nghệ thuật

Nghệ thuật miêu tả đòi hỏi đôi mắt quan sát tinh tường, trí tưởng tượng phong phú cùng khả năng so sánh, liên tưởng độc đáo để làm nổi bật thần thái của sự vật.

B. Thực hành sáng tạo

Câu 1: Trang 28,29 sgk

Hoàn thiện bức tranh Hồ Gươm:

"Nhà tôi cách Hồ Gươm chỉ vài bước chân. Từ tầng cao nhìn xuống, mặt hồ lung linh như chiếc gương bầu dục khổng lồ. Cầu Thê Húc đỏ thắm cong cong tựa con tôm hùm, dẫn lối vào đền Ngọc Sơn cổ kính. Mái đền thấp thoáng ẩn hiện dưới tán đa già rễ chằng chịt. Xa xa, Tháp Rùa rêu phong nổi bật trên gò đất giữa hồ, tạo nên bức tranh thủy mặc đầy thi vị."

Câu 2: Trang 29 sgk
Phân tích hình tượng Dế Mèn:
Vẻ đẹp cường tráng: Thân hình nâu bóng như được đánh vecni, đầu to nổi khối cơ bắp, răng đen nhánh hoạt động không ngừng, bộ râu uốn cong kiêu hãnh.
Tính cách kiêu ngạo: Điệu bộ trịnh trọng, thói quen vuốt râu đầy tự mãn, vẻ mặt bướng bỉnh ngạo mạn.

Câu 3: Trang 29 sgk
Góc học tập lý tưởng:
- Không gian mở với tường tím hồng dịu mắt
- Cửa sổ lớn đón ánh sáng tự nhiên
- Giá sách ngăn nắp chứa kho tàng tri thức
- Bàn học gần cửa sổ ngập tràn nắng mai
- Những chậu cây xanh tô điểm sức sống
Điểm nhấn ấn tượng: Bộ sưu tập sách phong phú, tranh trang trí độc đáo, cây xanh tạo không khí trong lành.

Câu 4: Trang 29 sgk
Gợi ý so sánh sáng tạo:
- Mặt trời như viên ngọc rực lửa từ từ nhô lên
- Bầu trời trong vắt tựa tấm kính pha lê khổng lồ
- Hàng cây như đội quân danh dự đang chào cờ
- Dãy núi xa tựa bức bình phong thiên nhiên
- Những ngôi nhà như những chiếc hộp màu xinh xắn

Câu 5: Trang 29 sgk
Bài văn mẫu:
Dòng sông quê tôi uốn lượn như dải lụa mềm mại ôm ấp xóm làng. Mỗi sớm mai, mặt sông phủ lớp sương mỏng tựa tấm voan mỏng manh. Những con sóng nhỏ lăn tăn như vô vàn vảy cá lấp lánh dưới ánh bình minh. Hai bên bờ, những rặng tre nghiêng mình soi bóng, lá xào xạc như thì thầm cùng gió. Xa xa, vài chiếc thuyền nan nhẹ trôi như những chiếc lá vàng đang dạo chơi trên mặt nước. Dòng sông quê không chỉ mang nặng phù sa mà còn ấp ủ cả hồn quê trong từng con nước.